Ka Makaainana, Volume VII, Number 19, 10 May 1897 — Page 4

Page PDF (890.82 KB)

This text was transcribed by:  Cyndi Defenbaugh
This work is dedicated to:  Jacob Andersen

                                           Ka Makaainana.
                        HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MEI 10, 1897.

                                        KA MAKAAINANA,
                                     HE NUPEPA OILA PULE.

                                       F. J. TESTA (Hoke),
                                Ona, Luna Nui a Lunahooponopono
                                      Wahi Noho, ma Honolulu.
                              KEENA   Helu 327, Alanui Moi, ma
                               Waialeale, kokoko i Alanui Konia.

                                      POAKAHI MEI 10, 1897.

    PONO loa, ae, no mea pono @@ io no pahahoi i na pae koho balot o 1887 ko hoomaka ae e hoomakaukau a e hooholo i ko lakou manao no ke lakou e koho ai ke hiki mai ka wale kauohaia mai ai lakou e koho ao ka lakou ano hooponoponoia @@ ai i makemake ai.  Elua ana na paha ninau, oia hoi, o ka noho kuokoa o ka hoohui paha.
    UA komonia paha hoi k amakau pau olelo ao hope i kamalii o Ke Aloha Aina a na noonoo kanaka aku @@la na ka mea, aohe i wale he mai nei.  O ka pono no @@ ha@@ he mea makehewa wale no ke keha ke a bala iluna lilo.  Nolaila, o ka pono no ia, o ka hoi iho no a “hoookahi wai o ka like,” no ka mea, he “ewai na loaa malie.”

    LEHULEHU ko na poe i keeo i ka loaa oie mai o ka lakou kii o ke Aliiaimoku. Hilahila ole no hoi la.  Ina paha i hoomanaoia mai na poe a paa, aohe nui aku a koa nei o na lilo e lohe ole mai ai i ke ae aku.  No makou iho nae hoi, ua nui loa ko makou hauoli, a loaa ole hoi kahi mea e keeo e nueuha a e kukule ai a eha loa hoi kahi manao.
    O KA manao kokua i ka halemai a na hoa Pelekane o kakou nei ka makou a uwalo hou aku nei ia kakou e lu ae i na hapaha ma ka haahaa loa, a maluna aku no hoi paha ke hiki pono me ka hoopilikia ole.  E hoike ia kakou iho he poe aloha a makee Alii oiaio, i kulike ai hoi me ko na poe Pelekane oleloia.  Mai no kakou a hoohakaau iho, aka, e alu like ae uo ka ponbo, oiai, no kakou like ana no ia.
    HOIKE ko Pauoa poe kupa i ko lakou makee i ka inoa maikai o ko lakou awawa, ma ka hel ana mai e hookui mai i kela hunahuna hana apiki o ia oiwi, i hoikeia aku ma ka helu i hala, o ke ano e like aku paha hoi me ka Kupaaihi i kaulana o ke au kahiko ma ia awawa no.  Ua hoike mai ko makou mea nana i hookui mai aohe ka he oiaio, no ka mea, na huli lakou; a no ka loaa ole ana aku hoi o ko makou mea nana i hoike mai, e like no me ka mea i maa no nei oihana, aolhe he awaha wale ia, ua oleloia mai e huii hoomano aku aua ka lakou a loaa ia mea, no ka mea, aohe o lakou makemake i keia hanainoia o ka inoa o ko lakou wahi.  O ka mea kahiko, ua hala kahiko no ka ia, aole nae hoi lakou i makemake e kau mai ia ano i nei wa a i nei au, Pololei no nei makae ana.  No makou iho hoi, aohe mea e ae i maopopo ia makou mawaho ae o ka neui hoikeia aku, e like no hoi ne ia i hoikeia mai ai, a ua kau hoi ko makou hilinai ana maluna o ko makou mea nana i hoike mai.  Ina ua pololei ole kaua i hoike mai ai, aia a maopopo lea ua pololei ole oia, alaila, ia wa wale no auanei hoi makou e kala ae ai i kela ino mai ke kauhihi ana maluna o Pauoa, aole loa nae hoi mamua ae.
  
