Ka Makaainana, Volume VI, Number 20, 16 November 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

Pololei no Ka Makaainana nei i hoomahui aku ai no ka Kuhiaa Poka huakai i o kakou nei," oia hoi, ua hele mai nei oia ma ke ano loie no ka imi ana i ka pono * kekahi īaui uweaolelo moana mai īapana a T Jawaii nei, a mai Auseteralia a Hawaīi nei. Mawaho as hoi o oei, he haha hoohuiainā kahi. A pela ana no paha hoi no«i Amenka Huipuia a Hawaii nei. Ua hoao oia e uhiuhi i ka mea. nana 'oia i hookauwa mai, aka, ua ike ma»popo ia no, oia no 9 Polena, Ma nei hoomahui iki ana aku a Ka Maka/ t va>? • nei r ua kakooia mai makou e ke Kuokoa uamu. 0 kahi mea haohao nae hoi, mahope mai n©i o aa hoohuai a "haehae" ana aku a na wahuolelo oka aoao kue, ua hookahi mai nei ke kue o aa nupepa namu a pau i nei kumuhan'a 'a ua Kuhina Poka la, oia hoi, no ka holoihi aku i ka manawn oko Polenapono kaokoa ~i haawiia ai eke kau Ahaolelo Kuikawa,

Ma ko ke Kuokoa oama manao, ioa he mea kahi kupono e haawi wale ia 110 ka t oowaiwai ana i kekahi mea hook vhi, ua oi aku ka pooo e loaa in pomaikai ia Hawaii nei, a x e kudaltfia hoi aa pono kaokoa la i ka mea koho kiekie loa. Aia pu Ka MakaiiKANA nei me ia ma ia ma nao hookahi. Ina he pooaaikai kahi e loaa mai aaa, ua oi aku ka pono ma fce kuai kudda akea i kft me& koho kiekie loa, a ona dala e loaa mai ana, e ~jokua ana ia ika Waihonia A ma ia hoi, ao!e kako i J hookau mahaia mai aua me kekāihi aie dala hou aku, a aohe no hoi paha he waiwai o ka hoohuihui ana ae i na aie lahni like ole a pau malalo o aie nui hewahewaloa. A ma ka manao hoi o ua napepa naum e ae, aa lawa loa ka kou me na pono kaokonil haawi wal« ia v e laa me ia i ka Hni Alahao Hawaii, ka Hui Kukui Uwiia Hawaii, a pela akn, jPela io ao, 1 pono noep»*kaūk©u aku ke Aupuni, a 0 M pomaikM «> | loaa mai ana, ao ka Waihooa in ;

Eia uae, ua oieloia o ke kumu hoi o ko ka ohna palemo at«nU kue Ana, a!a'he hiwa paa ma kahi aoao uaai o ka pa, oia o A/ S* Hakawela, k« na«a i hanwi wale moa la ai o iia pono kāokoa la, a ao h' > hoi ma ka:ia aua \ AuieiikH |laipuia, ua p*u ka w« o na pouo h \ haa wiW lt A aoā o«jbo! rae

ko Polena, ua kokoke loa ka wa e pau ai I kue loa paha boi ia ohua ao ka loaa ole aua o kela j pono kaokoa a .Kimo Kakela i noi hoomano ai me ka hooikaika, aoua iho ano ka luna nui o ka Halepai Kekake o keia wa, a iae kahi poe iehulehu e ae, no ka hooholo aua i na k&a alahao uwiia uia na alanui o kakou nei. O Kimo no la hoi ka mea oi loa 0 na kuleana iloko o ua~ halepai la e hoopuka nei iua ohua la. He wahi hiwa paa no paha hoi nei. Mamuii o keia kueia, ua kahea ae ke Aupuni i kekahi halawai kukakuka me na poe o ka AhftkuWa Malu, Ahaolelo, a me na poe haole kalepa alakai o kakou nei, a i kakahiaka Poaono nw, hora 10, ka akoakoa ana maloko oke keena kalaunu o Halealii lolani. Ua aku ia poe a pau i fco lakou kue loa 1 fca h'ooloihiia aku o ko Polena manawa. Ma ia halawai o Loio Poka, aua lilo b.oi kana mau hoomaikoike ana i mea hoolohe ole ia akn. Ua «i loa ae keia kueia maoaua ae oka mea i koho wale ia a kiki i ko Loio Poka haalele honua ana, i ukaliia aku e Loio Kakina, fca mea nana i hooikaik&^

