Ka Makaainana, Volume VI, Number 24, 14 December 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

{. ■ - "Moe kokolok& uwala o K'»3a," i ka piha hauoli ka hoi o lakou nei ma ae no ka lōno hoohuio.laa Ke 010 nei ka pihe oka pai'no ka loaa mai o ia mea fau | neia ama koke ihrt mai ia Ma- } kinile Ao no hr»i! | . Nui ka p«i o u« ohua p&lemo no ka lauaheaia mai o ka lono, a,ra hoolilo nui hoi i kahi mea uuku iki i mea iiui loa uo lakou e hoohauoli ai i na kioi e'elkkai makapo-ia nei. Ua Tawf !oa ua hoakaka ma ka helu i oala no ks ole ia o keia kumuhaua, ma .nuli o ka uui ole o na poe liele 1 r,& kelu halawai hoohuiaina j akea i kahsaia ai. j Uaoleio ae oJ. B. At€toue, tna | ka halawai hoohuiaina mua o ke { kaheala ana ina Haimoeipo. ma I muli ka o ko ka lahui ae ole e 1 lawe i k* hoohiki, i loaa ei hoi ka pono koho bāleta ā ine ie ku ■! leana i keia a-iua, he mea waiwai ole ka ka hooiMnopopa aua mai ia kakou, oiai, ua haawiia mai a ua apo ole ia aku. Ka lapuwale no ho*! i, Ke kuhihewa ole m&kou, ur kuhihewa a olalau !oa k'eia linole i komo iloko o kekahl ohaua mikaoe!e, a he mea hoi oia i hoohanohanoia e ua Moi i hala akn. He knha,maopopo loa mai no koia i& kakou, eia nae t oia kekahi e hoaie nui uei l ke dali no na aiua ona oiwi, A ike iho no kakou owai ana la ke I tnai—o lakoo paha, n i ole ia» o ka iahui oiwi kumu pnha t * - —-— E iike uo hoi uxe ka makou i hoaiai aku ai i uu iuoa o kekahi o keia poe hoohuiaiua ili kea 4 pela uo hoi i&akou e hoojusu aku nei i ic a p&ipai aku ia kakou a iuai no a hoopoiua i& lakou. N«i ka wa e hoea mai ana j e hoike mai i ka o j Auo hoi, ua huli hoi eaai uei | 0 Kimo Kakelii mahope o k& ! hala ana ona mahiua eliuia a i keu uaa ke kaahele aua i ka !oa ! a '» e laula o Auienka, ahe ]*k>nohoohuiaiaa ao hei k&ua ī J i hoihoi mai nei, no k& ikaika ! loa ka oi« uiauao ma a Ka i |no hoi paha i hoi aiai uei e | p% ae kona ihu no eia : haaiau lo& iho aua oliiu ! Ko keahu hoi ? j uae ua hoi uaai la, e ho^j hou ae aua paha. oia e j i k&na oihaua Luua j i ln, a hooip&ka | hou paha hoi i ohi naa i j koua uku i p&&i& uo kekahi m»u i i haU ae # uo ka loihi ki&

0 kona liele auweaa ana. () ka hfile »ao boi a kahi mea i loaa kona hoailona, ia hele uo a h, i, kau hon no i ka lek. OU» LiO ua iwi I Ua like loa na ohua palemu o ka aoao hoohuiaioa e hoopukapuka mau uei-i oa manao ku i ka lioohuiaina naai na uupepa Araerika mai e liko la me Ka hapuku wale ae o kahi mea e piholo aku aoa i ka hoh-du i kahi opala i loaa © l«na ana 0 ba hunahnna mai ua nupepa mai na opala a o na poe hoohuiaiiva hoi ua.poe e piholo *ku ana i. ka hohonu. Penoi iho ka manao nui o na nupepa ma Wasinetoni,: "He mau hana e a® no ia e hoopoluluhi nei i ka ninau Hawaii ma Wasuietotia nei." Eia iho hoi ka Seuatoa Mc nana olelo, ho hoa'loha hoohuii:ina no lakou nei mi ae (ke ole hoi oia 1 uku hoapaa in ma ke auo kokua): "Ina au he makaainana no Hawaii, e oi 110 ko'u makemake i ke kular«a- suokou b kekahi aupuni kaawde." Pehea ihd la i» ? 