Ka Makaainana, Volume VII, Number 16, 19 April 1897 — Page 5

Page PDF (909.70 KB)

This text was transcribed by:  Toni Lynne Kaefferlein
This work is dedicated to:  Elizabeth S.Allyn

Ka Makaainana.

 

HONOLULU,  OAHU,  POAKAHI,  APERILA  19, 1897.   5

 

laimaka, he loiua hoi i ike ole ia mai mua mai.

 

 Pela i manaoia ai e pono ke malama loa ia ka hoomalu ana a e hoonohoia hoi i poe kiai, a e manaoia o na kiai pu kekahi i hoomaluia, aole e hiki ke haalele ia wahi.  A o ka makou nae hoi ia e haohao nei a olelo ae - heaha la ka waiwai o nei ano hana kamalii mua ia ana a mahope aku e haua io ai.  Malia nae paha hoi no ko Kupa manao oia "ka oi o Maui Hikina."

 

 Ua ninauia aku o Kauka Wahie - heaha la ka waiwai o ka hoomalu ana?  O kaua pane, i akaka lea ai hoi ua poe i haumia a i hiki pono ai no hoi ke kiaiia a me ka makaalaia aku no ka wa puka ae o ka ma'i.  Ina paha e kuu laula loa ia ana, pehea e maopopo ai na poe ma'i, ua komo i ka huikau a na laulaha loa ua anoauo, a mamuli hoi o ia e hiki ole ai ke hoomalu a ke kinaiia.  Kokua!

 

 Ina he hoomalu ka mea i manaoia, e pono e hooko aku e like me ka mea i manaoia ma ke kanawai a e na rula, aka, ina i mauaoia i mea paani wale no na kekahi Kuhina, e pono e lohe maopopo ka lehulehu, alaila paha hoi ua ka lehulehu e hana a e hoomaopopo aku ia lakou.  Kupaianaha no hoi paha, i nei au wale no nei ano liana kohu kamalii.

 

 Ka i no paha hoi ua pau, eia no ka ke moe lapuu nei a ka wa no e oili ae ai o na olelo hoino a hakuepa no ka ohana Alii a me ka lahui Hawaii, i nei wa hoi, na Porofesa W. T. Birigihama, Mea Malama o ka Waihona Hoahu Mea Kahiko Bihopa ma ke kahua o na Kula Kamehameha.  Ke hoino nei oia i kaua umoke ai, a ua like loa no hoi me ka manu pelapela e hanaino okoa ana no i kona punana ponoi iho.

 

 Wahi ana - ua makemake oia i ka hoohuiaina malalo o na kaupalenaia, aohe nae hoi ona makemake i Mokuaina, aka, o ke auo e hooponoponoia la o ka Apana o Kolumebia, o kana ia i makemake ai.  O ka oi loa ae ka hoi o kona hoihoi, e hoohuiia aku me ka Emepaea Beritania.  Aia wale no ka hoohuiia, alaila, loaa ka palekana kalepa.  Ae paha!

 

 No ko ka lahui makemake hoi i ka hoohuiaina, ua olelo oia ua makemake ka hapanui loa ma kona manao, oia hoi, ua makemake ka lakou e lilo i mahele no kekahi aupuni nui.  Ina ka e koho balota ana ua kanaka maoli, me ka hookikina ole ia, ua manao ka oia e kokua no ka hapanui i ka hoohuiaina.  Ke ino hoopunipuni!

 

 Iaia ka hoi i kamailio ai no ka aoao pili lahui, ua manao oia iloko ka o umi makahiki e hiki mai ana, aole ka e koe iho ana he wahi kanaka Hawaii koko piha hookahi, o ke kumu, no ka pau loa ka o na wahine maoli i ka mare me na Pake, Kepani a me Pukiki.  Ke hui ka he mau Hawaii maoli a elua, he pomaikai ka loaa o ua hua.  Ka lapuwale no hoi!

 

 Ma koua manao oiaio ka, aohe ka he wahi mea waiwai iki o ka noonoo ana no kakou ma ke ano kalaiaina e like la no hoi me ka hoomaopopo ole ia o na Ilikini ma na hana pili kalaiaina o Amerika Huipuia.  Ke pau aku nei ka kakou i ka make, wahi no ana, a he lahui mamake wale.  Iaia ka hoi ko kakou make a mamake wale.  Hele pela!

