Ka Makaainana, Volume VII, Number 15, 12 April 1897 — Page 3

Page PDF (924.92 KB)

This text was transcribed by:  Ululani Victor
This work is dedicated to:  Samuel M. Kamakau

Ka Makaainana.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 12, 1897.   3

 

NUI KE PAHAOHAO.

 

Huai ka Po i Kona Ouli no ko ke Ao Poe.

[Mai Ka Helu 14.]

            4--"Pau i ka unuunuia."  O ia ka olelo ana ae, pau i ka hanaia.  E wai?  E Pookela ma.  Owai o Pookela ma?  O ia no o Mana Hooko nui ma, na poe na lakou i hana, kalana, hoomaemae a pau ke ino paa i ke ope, ola ka la pololi, o ia o Poaha Hoopololi,  A no keia puaa pukoa ka oleloia he puaa wawahi aina, he kipi alii no ke kaili aina.  Aka, eia ia wai ka aina i keia wa?  Ina o ka hoike ia a ka puaa pukoa, he kaili aina, pehea ana la ka hopena e hoea mai ana i na poe e malama ana i ke Aupuni.

            A ina ua pili keia mau puaa pukoa ekolu i unuunuia ia A. R. H., no ke pau o ko lakou pono, nele, a oki loa ma na ano a pau, o ia paha.  A ina he hoike keia mau puaa ekolu i unuunuia maluna o kekahi mau kino no ka maewaewa, ka hoomainoino, ka hoopaahaoia me ka make; o ke au o ka manawa ka i ike i na mea iloko ona.  Alaila, owai la nei mau puaa? a poe puaa paha e unuunuia aku ana?  A ina he mau manao unuunu enemi keia iwaena o na Ahahui, pela io paha.

            5--"Pii mai ke kai a uhi mai maluna o ka aina."  Ina pili ka hana a ke kai i ka hoomaemae ana a kekahi mana nui, alaila, o ia paha.  Aka, ina pili i ka heleuluulu ma ke ano maoli o ka ke kai hana o ka hapuku a koe opala ole, ea, aohe nao ai i ka papaa.  A ina pili i ka inaina me ka hooulu haunaele, a i ole, he mau manao hokuku pili aupuni paha, a i ole, hokuku ahahui paha.

            6--Ke "Kuhonua."  He makani ikaika keia, o kana hana ke kula'i i na mea e ku ana a e mokaki ana me ka hoopuehu liilii ana i o a ianei, a ua hiki no ke manaoia he hana ia na kekahi mana ikaika.  Nolaila, o Kuhonua he mana ikaika ia, a hookahi no o laua kulana like me kai, a i ole, he mau olelo inaina e puhi hele ia ana.

            7--Ka ulaaia ana o na kumulaau nunui, ka hakihaki ana o na lala a me ka puehu ana o na lau a lele liilii a nalowale.

            Ma ka hoomaopopo ana i keia mahele, ua hiki no ke hoomanaoia penei:  (1). Kumulaau nunui, o ia no na poe i elieli kulana, ua waiwai a ua kuonoono, ua ewe a ua kupa, ua ai wale a ukauka, ua nui a momona, ua puipui a kihikihi.  Ke hoike nei ka moe, ua ulaaia lakou e ke Kuhonua, aole lakou maluna o ko lakou wahi i ku ai, aole i ka waiwai, aole i ka hanohano, ua puehu liilii lakou.  (2).  Na lala, o lakou no na poe pili i ke kumu, ua pau lakou i ka hakihakiia e ke Kuhonua.  O lakou no na lala kamahele, na kokua o ke kumu, a pela aku, ua pau iho la lakou i ka hakihaki i ka ikaika o ke Kuhonua.  (3). Na lau, o lakou no ka ohana o na lala a me ke kumu, ua puehu lakou a kauliilii a nalowale i ka ikaika o ke Kuhonua; nolaila, o ka huina o keia mau mea a pau, o ia ke kumu, lala, lau, hua a pua paha, ua kapaia ia he kumulaau, a ua lilo i ole i ka ikaika o ka makani Kuhonua.  He mahele ohi hapuku no keia.

            O keia mau hoakaka ae la maluna, ua pili no ia i na hiona o ka noho ohana ana, a i ole, o ka noho Aupuni ana paha.  A i ole, i ke kulana paha o na ahahui no ke kue aku o kahi i kahi, ulaa aku ulaa mai na ke o laua.

            8--Ka mea nui e lele ana, a i ikeia hoi kona ano ma ka ili i ka helelei ana iho, a loaa ai kona inoa i kapaia aku ai he laau koa ia.