mua no Poleaa, no ka pa pono loa o na olelo kue. A na ukali pti aku no boi o Kal* Kuke a me Wi!e Ka*ela, a ua lilo hoi na hoao ana mai a Peresi&Bna Kole no ka hoopanee o ka haiawai a kahi I» o keia pule i mea hoolohe a hoihoi ole ia aku, aka, mahope iho o kekahi mau olelo noonoo akahele mai ia Keoni Pilipi fiku, ua hoopaneeia no ka wa maopopo ole. Aole loa f> Poka i kainailio iki ae no ka Polena., eia £>ae, ua manaoia no e ke!a poe a. pai; ! akoakoa āku na Polenā no n«i. Ua ae aku oia aohe manaolana no ka loaa mai o kek&hi ufeu kokua mai ia lapana mai» «ia wale no a hō hui o na po« Kepani ke Uwelawe ana ie hana t Eia nae, o kana w.ale uo i inakemake r,i o ko Hawaii nei &e aku » paa iaia, a na kokua ikaika ioa i« oia ma nei hana e Kakina» k« loio o Polena hui mh j n«i aoao, Bia nae, na pipika lakou la i ka aoao kue aku i asi kuawhaae, i aaalalo o ka W, G. Iwiui alakai I an», i koknaia M. ! a na poe alak»>i e ae, Ma ka I mahfto o ka hapanui, aohe naua ana Vswai U * hoomoe 1 k«lahi ! «weaoUlo, ina paha ua na i dala o Amerika, Ēnelaui, a wahi I * ** pahf>. 0 ka saea r«ul wale no, o kn loaa koke mai A pela ' oo hoi me ko makou mauao. 1 Poino nni no i ns po* o ka

ppai koukahi, a \ih hiki paha hoi ia kakon §:e lawa ae i keia hana a he hoike dc ko ke Aupuni hoowahawaha omopopo ia e ko iakou poe iho. Aohe hop*>na i loaa ma kela lialawai ana, kofT wale no ka ike iea ia o ka oi loa aku o ka wioi o kekahi poe uiamaa 8e o k* 1010 uoonoo iloko ona puniu. He keu uo paha hoi & ka wini a mahaoi io. A « ike a hoomaopopo ae no hoi kakou no Kakina, ka mea i kaena no kona aloha i koua aina oiwi nei, ua makemake oia e haawi wale ia aku nn nei poao kaokoa no ko bai pomaikai, aole loa hoi no ko Hawaii nei, i me& hoi e hooi loa aku ai i ka waiwsi o kekahi mea i waiwai mua ma o kakou nei, a e hoolilo ia hoi paa na aina e i.V.a. waiwai i ioaa iaia maanei. He ken qo paha a ka apiki. O keia nae hoi ka Kakina e kokua aku nei, a ke lik> kela poao kaokoa, aole loa i maepopo iki ka wa e ioaa mai ai ia Hawaii nei. Nui io no kona aloha. A no kona aloha no hoi paha i holo ai oia i Wasioetona 1 oiai ke kau Ahaolelo o X892 e uoho ana f mahope mai paha o luiai o ia makahiki, a ohumu aku la me keia Kuhina Poka paha a me kahi poe kalaiaina Eepuhalika e ae o iaila e hookahuhhia i ke Aupuni Moi,a e hoohui aku ia Hawaii nei. Mai ia wa mai, ua ike kakou ua kahulihia ke Aupuni Moi kuaiu o na oiwi, aka, ua puhiii nae hoi ka maaao hoohuiaina a hiki wale mai uo i nei wa. Aohe ao e loaa iki aaa aia a ae aku £a iahui. Nolaila 4 ma ke koho balota kakou e maopopo ai, ke aeia mai na» hoi. Nonoke ka hoi ke Kuokoa-a Fo«poe no keia paiapaia a ka Puah Pahiohe Lahui a mako„i i uuuiii ai a hoopuka aku eua ka helu i haia, a ua koho ka makamaka aole ua kela poe i kakauiaoa ai i haku a i kakau iho i ua palapaU I*. He uiea hewa ka, paha hoi ia uo iakou? Malia uo koi ua hooiioaaliina iakou i kekahi mea ike uaua e haua.

