Ka Makaainana, Volume VII, Number 8, 22 February 1897 — Page 5

Page PDF (914.40 KB)

This text was transcribed by:  Marti Steele
This work is dedicated to:  Aitofele Clarence Steele

Ka Makaainana.

Honolulu, Oahu, Poakahi, Feberuari 22, 1897.

 

io no keia a ke au hoe pono a hemolele a ka launa ole mai i ike mua ole ia ma o kakou nei.

 

            Ma ka helu o ka ohua palema liula o ka Poalua iho la, ua unuhiia ae kekahi mau manao ma ka helu i hala o KA MAKAAINANA nei  I ka hoomaka ana o ka mea unuhi, ua ninau ae oia, "He heluhelu no anei kahi kanaka keokeo i KA MAKAAINANA, e hooponoonoia nei e F. J. Testa?"  Ke pane aku nei makou, ae, he lehulehu loa.

 

            Ua hoao a ua manao paha hoi kela mea unuhi e hoolilo i na manao o KA MAKAAINANA nei i mea e paheneheneia mai ai makou ena haole, a i ole ia, i mea paha hoi no na haole e ino mai ai ia makou, e like la me ia i hanaia ai iloko o 1887, oiai no makou e noho lunahooponopono ana no ka nupepa Ka Elele.  Ina o ka manao io ia, he mea mao pope loa ua halahu a ua pahua loa aku ma kulakula.

           

            E hoomanaoia ua oleloia o makou kekahi kumu o ke ala ana o kela haunaele o Iune 30, 1887, no na manao kue haole oolea o ia wa malalo o ke poo "Na Hohono Uwahi o ka Manawa."  Aohe o makou hilinai iki he mea oiaio ia.  O ka mea pololei loa paha hoi, he mau hookauhihi a hoouhiuhi olelo wale ana no ia no na manao ohumu i peepolo kahiko iloko o lakou, a no ka inaina loa paha hoi kahi no ko ka lahui hilinai loa ia Kuhina Nui Kipikona.

 

            I keia unuhi ana nae hoi, ua lilo ia i mea hoomakaeaka loa ia makou, oiai, ua lawe ano nui mai no makou i ia manao i unuhiia ae mai loko mai o ke Kuokoa namu.  Oiai hoi, ua makemake ole kela ohua e hoomaopopo mai i na manao namu, aka, i ka wa i puka ai ma ka olelo oiwi, ua awiwi loa e nanali mai a e alapoho aku, me ka hooakea loa aku i ka hoolaha ana.  ua hiki, nokenoke mau mai.

 

            Nolaila, ua paneia aku no e ke Kuokoa namu ma ke ano e like la me ka moolelo o ka Nananana a me ka Nalo, e kono aku aua ka mua i ka hope e komo mai iloko o kona keena hookipa, oia hoi, iloko o kana upena hihia.  A o ke ano nui nae hoi o ia pane, ua like loa no ia me na hoakaka ma ka pauku mamua ae.  Ulalaeho.

           

            Wilinau loa ko ia ohua kauia-i no ko makou hoopuai iki ana ae no ka hoohui aku o kakou ia Hawaii nei me Iapana. Ma ia mea, aohe makou i ike he mea hewa ia, no ka mea, aohe makemake iki o ka lahui i ka hoohui me Amerika Huipuia, a ua hoihoi loa hoi ina me Enelani, a oiai hoi, ua kapaia o Iapana o ka Enelani o ka Moana Pakipika nei, nolaila hoi makou i manao ai ua ahona loa me ia o Hawaii nei e hoohui aku ai, aole loa hoi me ke Aupuni nana kakou i hanaino iho a hiki ole nae hoi ke hoomaikai hou ae ia hanaino o ka hana wale ana iho  no me ka hilahila ole.

 

            Pupuahulu loa paha hoi kela noi a Senatoa Palai i $100,000 wale no ka e pono ai ke hoomaemae i ke Awa o Puuloa.  Ke manao nei makou mamua ae o ka hoomaemae ana, e pono mua ke lilo mua mai na aina e pili kokoke la a puni ia wahi, no ka mea, aohe o ke Aupuni wahi lihi aina malaila.  Mamua ae hoi o ka hoomaemae, e pono e hookaawale mua i mau miliona dala lehulehu no ke kuai ana mai i na aina, a ke loaa ia, loaa he kahua io e ku ai o na kapuai, ala ila hoi paha waiwai ka hoomaemae ana.

