Ka Makaainana, Volume VII, Number 9, 1 March 1897 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MARAKI 1, 1897. 5

hapanui loa o keia mau hoolilo, oiai, aohe i hoike maopopo loa ia ae ka lilo no kela a me keia huakai like ole i ko na aina e. Ua hauoli nae hoi ke Kuhina e hoike ae he $17,000 a oi aku ka emi mai o na lilo o ka Buro o na Hana Hou no 1896. E hauoli pu paha hoi me na poe hookaa auhau ma keia wahi, e hoike mai ana hoi i ko ke Kuhina ake io (paha) e ai-pakiko (ole wale). O ka pono no hoi paha ia.
                Huai ae hoi ke aloha aina oiaio o ka Aha Hooko m a ka hookaawale ana he $417,112.50 mai loko ae o ka Waihona Aie no na hana hou. Ua hoikeia mai ia kakou ua hooliloia mai loko aku o ia huina he $185,944.46 no na hana hou, a i ka la pau ua koe iho, wahi a ke Kuhina, he $221,565.90 no ka hooliloia aku no na hana hou. Eia nae hoi kahi mea apiki, me ia huina dala nui, ke uwe mai nei o Hilo no kona mau hana hou, aohe nae hoi he wahi mea a loaa iki aku. Ua makemake lakou i hale hoahu pauda, hale hoahu aila-mahu, oihana wai, halemai, alanui i ka Lua-o-Pele, na alanui hou, a pela aku a kinikini wale. Na ka Loio Kuhina ka hoike mamua aku nei aohe dala o ke Aupuni, eia nae hoi ke Kuhina Waiwai ke hoike nei he nui loa no ke dala. Loaa pono no keia mau mea hoike lalau a oiaio ole.
                Ke oiaio hoi ka ke Kuhina hoike aia iloko o ka Waihona i ka la pau o 1896 he $93,627.26, alaila, ua lawa ole loa hoi ia no ka uku ana i ka huina o $730,356.61 i hoahuia iloko o ka Banako Hale Leta, e hoike mai ana no hoi i ka pololei loa o kekahi manao o makou ma kekahi helu i hala ae. He mau hoike huahelu waiwai nui keia no kela a me keia e hoomaopopo iho ai, a malia o hoohui koke ia mai kakou ke hoea aku a ikeia mai e ko Wasinetona poe loea ma ka noii ana i na huahelu. No nei wa hoi, e lawa kakou me keia mau hoaiai, a ma kahi wa okoa ma nei mua koke iho e kamailio hou aku ai no makou no keia hoike hoohoihoi hoohuiaina a ke Kuhina Waiwai. Ano hoi, ea, Amene!

Ahamele Kokua.

                I keia ahiahi Poaono iho, maloko o ka halepaikau hao ma Haimoeipo, e haawi ai na haumana o ke kula Aupuni o Kalihi-waena i ahamele. O ka manao o keia ahamele, e loaa ona dala e kuai ai i pila ogana ponoi no na haumana me ko ke Aupuni kokua ole mai. Ke uwalo aku nei hoi makou i na makamaka a pau e kokua ae i keia poe opio oiwi o kakou nei ma keia mea, a mai hoopoina hoi, ilaila e lu ae ai na hapalua a me na hapaha i keia po Poaono ae.

"KE ALEALE NEI KA WAI."

                Ua loaa hou no ia mau telegarama i keakeaia ma ke ala e ke Kuokoa namu, a i hoopukaia ae ma kona helu o ke ahiahi Poakahi i hala, a eia mai:
                HAKI IA KOLE—He kumuhana make ke kumuhana uweaolelomoana Hawaii. Pela no hoi me ka hoahuiaina aia wale no a hiki ia kakou ke hapai hou ae iloko o ke kau kuikawa me ke ano manaolana ole no nae hoi e hiki ana. Makaala a maalea loa ke Alii ma kona ano e hoohana nei. Ua haawi ae oia i ke mana pai i ka hoohuiaina ina aohe ana mea e ae e hana ai. E hiki no paha hoi ke kuikahi ke hookoeia ma kau wahi. He dute o elua keneta o ka paona ke hookauia ana maluna o ke kopaa a e haawiia mai ana paha hoi ia kakou ka pomaikai o ka hookahi-hapalua o keia dute; eia nae hoi, e hana kakou no ia. E ahona no paha hoi ke haaleleia ka hoohuiaina, no ka mea, ua maopopo loa i na poo Aupuni o nei na ano hana i lawelaweia e ka Ahahui Hoohuiaina no ka hoohoihoi ana aku i ka manao hoohuiaina iwaena o na Hawaii. Ke pakele ke kuikahi a e pono no hoi na mea e ae a pau loa.
                KOLE IA HAKI—Ua uluhua au me na hana kuwaho. Eia au ke hana nei ma na mea pili i ka aina a me ke kanu kope ana. Ia Kupa mai oe e hilinai ai a e hookuu mai ia'u e hoomaha.