iiaoiia© lioi makou I kahi aua makaoiōkH la I oleb ibo *i iia hoino a«;u kela poe o: wi aioha »in« ia Mi«ta Poka n me ke Au pnn! o Araerika a me ka hoowahawakapu ka, Kapaii,QAb& ao. ka ku hou fon» ū aku i ke ak>, aolo Uoi i holai* «.e a iu« ks kua, akiia» hoa «ku. 0 kekahl hoi, &o!e aaei i oiaio aa mga i Uoikeie aku? 1 1 .... Poioiei ao kela t»ou po u o aua akm i ka makua o keU kuik&hi hoohuiaiua i mauao ai e "ala aku ia Hawaii & me

konn lahuikana-ka, a ua ike ole hoi makou i kabi i hewa ai o ka iakou uwaio ana afeu mamua o kona holo ana mai no nei. Aka, oka panina hoi oko ka makamaka manao no kn "anatomia n s 0 ua palapala la, ua mamao loa ia mai na kahoaka oiaio o ka manawa e nee nei. Ae, he puupuu nai io no kela i nouia aku, eia nae, aole na Ku hina la i eha a i uli ria maka, no ka mea, eia i o kakou nei me ka hina o ka lauoho a me ka

umiumi kahi i imi mai ai i ka pono uweaolelO no Polena s me ka haha pu ae no hoi no ka hoohuiaina. Ano ka mea hoi e pili ana i ke kumukanawai elau-pu o 1887, o ka makamaka noka mea i oi aku o ka ike; eia tiae, ua loa ma kou e waihoia ka ninau no ko Hawaii nei hopena kalaiaina malalo o na hoakaka nna o ua kumukanawai la. Oia, no re kakou imoa s 1 ka p.'ihu balois. A iaa aole, e pono e hamau loa.

ona ohua palemo no nae hoi a elua ka i eba loa no kela palapaia a ke Kuokoa 1 nininu loa ai, a 05« ke kuhi okoa ae na C. W. Akepoka i heku. Pela pah«, ua koe aku ia īa oaakou, oiai,

aohe inakeu i maopopo ia mea; ®ia nae hoi, ua make l&ua a elua ika eha. E noke wale aku no i ka hoino iaia, aohe e palahiou iho. laia pu me )akou ama ko lakou aoao, he'oiea alaia oia a ne kona koahanau kaikuaana e lakou, aohe mea ino £ hiki ke hookauia aku "I aei wa hoi, ua ino loa ia. Kupaianaha no hoi paha.

E hoea mai aaa paha hoi o Pi Ki Keoui ma ka Auset€ralia mai o; keia la. Ua Jawa oia ma ka imi dala ana (i loaa Ole iaia) q.o keia A.upuni. Ke hoea mai ka oia, wahi a ka hoi aku aiia oia i kona wabi kuleaoa 0 ke kuai anH rru Kualoa aeoei ahe k«nu kapiki ka hala a hiki 1 kona la e hooluolu ai a hoi aku ika opu oka houua, Atfwe no ka hoi e, aloha ino !

Ua loaa iha nei he hoa x e paio ai no ua o Pi Ki maanei, oia o Kfcle Kuke. .Ua manao o'a h« mea p'ono e haawihouia aku i m'anawa nona e huli dala $i, Ke kuhihewa ole makou, he hoa kaana pu paha bdi latia no ka poaiaikai ® loaa mai aiia ina kela han». Ae, ina e hooloihiia aku ana ko Polena uaanawa, e pono no hot paha ke hooloilma aku ko ia nei. oia ke kanlike.