 

            A ano hoi, e hoouna hou aku ana ka o Peresidena Kole ia Luna Leta Nui Ota i Wasinetona, e hookolo aku ana paha hoi ma na meheu o na poe i hala mua.  Ua oleloia oia ana ko Hawaii nei elele ma ka ahakuka oihana leta nui o ke ao nei e malamaia ana ma ia wahi iloko o Mei ae.  Eia nae hoi, ke haohao nei makou heaha la kana mea i hana ai e hanaia aku ai hoi oia pela, ma ka uhaai wale ana i ko ka lehulehu dala.  He keu no hoi paha keia a ke au uhaa wale.

           

            Oiai hoi ke akua (aumakua) o ka hopena e hoea mai ana eia ke hoopaa loa aenei i kana kaula ma na aoao a pau o keia wahi Repubalika hoomakeaka i noho me ka hoihoi ole, eia nae hoi ka Peresidena a me kona poe paalalo aku ke hoololi aenei i ka leo o kalakou walaau ana mai ke ano mihimihiia mai a i ke ano hooweliweli.  A ma ia hoi, ea, ua olelo mai kahi manu iiwi ina ka aole o peresidena Makinile e hoike ae ana i kahi mea maopopo loa no ka hoohuiaina iloko o kanakolu la mahope iho o kona kau ana ae ma ka noho Peresidena, alaila, e nou aku no o Kole ia Hawaii nei i ke poo o Enelani.  Ae no hoi paha, e hana io ana no oia.

 

            Heaha mai ana la hoi ko kakou hopena, ina eia keia Aupuni ke haule loa mai nei a kulana haahaa loa e hilahila ai ko Waolani poe kamalii.  Ua kauia ae he hae kudala ulaula i kakahiaka Poaono nei ma ka pa pohai e hoopuui la i ke kia hoomanao o ka Nai Aupuni.  O ia kia paha ka i hooliloia a o kahi mea e ae paha, ua koe aku nae hoi ia ia makou.

 

            Ua ilihune loa io anei hoi ke Aupuni i makemake ai e hoolilo aku i kela kia hoomanao, i loaa ai paha hoi he mea e hana ai i oua mau apana dala keneta keleawe no na ohua palema o ia aoao Hilahila ole no hoi la.  Aia ka hoi ihea o Kole ma, a pela aku?  Ke pane mai nei ke kupinai---O ia, aia io hoi ihea!

 

            No ke ano ulolohi loa iho o kekahi kahukaa Pake i kakahiaka Poaono nei, aohe hookaawale koke ae i ke alanui no ka holo aku o ko Hoakuka Bolote kaa, mai mahanahana kona kua i ka hiliia me ka uwepa.  Ua manao paha aia oia ma kekahi mahiko kahi i hana ai o ka manao ana e hana pela.

 

            Mamua ae o ka loheia ana mai nei ua make o Koolau, ke koa o na pali nihoniho o Kalalau, ua hoike mai kekahi mea ia makou me ke kuio loa ua make io no oia, aohe ka e kala.  Aia ka a uiia mai ia makou, alaila, ua makaukau loa ka oia e hoike a e hoakaka pono loa mai.  O kana ae la no hoi paha ia, iloko o ke poluluhi ona ka hoike ana mai; a eia no hoi kahi poe ke noho nei me ka holinai ole ua make io ua koa kaulana la.

 

            Pau elua hihia kuai waiona me ka laikini ole o kahi haole poupou o waho o Kalia, Waikiki, i ka hookuuia, eia nae hoi, aohe ia poe kiure haole i kipakuia.  Kupaianaha no la!

           

            Ina paha i lokahi like na poe kiure Hawaii a pau, i ka wa i hoopauia ai o kekahi poe o lakou, hookahi ka waiho like ana aku, ina la ua pono loa.  Ke hana ka hapanui pela, he hoike ana ia no ko lakou makee ia lakou iho ma ke ano kanakamakua, aole loa hoi he poe kamalii lakou a he mea paani wale no na kekahi lunakanawai kamalii hoohei bipi.