                Pehea la ka manao o ko kakou poe ohakulai no keia mau olelo mahope iho i laweia mai ka nupepa Kalepa o Luivile, Kenetuke, Amerika Huipuia:
                "O ka mea kiekie hookahi wale no i hoole loa e pane aku i kekahi ike a ninaninauia aku ona iloko o ka makahiki i hala ae, oia no ka Moi Liliuokalani. Na ia mea i kono mai ia makou e hoohuoi ae ua pololei loa no hoi ka Peresidena, ma kekahi ano, ma ka hoao ana e hoihoi hou ae iaia i ka nohoalii. O kekahi wahine i hiki ke paa i kona alelo, ua kupono loa oia e lilo i Moi."
                Mai ia wahi mai no hoi paha o ke ao naauao a malamalama nei o Kuhina Wilisi, i make, i hoounaia mai ai no kakou nei.

                Ke noke nei lakou nei ma ae i ka hailuku ia Kapena Pama ma ke ano pahenehene aku, no kana mea e hana a e kamailio la no ke Aliiaimoku ma Wasinetona. He hoike keia no ko lakou nawaliwali a o ke pahenehene wale no kahi mea hiki i kamalii halihali ipukuha kahiko o kakou nei.

                Penei iho ke ano pahenehene a ka nupepa La o Nu Ioka, a na ohua palemo hoi o nei i kokua ae ma ka hoolaha ana a oi loa aku me ko lakou mau manao hailuku ponoi iho:
                "I ka wa hea e kipa ike hou aku ai ke Alii i ka Hale Keokeo?" i ninauia aku ai ia "Duke" Pama.
                "Ano, he mea oiaio loa, e kala mai oe ia'u ma ia mea," wahi o kana pane. "E hoomaopopo oe, he hana malu loa na poe Hawaii i ka lakou mau hoolala ana, a aole loa he wahi mea iki i maopopo ia'u no na mea i hoolalaia. Aole au i ike e hele aku ana oia i ka Hale Keokeo, aka, aole loa e hiki ia'u ke olelo hooia loa aku aohe loa oia e hele iki aku ana."
                "Eia anei ke Alii ke hoao nei e loaa mai kokua ana mai ke Aupuni hou e komo mai ana e hoihoi aku iaia iluna o kona nohoalii hakahaka?"
                "A hou pono hou mai la no oe i kekahi ninau pololei loa ia'u. Ua makemake au e hookoeia mai ka pane ana aku i na ninau i pili i ke Alii wale no."
                "He manaolana no anei hoi ko ke Alii no kona hoihoi hou ia aku i ka nohoalii Hawaii?"
                "O kahi mea wale no i hiki ia'u ke pane ae he ano kanaka no ke Alii, a ua manaoio au he noho'na manaolana ma u ko na ano kanaka a pau. Ua koe ole ka Mea Kiekie mai keia ano mai."