0 ka hapaiiui ae hoi o ua poe kalaiaina koikoi o laila, ma ke ano nui o ko lako)> manao a me ,ka lakou hoike, aohe he mea i noouoo a i kampilioia no Hawaii 1 na la mamua aku o ka 1* koh ) peresidena. He ole a he ole loa no, eia nae. ke nui makehewa nei ko lakou nei ma ue olioli lalau. Wahi hoi a Frederick R. Coudert, loio kaulana o Nu loka a he lala hoi no ke Komi- | sina Venezuelß: "AoLie o'u ko- | kua Hawaii hoohuiia mai. I Qa kakau au ma ka aoao kue ia a ua kue mai| ao hoi au i i na wa a pau ■" A pela aku no ua manao Hke ole a kinikini yrale: 0 ka mak u nae hoi ia e haohao nei i kahi mai o keia hauol? makehewa I ana. T7a manao aae paha hoi | keia poe mailuilu, o ka 1 k)U mau kanikam ana me he auna kaka la, o ka mea i*i e hooloheia mai ana ma o. 0 ka kakou uo ose hoi ia e naaa aku,ina paha o ka lakou ■ Jiaua aihue a pakaha ke mai ana, a i «>le ia # o ka -jahui kumu paha hoi ke uiia mai ami, Heaha hoi ka hewa ke waihoia , ae imua o ka pahu bftlota } a ila- j ila lioi kakou e uenoke ai. | He palapala kue hoohuiaina j ka Lunakan&wai 0. F. Haka i ■ hoopuka ae taa uupepa Hoku : 0 ka Poakahi i hala, a nja is oia j 1 hoike ae ai m&hape 'iho o koun f noho aua ma Hawaii nei noane- j ane © k» ual! m a akab iki s ua uoho liko hoi mo Hakawela ma I

| ka koho lunaksn&wai, ia Haka* j wela ma ka Aha Kiakie, ua , iioo ole ia ko na ilawaii manao j makee aina a me ka manao hoi J ° kekahi poe lahulehu loa i | kumu, kupu a kawowo na pula- | pula m'a ko lepo o Hawaii nei. | | ; Ua oiaio he kaoaaaina oia no j Hawaii. nei, i loaa he oh&na oiwi | ma ka aina nei a o ke kani | moo puna koe, eia n&©, ua alunu j no na poe pakaha me ka noonoo ole. 0 kana hoiia i hoike akea j aenei aobe i ike a hosmaopopo-_ ia mai ko na oiwi manao makee aieha. Pololeil Like loa keia palapala a ka Lunaka aawai me he poka pahu la i hanle iho iwaena o ka pohai o oa poe hoohuiaina, a he tnau pane auo pihkino a kupono ole i ka i loaā aku mai ka ohua pa* I lemo alaula. Ua oleloia akn na- | wai ia i poke kona mau pono? Ka i no hoi na ka poai a ia *hua e kakoo nei ma o ka hoohiki la. Ina aole kela apu auVvuhu koheoheo, ina la aohe olelo ana j | 0 ka hoohiki aku no ka lakou nei ma ae njauau i aiakemak© ai e pipili aku na poe a pau. Aia no ka a hoohiki aku, alaila, manao ae ke ola; eia nae, aohe noonoo nui iho heaha la ka waiwai o ia mea ina ua hiki wale no ke | kiolaia ma ktfono me he mea'pa- i | ani la na kamalii. Pala no hoi ka maial Akahi wale no nae hoi wa o ka ikeia o ka pukaamaka ae o aa poe koikoi a kuonoouo iwaena o na ona mahiko. Ma ka pane ana hoi i ko W R Kakela manao hoohuiaina, ua hoopuka ae ka nupepa Buletiaa Ahiahi i ka Po«lua iho la he palapala na Paulo Isenebega, e moakaka ae ana i kona kumu i kue ai i ka hoohuiaina, oia hoi, e like no rae ka mea a makou i hoīke pinepiue ai, o poiuo na mahiko i na paahaua ole. j Ua hou pono aepia ia Kakela | no ka Kakela i ol«Io ai no kona | auaeno ole ana i ka pu. Malia | he hooman%o ole no paha o Paulo ka mea nana na olelo ao ma kela halawai tsakaainana | poina o.le raa Mau«niana i lune : 1 30, 1887, e hana lakou me ke akahele a ma na ala ku i ke kanawai, aole hoi i na 4 haua kue kanawai. No ia maU olelo ana, ua kueia akn ofa me ka lioololi* J ole ia akn. Eia nae hoi ua o Kakela ke uwe nei uo Paulo. Ke mahalo nei Euakou .i/uei, hot\*loha o ka aina iu> koua ko kua ole i ka mauao hoohuiaina, ma o kona hoike oiajo an&ae uo i ka mea noaa epono oleaiaepo- ' ; ino loa ai hoi o koua mau pomai j ; ka'i n pau ma o kakou hei Aole oia I i hulopee mahope o ko kua, aka, \

ua hoa mai oia a puka po€o ioaoa a i ke akea. ' - : ' ' '■ ® •• . - - - Ua ike o W. R Kakeiahe mea poao nooa ke pane i ka Paulo Isenebega palapala, 1 a ua puka hou ad he pane hou nana, e hoike ana i kona aloha loa i ka lahui oiwi. Ae no hoi paha.. Malia aia konar£.-loha i na moraki aina an& e noka nei, mai ka 9 a 24 paha pa keneta ne k* da]a, a no ka hookaa ole ia, k« ' ~ * pau nei i ke panikuia. Nui io no k« hoi kona aloha. Pehea la, iaia e ao ana i kana papa Kula Babati ma Kawaiahao, aohe paha ona neonoo &e no kana niau hana piepiel». Malia, ua peepoli oia ia mea, no kona aloha i ka lahui Hawaii. Ma ktla halawai hoohuiaina hoihoi ole ia a Hakawela ma, ua hoike ae oia ma ke ano paikano oia ka mea naoa i kakau keīa palapala haaleie kuleana nohoalii Q k« Aliiainaoku a kakauinoaia 1 ai oiai ke Alii e paa pio ana. Ua poina paha oia i ka mea i oleloia—o na poe e akaaka hop« loa ana, o lakoa aku ana ke akaaka laīhi loa. 0 ka Rev. S. E. Bihop& no hoi kahi 1 hoike ae ina e hoohuiia 0 Hawaii nei e Huipuia, ola ka lahai a me ka I a;na pu, a he hana aloha ka ; hoi keia a lakou e makemake nei i ka lahui e apo aku ia lakou mikanele iloko 0 ka pohai o ke aloha. Malia, aia no kona aloha, ro ka pau aku • 0 kona mau apana aioa 0 lalo o Ewa i ka lilo ma na kumukual nunui. Hoomakeaka no hoi ke aloha (ole wale) o keia poē welo. Halahu no hoi ka .hoolei'na pua a ia makamaka 0 ka hou anaa mai ia makou ma k* Wili» 1 likoki puka la 0 kahi 0 j na la i hala koke ih« la. Malia no t j ha liolo loa 0 nei Samuela a hau | le ma keia huli 0 ka lani i ike i ole ia aku, a puai a© ai ka leo o ; ua o "pua-kauhi" (o puakauwa- j hi paha ka pololei loa) e ku e paio i kft akea- 0 ka h&na no neia a kamalii i nawaliwali na t an. Pehea iho la ka hoi ke -kahn& kalaimanao nup?pa, a#le I anei hoi ia i akea, lanla £ pata- J I halaha pono no na makemake j ona a pau loa ? | 1 Mamuli hoi 0 ko Ka Makaai- j uqv me. ua mauao waiwai 0 ka oiauawa uia ua : 1 hala i p&ue a ok j makou ia W. H, 0 ! ka how ana mai ma k* hslu : ī hops loa iho nei o kaua ohakulai J I i mauH&wa Ano nae hoi, ua . | loaa \a makou ke wa, a eia maL ' | E ole io uo 0 Kapu» oU 0 | Hoke, a e 010 io uo 0 Kapu, oU . i Ka un. 11« 4