                                  HAUOLI NO KAHI MANAO.
    Mai ka Kapena Pama palapala i oleloia ma ka aoao mua o keia helu, ua unuhi pololei mai makou i ka pauku mahope iho, a na kela a me keia no ia e koho mai i ke kaona a ka moe a me ka puana loa ana aku hoi o ka heli@ o ka manawa e nee aku nei no mua.  Peneia iho na olelo o na pauku la:
   “Eia ae eo hoi ke manao maopopo loa, o ka ninau no ka pono a me ka hewa i hanaia aku i ko Hawaii lahui oiwi, aole ia i make, aka, e moe ana.  Ma ka uha hea la e hiki ai ia ke hoalaia aku aole loa ia e hiki ke koho wale ia aku no i nei wa.  Aole loa e hiki i ka mea iini naauao ke hoike aku ia oe i ka wa hea la e puoho nou ae ai ka loko o Kilauea i kona mau hoolele ahi ana, pela no hoi i maopopo ole ai ia’u ke wanana aku no ka manawa e loaa aku ai paha ia oe o ka lono hoohauoli au hoi i kakali loihi a hoomanawanui ai, a aia hoi he olino malamalama @a ka Hikina.  eia nae hoi, ua oi loa aku ka hoomaopopo lea ia i nei wa mamua o na makahiki ekolu i hale ae, ua hooneleia ka lahui Hawaii me ko lakou ikeia aku ma ko lakou hooponopono kuloko ponoi ia a ma na kahua poo aupuni e ae paha hoi kahi.  E waiho mau ia aku hoi keia kumu oiaio nui a hiki ole loa hoi ke kueia imua o ka lahui i hoonele ai ia Liliuokalani i kona mau pono mai kupuna mai a me kona loaa hooilina mai, alaila, o na launa ana ma neia mua aku mawena o Honolulu, ma ke ano, oia ke kikowaena o ke aupuni, a me Wasinetona, ma ka aoao hoi o ka aina i haaheo ae iaia iho ma kona manao no ka pono, e lilo no paha hoi ia i mea e hiki ai ke hooholoia malalo o kekahi kumu ma ka hoihoi hou ia aku i ko Hawaii poe koho balota o ke kuleana e wai ai i ko lakou ano hooponopono Aupuni ponoi iho, o neia ae la ao hoi ua olelo pololei loa a ko makou Peresedena i kukala pili oihana ae ai aoloe ka ninau i hooponoponoia i nei wa, a aole loa ana no hoi aia wale no@ a hooponoponoia me ka noonoo ia ae i ka pono a me ke kaulike.”

                                HOOHALIKE HELU LAHUI.

    He mea aao nui no kakou ka hoomaopopo ana iho i ua hoike huahelu o na kau helu lahui o 1890 a me 1896.  Mahope iho na hoohalike ana no na kau i oleloia:

                                       1890                  1896


Hawaii.................................................34,436             31,019
Hapa-Hawaii........................................  6,186           8,485
Amerika...............................................  1,926           3,086
Beritania..............................................  1.344            2,250
Geremania...........................................  1,034            1,432               
Farani..................................................     70          101
Norewai..............................................    227               378
Pukiki..................................................  8,602            15.091
Kepani................................................. 12,360            24,407
Pake.................................................... 15,301            21,616
Polunesia.............................................   588                455
Na Lahui e ae......................................   419                600
Na Haole i Hanauia

ma Hawaii nei.............................  7,495            ............

                                  89,990             109,020

    Ina kakou e hoomaopopo pono loa ae ana, ma ka hele ana iloko o 1890, ua hookaawaleia “Na Haole i hanauia ma Hawaii nei,” eia nae hoi, i ka heluia ana iloko o 1896 aku nei, ua hoohuikauia aku keia me na ana lahui e ae, oia hoi, me na lahui o na kumu (makua) o na ohana a hookoeia mai no na Hawaii piha a koko hapa paha.  Ua maopopo loa no ke kumu mai o keia ano hana, i hoopuipui ae ai hoi i ka heluna o na lahui e ae, o ka lahui Amerika nae hoi ka mea i manao nui ia, i hiki ai hoi paha ke kakoo aku i ka lakou nei ma ae mau palau a imi epa@ na aku i ko Amerika Huipuia poe.  O lakou nei ma ae no ka i ike i keia ano kana hoohuikau mai na mea i hanaia i na kau i hala mua.