                A no keia ano pane ae la hoi, ua lilo ia i mea no lakou e uiui loa ai no ka pane pololei ole ia aku o na ninau, a hoao ae la hoi ma ke ano pahenehene e hou aku ai me kekahi pahuna ihe kumumu. Eia nae, i kekahi wa no hoi, ua loli ae no ke ano o ua nupepa La la o Nu Ioka. Mahope iho na olelo a ka mea kakau o ia nupepa e noho la ma Wasinetona i hoopuka ae ai a kopeia ae no hoi e ka nupepa Karonikala o Kapalakiko aenei:
                "Ua hele pinepine aku o Senatoa Pekina, he mea kue oia i ka hoohuiia mai o Hawaii, e ike ia Liliuokalani a ua hiki hoi i na poe lawe olelo ke ike aku he ano pili kalaiaina kahi ma keia mau kipa ike aku ona. Nona ponoi, ua kukala ae oia iaia iho ma ke kue loa i ke ano hooponopono aupuni ma Hawaii o nei wa a ua manaoio hoi ua hewa loa ke kipakuia ana o ka Moi i pau a he mea pono loa hoi e hooponopono koke ia ae keia hewa e like la me ka hiki koke ke hanaia. O Lunamakaainana Hilibona, he mea kokua i ka hoohuiaina i kahi wa i hala ae, he mea kue ikaika loa oia i nei wa."
                Nolaila, aole no ka hoi keia nupepa i pau loa ma ka aoao hookahi wale no. Olioli loa ole paha hoi lakou nei ma ae, eia nae, ua hoike mai kela nupepa i kona kuokoa.

                I o makou nei mai o Kale Aki i kahi la i hala iho la a olelo mai la i ka pololei ole o ka makou i olelo ai nona i kona haawi pau loa i ka hana hoomaemae i ka ulu naeleele a laalaau o waho o Kapahulu i na Pake, aole hoi i na Hawaii. O ka pololei ka, he hapalua like. Alaila, ina pela, ua pololei hapa no makou.

                Wahi no ana i hooia mai ai, ua hooikaika mau ka oia i na Pake na lakou ke dala i kokua iaia ma ke kuai ana i na apana aina nui ana e hoopukapuka nei, e haawiia na hana kukulu hale a ano e ae paha i na oiwi o kona makuahine, a ua hanaia no ka pela me ke keakea ole ia mai. Ina pela io, ke mahalo aku nei makou iaia no ia mea.

                Eia nae, ke haohao nei mako u pehea la oia a me kona mau hoa i piha pono ai ke kauna hookahi i makemake ai i ka manao hoohuiaina. Noonoo ole iho no hoi la o na kanaka maoli no ka hapanui loa e kuai nei i kana mau apana aina hoopukapuka, a he kakaikahi wale no na haole a me na ano lahui e ae.

                No kekahi poe iho no hoi o ia kauna, aohe olelo ana, he mea makehewa wale no, oiai, ina no aole na kanaka maoli, aole loa lakou e loaa wahi hunahuna iki e ola ai. Ina e waiho aku ana na kanaka ia lakou a haawi ae i na wahi hana i kahi poe e ae, ike no kakou i ko lakou uwe koke mai i ka pilikia a me ka pololi, oiai, aohe haawi hana aku o na haole.

                I mea hoi e lealea io ai kakou, e hoao kakou ia lakou, i ikeia ai hoi ko lakou mau ma ia manao hehena. Ke ole makou e kuhihewa, e awiwi ana ko lakou olelo mai—ua oki! A i hana ole mai hoi lakou pela, alaila, ua kuhihewa loa ia makou.

                O ko makou manao io nae hoi, he mea ole ko ke kanaka kulana kalaiaina; hookahi mea nui o ke kokua a huki like ae ma ka hana a kahi. Ina na kahi ka hana, hookahi ke alu like ana ae e kokua, ma kahi mea uuku no e loaa ana, he mea maopopo loa e holomua no ia mea. Ma nei mea, ke pahola aku nei makou i ka mahalo ana ia Kale Aki.

                A i mea nae hoi no ko kakou poe hoohuiaina e ike ai i ka mea oiaio, e like la me ka na haole hoohuiaina i hana ai mamua, aia no a kokua aku i ke Aupuni e ku nei a me ko lakou manao hehena, alaila, loaa kahi hana a manao iho la kahi ola o nei au inea; a i hana ae hoi kakou e like me ia ae la, o ka poai no ia e oi loa aku ana ka uwe mai no ka pilikia.

                Ma ka hoike hoi a ka nupepa Karonikala o Kapalakiko, e hoouna aku ana ka keia Aupuni i poe lehulehu e hooikaika ai ma Wasinetona no ka manao ake hoohuiaina. O ka mea ma ka paha hoi ia i pau nui mua aku nei a mahope aku ana hoi o mea ma i koe iho. No ka haawina

(E nana ma ka aoao ewalu.)