 

            He anaina haipule kupapau hoomanao ko nei kakahiaka nui no ka piha ana o na makahiki elima o ka make ana o Bihopa Halemano maloko o ka luakini o Malieokamalu, a ua piha ae no i na hoahanau.  Mahope iho o ia, ua maoe aku kaoo o na hoa hanau no ka pa ihua o Koula e hoohiwahiwa ai i kona he me na pua a mena lau uliuli o ka wao.

 

            Ia Kuhina Damona e hoi ana i ke awakea Poaha iho la maluna o kekahi kaapio, a ma ke alo iho o Honolulu Hale kahiko, ua kuemi hope aku ka lio keiki o ko Rowela lio, iaia nae hoi e nanae ana i ka holo mamua  Ua lilo i mea ole ko ke Kuhina hou aku me kona loulu a me ka hoemu aku a ke kahukaa, a e ole no o Rowela, nakele ai ke Kuhina mai poino.

 

            Haawi Pio o Patrick Cullen.

 

            Kakahiaka Poalima nei i loaa mai ai he palapala i ka Ilamuku mai ia Hope-Makai Nui J. H. Koni o Kauai, e hoike mai ana ka ua haawi pio aku o Pate Kulina iaia a ua kokua nui hoi oia i na makai o laila ma ka hopu ana i kekahi kanaka maoli i loohia i ka ma'i lepera a me kekahi Kepani puhi okole hao, a iuka o Kalalau keia mau mea a elua kahi i noho ai.

            E ole no ka hoi ua o Pate, hoikeia aku ka he o Koolau i waiho ai.  Ua eliia ma kahi ana i kuhikuhi ai, aole no ka hoi i hohonu loa, a ua loaa aku ke kino o kekahi kanaka e waiho ana me kekahi mau pu-raifela, a ua hoomaopopoia iho na Koolau ka ia mau pu.  Aohe i hiki ke hoomaopopoia iho ka helehelena, no ka mea, ua loihi ka ka make ana, ua palahe ka io a ua lilo i mea ole.  Aia  nae hoi ka hilinai nui ia ma o kela mau pu la, a o na mea ia i laweia mai, no ka hoikeike ana ka i ka haole Olelo E nana i haawi kekahi o ia mau pu ia Koolau.  Ua oleloia he pukuikele ka ua pu la no Perusia.

            Ma ka mokumahu Malulani mai o kakahiaka o nehinei i laweia mai ai o Pate Kulina, ka wahine a me ke keiki, a ke paa nei o Pate ma ka Halewai. Aohe ka ona ae e kamailio i na poe e ninau aku ana iaia no Koolau, eia nae, ua okoa ae ko makou lohe nona mai kekahi mea mai a makou i holinai ai mai Kauai mai, a no kahi manawa aku no hoi ia mau olelo.  O ko Kauai Hope-Makai Nui pu mai nei no kekahi.

 

            Mau Hihia Apuka.

            No ko Solomana Mahiki kolohe ana i na dala o kekahi papaa ili bipi ana i hoolilo ai i kekahi Pake mai ka halekuai aku o E. O. Holo & Keiki, ana hoi i noho hana loihi ai, na hopuia oia no ka hewa aihue m a ke degere elua i ka Poakahi i hala a ua hemo ae malalo o ka bela.  He wa loihi kona hakiloia ana a hiki iho la i kona loaa pono ana.  Mahope iho nei o na hoopaneenee pinepine ana imua o ka Aha Apana, ua ae okoa oia i kona hewa i ka Poaono nei a ua hookauluaia ka hoopai.  Ua oleloia ke uku ka oia i na dala ana i lawe kolohe ai, alaila, hookuuia oia me ka hoopai ole ia.  O ka uku no ka paha hoi keia o ka hele nui i ka piliwaiwai.  Oia ka makua a pookoi loa ma na hana ki-pa mauka o Kauluwela, kona wahi noho.

            A no ko D. K. Balaunu lawe kolohe ana i kekahi kaa paikikala, ua hopuia oia no ke apuka i ka waiwai i haawiia iaia e malama.  Pinepine no ka hoo paneeneeia ana o kona hihia a e hanaia ana paha i nei la.

 

            Ua waiho mai nei o R. W. Maea i kona kulana agena kula no Molokai, a ua hoikeia ae imua o ka Papa Hoonaauao ma kona halawai ana i ka Poaha iho la.  Moe aku la ka noonooia ana o no kahi wa ku.