No kabi wa i hala ae ko makou klai oqau $na i na nupepa leholehu n6 ka' a ka Luna Heln Anhau no ka wa e hiunama ai o kana oian boko uo ka aku o ua poe i haea

pelapale paihekahaka e nana pono iho iko lakoa heluia ana, eia nae, aolo !oa makou i ike īki. Ua p<si»o ka lehulehu mamnli o nei auo hana, oiai, o makou no kekahi i ake © ike i na buke. . E ole uo e hele okoa makou i kahi o kela mau la iho !a, ike ai, a o ka Poaono nei ka la hope loa iio ia poe. Mahope mai nei, e paa loa āna ka ka Lnna Helu Auhau i hoopii ai mai ka waiwai in i waikoia aku ai Ia makou uae hoi i maau aku ai uo ka ike ole ia oka hooiaha, paneia mai aua ua pai hele ia ma na alauui. No mabu iho, aole makou i īke iki i kekahi oia mau pepa hoolaha.

Ikamakou nanaaku,meheano haoa la keia no ka makemake ole e komo ae na hoohalahala, 1 oi loa ae ai paha hoi ka pomaikai o ke Aupuni no ka pii ioa ae o na • heiu waiwai ana. Ua maalea no, eia nae, aole i lawa loa. I ua au i hala, he Uoolahaia ma na nupepa, a i kei»> au hemolele hoi, "ke apoipoi ia aei. Malia, e hiki aua i ke Kuhina siwai ke hoakaka $e.

Hoike okoa ka olohaka o ko ka waoakua poe kamalii,,. ao ko makou koho ana ka i ka waiwai io o kela buke moolelo a makou a J. K. Kamakeai laweai a hoonelowaie me ka manao kolohe, apuhi a hoohoea mai paha hoi ia makou. B kala no makou i ike ai he 25 keneta (hapaha) wale nō ke kumukuai o ia buke. 0 ke knmu i pii ai o ka waiwai io, oiai, mahope iho o ka uniihi a hoopukaia ana o la mooielo ma keia nupepa, ua lilo ia i mea paahana, a pela no hoi i pii ae ai ka waiwai io o ia wahi buke, 1 āiie» ole paha hoi i ka mauao omihue ma. Ia makou a ina poe noonoo e ae, he mea nui ia, oiai, ua hoohanaia.

Mai 01 lott aku ka waiwai io o 0 kela wahi buke o 25 keaeia wale au, iaa' aele i koiaohia iho ke aloha hoakanaka īloko o makou ao ko lakou kauaka a lakou 1 001* ole ae ai ua au e kii a e unuhi iaia mai kahi paa aku. Ua hoao uaakou ma na aao a pau e kokua aku i ka mea i hanaioo wale mai ia uiakou, i hiki ole loa hoi ia lakou a pau ke hoihoi mai i ko eaakou hooluhi waie is. 0 ua o Kapu no ka i ike, inn aole makou i kokua iaiā, e k»!a kahiko oia i noho al i Kawa ka lawe ailiue aiia i na auln a Z. S, K Kakina i hoouna mni ai laia no kek;ibi hauā pai palapala, aole nae hoi ua hana !a i hookoia aku e ua kolohe la. Pela io no, he hapaha wale uo ke kuouikuai o kelo buke, ela nae, ua loilii ka a-i o J. K. Kamakēa \ Va huU i na halekuai huk?» o kakou uei a l#aa ole, kauoha ia : k.i mi iloko. lus pah« ao!e ko 'uaekou alo^a,

ina lā me neia, ke noho nei oia ia loko o Kawv Nolaila no, ea, ua pololei no ka makon waiwai io i koho ai, a i ole no hoi, ua uuku loano, oiai, Kia. aku no paha iluna loa ka pono, E ni— nau iho no i ua o Kaoaakea.