 

 Lawe ole iho la oia me ia moeuhane polopolona kahiko loa o lakou, ua hoomaka ae oia e hoino i ke Aliiaimoku, ma ka olelo ana ae o kona luaui, a me ko kona kaikunane, ka Moi Kalakaua i hala, he negero Pukiki ka.  Aohe ka laua he mau Alii piha, a pela wale aku a ku ka puu opala e hoopailua ai.  He mea hiki ole ka i na poe e walaau ana no ka hoihoi hou ia ae o ka ohana alii Hawaii, no ka mea, aole ka ke Alii i manaoia no ka lala a kuuna kauahau pololei o ka ewe Hawaii piha.  Wahahee no; me he la ka hoi ua ike pono oia.

 

 Ina aole o Kalakaua a me Liliuokalani he mau Alii Hawaii, alaila, ua hiki anei hoi iaia ke olelo ae ua oi aku ko Pauahi kulana, a i ole ia, aole oia he Alii?  E hoomanaoia he hanai ko kakou Aliiaimoku na Paka laua me Konia, na makua hoi o Pauahi, a o laua like no ka hauaina aua.  No nea mai la hoi ka ike o nei lalau huhewa?

 

 No ka mea nae hoi e pili ana i ka ninau lahui Kepani, ua nui a ua lehulehu loa ka maanei, o na poe lapuwale haahaa loa wale no nae.  Ua keakeaia ka lakou e ke kumukanawai, aia a ike i ka heluhelu a kakau i na olelo Enelani a Hawaii paha, alaila, loaa ka pono koho balota.  Aohe ka he hopohopo ana no ko na Kepani komo keakea mai.  Ina pela io, heaha ka hoi keia makau honua o Kakina ma i hoopuiwa ai ia Amerika Huipuia.

 

 Ua hoopau oia i kona manao ma ke keha ana ae no ka maalahi loa o ke kinaiia ana o ke ala kipi a kamalii o 1895, e hoike ana i ka waiwai ole o ua hoeueu ana ae e kipi.  Ua kipakuia na poe kipi alakai a ua oluolu loa hoi ko lakou hoomaopopoia ana, ina e nanaia ae ana ke koikoi o ko lakou hewa.  Ma kona manao, ua kupono loa ka lakou e hoopaiia a oi loa ae ke koikoi, ke kaumaha a me ke kukonukonu.  Pomaikai kakou aole oia kahi.

 

 O ka oi loa aku ka o ke koikoi, ina e noonooia iho kekahi mea i ohumuia ma ke kiola ana aku i na mea hoopahu iloko o ka luakini Halepapu mai luna aku, oiai hoi ke anaina, me ka Peresidena a me kona Aha Kuhina pu, e pule ana i ke ahiahi La Pule, alaila, maopopo loa ke ino o ko lakou hewa.  Ua hana maoli ia ka na mea hoopahu no nei hana, a i pomaikai wale no ka i ka loaa koke ana.  Huai ka wahahee la!

 

 Eia keia lapuwale ke ai nei i ka waiwai a ke Aliiwahine Pau ahi i waiho mai ai no ka pomaikai hoonaauao oi kelakela o kona lahui, a o ka makou hoi ia e olelo ae nei, ua kupono oia e hoopauia a e kipakuia mai ke kulana a mai ke kahua ana e noho nei.  Eia he apana hana na na kahu waiwai e hoomaopopo ai, a i ole hoi ia, e pono e hoikeia aku ia C. R. Bihopa, ka mea nana oia i hoonoho mai, a he mea maopopo loa aole oia e hoihoi ana i keia ha maino wale ia o ka lahui o kana wahine i waiwai ai oia, a i ae ai oia nana iho uo kana.

 

 O kekahi mea hoi e hoomaopopoia ai nona, ua hohono kona kaulana no ka wehe i kapa o kamalii a e ana i ke kino a me kahi hilabila.  He hana ka ia ana no ka imi akeakamai a hoonaauao, eia nae, he ku i ka hilahila a me ka, ekaeka pu.  Ua oleloia he kia moku ka kona a he ku ka oia i ka makauia.  No kana mau hana, ua kupono loa oia e kaiehuia mai o kakou aku nei, no ka mea, he lapuwale a he hana ekaeka oia e kupono ole ai e ao a e hele paha hoi iwaena o na opio oiwi o na aoao a elua.