            O ka waiwai nui o keia laau i ka lahui Hawaii, he waa, a he hoe.  Ina o ka hoike ia a keia mea nui i lele mai ai he waa, alaila, ua hiki ke manaoia he hana kana.  Nolaila, e hui ia (waa) me kona inoa (koa), e loaa ana kona haina waa-koa.  E hui hoi ia (lele) me (koa), e loaa ana ka haina, lele-koa, a i ole koa-lele.

            Nolaila, ua maopopo ae la ka hana a keia waa, a o ia keia: He waa kaua; maluna mai ona na koa a lele mai i ka aina, a me he la, o ia no ka makani Kuhonua nana e ulaa i na kumulaau me ka hakihaki ana i kona mau lala a hoopuehu aku i kona mau lau a nalowale,  Ina iho la ia o ka io maoli o ka moe, alaila, aole e hiki i ke kanaka ke hoololi ae; (ke kuhihewa ole keia olelo ana ae la).

            Aole i pau.

 

Emi Loa Kumukuai

            Ma ka Hale Oiwi, ke kipa ae na makamaka a pau malaila e kuai ai i na lako no kauhale.  E wae a pau ka makemake, a ke hookaa aku, e hoomanao e hoihoi hou ia mai ana he elima keneta no kela a me keia dala piha e kuai ai.  Mai no a hoopoina iki i nei mea, oiai, o ka pono ia o kela a me keia mea e kuai ana malaila.

            O ka oi loa aku nae paha hoi o ka oluolu loa, no $12 wale no, loaa he kapuahi hao.  He $4 e uku mua ai i kinohi, a mahope aku, iloko o elima malama, ma ka $1.60 e hookaa ai o ka malama hookahi.  Aole anei keia he oluolu a he maalahi no ka mea e makemake ana e kuai?  I mea nae hoi e maopopo loa ai, o ka hele ae no ka pono ilaila e hoao ai.  Ke uku kuike ia kela ma dala i kinohi, ua hiki loa no ke kapuahi ke hoihoiia no kauhale, a mahope aku, mai no a hoopoina i ka hookaa mau aku.  Ina ua pilikia a hiki ole, hele ae no e kuka, he oluolu loa ka ona oiwi.

            Oluolu na kuka ana a maalahi na lawelawe a hoohana ana ma KA HALE OIWI.

 

KAEAEA PUUPUU HOU.

 

Eo a Poino o Jas. J. Corbett ia Robert Fitzsimmons.

            Ua pololei io no e like me ka makou i hoomahui aku ai ma kekahi hunahuna ma ka helu i hala no ka mea e eo ai o ka hookuku kuikui puupuu a me ke kulana kaeaea oi pookela o ke ao nei.  Ma ke kulanakauhale o Casona, Mokuaina o Nevada, Amerika Huipuia, i malamaia ai keia hookelakela ana mawaena o keia mau pookoi i Maraki 17 iho nei, e iloko o umikumamaha puni, ua lilo ke eo i ka inoa hope

            I ka puni eono ka, wahi o ka moolelo, ua noke mau ia ka inoa hope i ka palukulukuia a iho makawalu ka wai-ula a paa pu na maka me ka helehelena holookoa, me ka manaoia o kona puni ia e pau ai ke aho; eia nae, aole loa pela ka mea i ikeia, a ka ua hoomau aku no kona hoopipili loa aku a me ka lawe hoi i na hoopai a pau i haawiia aku iaia.  A i ka puni hope loa ka hoi, ua kakali ke keiki kanagaru o Auseteralia a loaa he wa kupono e iho ai o kana puupuu i kahi o ke aho, a ma ia wahi oia i noke ai a loaa he hauna puupuu i ku a loaa pono ma ka opi malalo iho o ka puuwai, a ia puupuu oia i pau ai ke aho a pii ka nananakoa i kona nanaina, puu na maka iwaho me ke pelu a pa kona kuli akau a me ka peahi lima akau pu ilalo, a ma ia kulana o Kobeta oiai ka manawa e kaheaia ana a piha ka umi, aohe oia i ea ae a o ka eo no ia ia Fitisimona.

            Ua kapae ae nae hoi ka lunakanawai i ka rula a ua hoomau aku no a piha ka umikumamalua, ua ea ae o Kobeta me ke ano ona a kulanalana, a holo pupule aku la i ke kihi o kona hoa paio, eia nae, ua keakea koke ia mai o na kokua, a o kona wa no ia i loha iho ai a hinape wale.  Iloko no o ia wa i paiakuli ae ai ka lewa me na leo huro.  He 1 minute a me 45 sekona ka manawa no keia puni hope loa.