   Ma ka mahuahua ae hoi o na lahui o ko na aina e mawaho ae o na Pake a me na Kepani, i  komo mai iloko o 1896 mamua ae o ko 1890, peneia iho ka hoikeia ana ae o na huahelu:

                     Amerika.......................................1158
                     Beritania...................................... 906
                     Geremania................................... 398
                     Farani..........................................  31
                     Norewai......................................  151
                     Pukiki..........................................6589
                     Na Lahui e ae.............................. 181

                                                      9414

Oiai, he hookahi wale no moku piha eemoku Pukiki i komo mai i keia awa iloko o Aperila, 1895, me 700 paha kane, wahine me keiki, alaila, no hea mai la ka hoi keia nui hewahewa loa o ka lahui Pukiki, koe wale no paha mamuli o ka ulu nui kuloko o ia lahui ma ka hooko ana i ke kauoha ma ka Baibala---@ hoohua a e hoomauahua.  A ina hoi kakou e ae ana i nui keia pii maheahaa o na lahui e ae, mawaho ae o na Pake a me na Kepani, i na poe i komo mai, a hoohui pu aka no hoi me ua 700 Pukiki i hoea mai iloko o 1895, e ike no kakou i ka oi ae o na lahui haole, koe na lahui Asia, ma kahi o 3,525 wale no, e kue ana hoi i na 7,495 o “Na Haole i hanauia ma Hawaii nei.”
    A iloko hoi o kela kowa o eoao makahiki, me he la ua piha no paha i ka 4,000 ka nui i haalele mai ia nei, i kaawale ae hoi kahi no na limahana Asia emi loa mai o na hoolilo.  Nolaila, ua hiki loa no ia kakou ke ike iho i ke kuinu o keia ano hana, i loaa ai hoi he mea hoikeike i ko Wasinetona poe i ke komo nui mai o na haole, me ka manao paha he ano hana keia e oi ai ke lakou nei ma ae pomaikai a aohe hoi e ikeia mai ana.

                              KE EMI MAU NEI.

    O ka heluna o na poe koho balota i hoopaaia iloko o 1890, malalo o ke Aupuni Moi, ua hiki aku ia i ka huina o 13,593 poe.  Iloko o 1894, malalo o ke Aupuni Kuikawa, he 4,477 ka heluna o na poe koho balota i hoopaaia no ke koho ana i na Elele no ka Aha-elele Hana Kumukanawai i kapa wale ia.
    O na poe hoi i kuieana maoli e koho balota iloko o 1896, malalo o ka Repubalike i koho wale ia, ua hiki aku i ka heluna, no na Senatoa, o 2,017, a no na Lunamakaai ana hoi, he 3,196.  Ma kahi olelo ana, he 2,017 poe i kuleana e koho no na Senatoa a me na Lunamakaainana, a he 1,179 no na Lunamakaainana wale no.
    A mai na huahelu hoi i komo e mai, he mea hopohopo loa ana no pana ke loaa ka huina nui o 2,000 poe koho iloko o ke kau koho o Sepatemaba ae.  Ina kakou e hoomaopopo a e noonoo pono iho ana i keia mau huahelu ae la, he mau ouli no nei no ka hoea hou mai o ko Hawaii nei hoomalu kumukanawai hou ia no ka hapanui, aole loa hoi no kekahi hapauuku mailuilu haalele ino loa.  Malia no paha aole no kakou e ike aku ana ia kau koho balota, o ka ma kou mau houpuupu ana ia e halialia nei, ke kuhihewa ole nae hoi na kahoaka o ka manawa e nee nei i ka haaleale mai o ka wai.

   Ma ka hoike hoi a kekahi nupepa Kepani, ka hooholo ke Aupuni o Iapana e hoouna mai i ka mokukaua Iosino no nei, a he wa haalele wale aku no ka, oiai, ua makaukau.
    Kakahiaka wale o ka Poakahi i hala i ku mai ai ka mokumahu Kiua mamua ae o kona la e ku mai ai.  Aperila 13 oia i haalele ai ia.  Honakona a i ka la 24 ae hoi ia Iokohama.  Ua holo loa aku aoia i kakahiaka.  Poalua ae, hora 10 paha.  He 61 Pake a he 276 Kepani (57 wahine) ana i lawe mai no nei.  Piha oia i na ohua kapena, he 18 no nei a he 88 no Kapalakiko.