 

 Ua huli hoi io mai nei no o Wiliama Owenekamika, a ma ka hoikeia mai e na poe i ike iaia i ka pae ana mai, aohe ke he maikai o kona helehelena, na hele ka oia a haikea.  E uhi ana ka maluna ona ka hoka, a na like loa ka oia me he ilio la i pelu ka huelo mawaena o na uha.  I ka haanou nae hoi i na nupepa o ko lakou aoao, he wa pokole wale no ka koe a loaa mai ka hoohuiaina, oiai, ua nui ka mauaolana.  Pela paha?

 

 E paniia mai ana ka mokumahu Monowai e ka mokumahu hou Moana.

 

  HOAO E LAWE OLA.

 

 Ulu Hewa ka Noonoo Ano E a Ki Pu Okoa.

 

 He wahi ano pioloke iki ko alanui Moi, makai ae o Aigupita, i kakahiaka Poaono nei, no ko T. B. Waka, mea lawe aelike a kukulu hale, ki pu okoa ana ia J. Emeluka, ka mea nona ka hale uinihepa hou e kukuluia nei makai ae o ia wahi.  E ku ana ka o J. Emeluka i ka papahele o luna, oia a me Tome Kamaki, kaikoeke no o ua o Waka, a me elua kamana, ia wa i hihio aku ai he poka a puka pu ka papa o kahi a na kamana e hana ana.

 Aohe o Emeluka i hoomaopopo mua i kinohi, oiai nae hoi ua loheia aku no ke kani ana mai o ka pu, ua manaoia nae hoi ua hiolo paba kekahi ahua papa ma ko Lui & Kuke pa papa, eia nae, iaia i nana ae ai ma ka huli mauka o ke alanui, ua ike aku oia ia Waka e hele mai ana no kahi aoao me ka pu-raifela e puka ana ka uwahi ma ka waha a e paa ana i kona lima.  Ua hoao hou ole oia e ki, eia nae, ua kiola iho oia i kana pu ilalo a hele aku la oia i ka Halewai e haawi pio ai iaia iho, me ka olelo aku ua ki oia ia Emeluka.  No kona ano e a ano e pu no hoi me kana hana, eia nae, me ka ona ole, ua hoopaaia oia e Kapena Waipa, a mahope iho wa hele loa aku ke Kapena Poo a kahi o ke ki pu ana a loaa ka pu, oia a me kekahi mau makai, a laweia ae i kai.  Mai ka puka-pa mauka mai o Aigupita Pa i ku ai o Waka a ki, a he pahaohao no hoi ka pakele ana o ka mea aua i manao ai e ki, oiai, oia kekahi mea i lehia loa ma ia hana a he mea ki pololei no hoi.

 Ua hoike ae o Emeluka ma kona aoao i ke kumu ana i manao ai i ulu mai ai o keia hana.  Ua haawiia ka aelike hana ia Waka no ka hana pohaku, a iloko o 60 la e pau ai, a o kona makuahonowai, Keoni Kamaki, no ka hope.  Ua hooko ole oia i keia kumu o ka aelike a ua oleloa aku e Emeluka aole e loaa hou ke dala aia a pau ka hana.  Me he la no keia mai paha hoi kona mea i ano e ai, i ka lilo i mea nana e noonoo nui ai, oiai, aohe ana dala, pehea la eia e hiki ai ke uku i kona poe hana.  Ua lilo no hoi ka ulolohi o ka hana i mea hoouluhua iaia, aka nae hoi, ua manaolana oia ua hiki ka hana ke onou awiwi ia aku imua a hiki i ka pau pono ana. Aohe ka he hana hoopilikia ma ko Emeluka aoao, oiai, ua lawa pono oia me ka hoopaaia ana malalo o ka aelike.  Ua hooke eia ma ke ano io maoli o ka hana.

 O ke ano io ae la paha hoi ia, oiai, ua ano kulekule o Waka i na la i hala ae.  Ia kakahiaka nui no oia i lawe mai ai i kana pu raifela mai kauhale (he kopala oia no ka pualikoa pualu Komopani H.) a hana ai oia i nei hana.  He koa Pelekane a Maleka oia mamua, a ua mahaloia hoi no kona ikaika, koa a huluaa.  Ua piha iaia he 50 makahiki a he ohana nui kona.  Oia iho nei no kahi pio kalaiaina i ahewa a hoepaiia, a mahope iho nei, huikalaia.

 Aohe oia i aeia e loaa ka bela aia a maopopo pono ke ano o kona noonoo.