            Mamua iki iho ka o ka ulele ana na kaeaea, ua komo ae o Misasa Fitisimona a noho ma kekahi wahi mahope pono aku o ko ke kane kua; a ua nee ae hoi kona huroia.  A i ke kane hoi i komo aku ai iwaena o na leo huro, ua pane aku ka wahine "Eia au la."  Ua ku iho oia e kamailio pu, honi i ka ihu o ka wahine a hele no kona wahi maloko o ka pa-kaula.  Oiai ua kaeaea e ulele ana, e paipai mau ana keia wahine i ke kane a e noke ana hoi i ka nuku i na kokua me na olelo oolea a ano kaha loa aku mawaho o ke kupono i kahi wa, a i ke eo ana, ua uwa oia a lele iluna o kona noho, a ia Kobeta hoi i holo hou aku ai e hakaka hou i ka pau loa ana, ua aano mai keia wahine, a me ka hana nui oia i paaia ai.  Pau ka hakaka, ua kau pu oia me ke kane ma kekahi kaa a hoi no kauhale e ike ai i ka laua kamalei.

            Ia Kimo Kobeta ka hoi i komo aku ai i ke kahua, ua oi loa ae ka paiakuli o na leo huro a me ka uwa.  Nui kona hilinaiia a ua nui no hoi na poe i pili mahope ona.  Ma kona home ma Kapalakiko, ua akenui kana wahine a me kona mau kaikuahine e lohe no kona eo, aohe nae he mea i maopopo a hiki i ka wa a kekahi wahi keiki uuku kalewa nupepa i uwa ae ai malalo o kahi puka aniani o lakou ua lilo ke eo ia Fitisimona, a ia wa i hakelo ai na upe a ulaula na maka o ia puulu wahine.  He mea malama hale kaa a lio hoolimalima kona luaui, a ua pili nui oia mahope o ke keiki a puehu.  Lahaloha ko Kobeta poe a pau.

            A i lawa no ka a pau ka hakaka, ua kukala ae ke kaeaea hou ua pau kona wa e hakaka hou ai, ua eo iaia a ua haalele aku hoi oia ia ano hana.  Ua ae paa mua no ka oia i kana wahine, ke pau nei hakaka ana, aole oia e hakaka hou ana ma ke ano imi ola nona.  He makemake ka o J. L Sulivana e hoopapa me ke kaeaea hou, a oia no hoi kahi i hiki ae ma ke kahua mokomoko.

 

            Imua o ka Aha Kaapuni i ka Poakolu, la 24 o Maraki, i hoopauia ai e Lunakanawai Kaapuni Pere ka hihia hoopii laibila kahiko loa a J. E. Gomese kue i ka Hui Pai Kekake, no ka mea, aohe i hoea ae ka aoao hoopii e onou i ka hana imua.  Ua hookauia na koina maluna o ka mea hoopii, me ka hiki no nae hoi o ua hana la ke hapai hou ia ae, ina e manaoia ana pela.  Ke noi nei ka loio o ka mea hoopii no ka hoopaa hou ia ae o ua hihia la ma na hana imua o ka Aha.

 

William Kamali.

            Pena Hale o na ano a pau, Kau Pepa a Lu One paha, e like me ko oukou makemake.  Ua hiki ke hoohinuhinu i na Umeke, Pakaukau, Pahu-ume, Moe, Puniu, i hiki ole ke hoomaemae hou ia.  Ua hiki ke hookoia na hana me ka eleu loa, a o na kauoha a pau mai na kuaaina mai ua hiki ke hookoia.  He oluolu loa ka uku ma ke kuka olelo ana.  E kipa mai e na makamaka, mai poina.

            Keena hana, ma ko S. K. Pua Keena, Helu 7½, Alanui Konia.

            Wahi Noho, Kapalama.           mar 15-6m

 

F. J. TESTA (Hoke).

MEA OHI A KOI AIE

Mea Huli Moolelo Aina a Waiwai e ae paha.

Mea Unuhi a Mahele Olelo Hawaii a Enelani paha.

Mea Hana Palapala Kanawai o na Ano a pau.

Mea Kuai Mikini Humuhumu Lole.

Mea Hoolimalima a Hoolilo Aina.

Mea Kuai Waiwai no ka Uku Komisina Haahaa.

Ua makaukau mau oia e lawelawe i na ano hana a pau e haawiia mai ana iaia e hana.

            Kuike ka rula.