no a ka piha haakei o keia ino o ka paoe kikoela aaa oiai ixta ka helu loa īho nei o kana Ina paha oia i lioololi ae a oI«lo iho, —e ole o Hoke, ©U o Kapu> a a ole o Hoke, kaa koaa auhau, a e ©le o Hoke, p*. kele oia mai ka lialepaahao, in* la ua pololei loa oia. Ina o Kapu i hana pono m&i, aohe oiae hele'kapakahi ae me ie ano paweo. lanei iho nei no 0 S. T. Piihoaua, kekahi luna o Ka Makaainana nei ana 1 lawe kolohe aku ai i kekahi mau dala noe ka hoike ole uaai ia makou* Aohe i helē ae me is makamaka e hooponopono ai, oiai, e koi ana no naakou i ka luna no ia mnu dala i aihu«ia. He lehulehu aku no na poe i kpe i hana • kelohe ia e ia, a e hanai* aku aaa no na ano hana like e makou maluna oia poe i apukaia. Kui no ka poino c īa poe. Ua kuhi mai oia no ko makou hailiiii afcn iaia. O keaha la ka hailiili iai&—o ka hoike aku anei i kona ano oiaio maoli? paha i aku, alaiia, pili io no ka hai!iiīi ia makou, aka, o ka holke ana aku i na | m«a oiaio ana i hana kolohe mai ai ia aaakou, aole loa ia he hailiili, * Tna makou i kapa aku iaia he wawae puh« pilau a he waha pi- : lau a ekaeka q na niho me k& pihai.ka paia, alaiia* he hailuii j īa me *e kuamuamu pu. Eia I nae, ua hemolele loa makou mai l ia ano wale ia mai . no. 0&a hoike oiaio ko makou i kahua, a pela mau i ua wa apau. (Oiai hoi, aohe a Kapu *upepa ponoi © hiki ai ke pane mai ia makon, ke kuu akea aku aei ma- | kou i na kolamu o Ka Makaai- ■ naxa nei ī wahi neaa e kipehi | mai ®i ia makpu, o oleloia mai j paha hoi auaaei makoui kahila- , hitft o!e, i k* kipehi wale aku uo 1 kanaka aiahope ;ho o ko- | na hanle ana.) I Oka oi loa aku paha hoi oka | haak»i o ua ino la a inakou i | hoomaopopo iho ai, o koua kaet »» aoa iho ī ka pil mau ka o ua I p®® h#luh«lu i kaaa apana welii [ a me ka pau aku hoi o ko I koo poe heluhelu i ke alualu aku | i ks&& maunu maoaea a mahana- | A* no hoi e puni I'iM makt?u ]a i no oklo, h« j mnlihini !a hoi makou i uu oi 1 ha**a. Aohe ko maVou poe hekheln ? pau aku a e em» iho. M& kahi o ka pau aku a eaii iho # •i* na lawe ke pii ak«JiVw I iMii iiei; o ke kumu, no ka hili t a no ka nui o na hou

a ice iia tnaa "heiuhel'i like o'e ; a a» % le loa hoi ooa mea opala wale. No ka uiaio ole o kaua boopunipuni, mauliawa ai no kaua uupepa ia R, W. Wilikoki, a e oie h©i ka Wiiikoki nnpepa, oli oli oia no ka wahi hana (no ka manawa paha), a olio-i pu hoi na maka o ka wahine ke hoi akn. Ina 'ia mamna ae, he oeo ka mea i ikeia. A ina hoi he hoa'ioha o Wilikoki no.mekou, a makou hoi e kuhihewa oie nei, aole loa oia e ae e mslama a e hanai i kekahi ino a makou i ike maopopo lea ai i koba ino aloha ole a me ke kelohe a eihue i ka makou i luhi ai iloko o ka hoomahawanui. Malia uae paha hoi ais a ike iho oia i kana mau hann e like la me ko makou ike a knmaain» o ka hoomanawanui loihi any, alaila paha mihi iho. 0 ua poe mua o kahi ohakulai i mauliawa iho nei ka i ike ia auo epa a ko lohe o u« iuo la. E iaw« na oleio ike hoa mamua ae o ka haukae ana a loaa i ka poino.