Ka Makaainana, Volume VII, Number 20, 17 May 1897 — "KE ALEALE NEI KA WAI." [ARTICLE]

"KE ALEALE NEI KA WAI."

Ke w l au ia kahi Lunakanaw.ai Kiekie iko o poe. He oiea no ia i haohao mua ole ia nona. Mn k-ekahi kamailio ana i ke'knhi mea kakau nupepa, u i olelo aku ka oia na Amerika Huipuia ! 1 mai na poe misionari i i keia uimi paemokn m;ii Bos<=t. na | mai, Ae, ua nnln!ei 110. i 4 Aua ia a'ua hookahi no hoi j i hoouna mai ia Kuhina Kivini j a me ka mokuUaua B setoua ( ianei, a hos knhulihitiia ai ke Au- | puni oka lahni i apo aku ai i j m\ mikuoele me na lima bao7ii- ; ma o k ; \ hook ? pa a!oha ! h»na ni'Ui, n hau<u a nialama ai 110 hoi ia lakou. Ae,pe!a, 10 uo ! a pololei hou ai no hoi. | 0 uo ka hoi aua wahi I kuuakauawai pUis,

ke; 1 ■ i «k'i ai. "U/* makou a pau e Inkahi tna kokua i ka Heaha la kēia oua, ua luaa pnha i ka.i.iaio, a i o.le ia, ua »)a«ao paha oia o ka o!<?id ana "makou," oka lahui ia o Hawaii nei? A-obe 10 no he haakei aku a koe naai. Jnao ka hope iho kana mea i uiaoao iouii alaila, o kahi boupunipuni kahiko »o keia a ki B;sstonA poe uiisiooBri i walaau ma « a i iio ti a ma k a hik i .1 ehul P b u i hala ae E pouo pnha hoi ia M.siti Kol« a*iu& koaa Aupuui ke haawi iuaj i w.i no.ka.. lahui e loheia ai r»a ka pahu bal.otn, a pela uo auauei hoi e paleia ae ai kein hoowctiewtiie uiau i» o kona poe obak s iiai e hoike hoopunipuui mau, he wahi m&'i pipili loa hoi i keia au hemolele. Ua hoomau aku uo oia i ka olelo aua, o ua.p'oe waie uo ka e kue oei i ka uoaoao hooh"ibina, u he poe roialis;i kakaikahi. a uie keieahi poe mahi&i." O ka oi ioa aku tio koi paha © ka poiio, i aieauiaopopo ioa ai o ka uaea oiaio, o fea lawe ae i kekahi kohe baloti ane o aa "poe roialisa kakaikahi a toe na poe mahlai.'' Aole ia he noea hewa, aka, oka pono oiaio maoli uo ia e maopopo iea io o kulanft oka lahui.

Po&lua ibo )a 1 hiolele heu ia tu«i ai no na kauaka o na mokā"kaua Amerika e!ua. iu-k« nei e paikau ai iwaho o Kui&okahua, j uoa lee kahua o ke Aupuoi uoia Makiki, a i ka hnli hoi nui ana mai ike awakei ae, ua ku a hoomaha raa ka aoao uiauka o ka pa luakini o Kawaiahao. Eia ka i hoooiabs nui malaiia no ka piuaaa «ku miluaa o ia pa, oia hoi, ia lakou i maha pouo iho ai, a uo elua riiauawa o ka liaua aup. Malin ua hoihoi loa ua wahiue haole a me ka leiiulehu ae o lakou haole uo ia haua, ei& oaē hoi, he keu a ka heehaeha m&i ia makou. Aohe olelo aua he hana hoohaahan loa kehi i ua hoahauau oia luakini, a oi loa aku hoi i na Alii na i hooika* ika 6 kukuln ia heiau no ka hoomana a me ka hoouaui aua i ke Akua ola hookahi Nona ka laui iluua a m» ka honua uel i!ilo, oka oi loa aku paha hoi o ka hoehaeha, aia maloko o ia pa k»hi i waiho ai a i moe ai o ua iwi Alii khulehu a me kekahi poe o kakou, uo hoi ila kahi i hiolaui mau loa ai o ka Moi o ka Lahui, o\a g me*u wailu iha i kua» * *«« - \ranvai no ka malama a Uauai aua i uapoe huue a pilikia iwaeua o koua lahui, Meuemeue 1 ole uo hoi 1a ! Eia uae t aole makeu $ aUlo auu ua koia 4^,

loa pflrt„ Ake, aku oae . Loi k* hf wa iuolno»! o ke ki\hn o ia luak'iui a tne tia la]» <i pau oka pBp> kah'awaiwai. Ua hoikeia t.nai ia makou u.i tioiia aku nr> ka i kfi kahu a oaaa hoi i i* ui«i, loa o ka oiuio ia, a uaakou uae hoi e liilia-ii uei pela io ao ka pololei, alaila, ua poiuw paba oi& i konu knlana iho &ua nele hoi tne riß haawioa o ka aieueui^ae. JCe haohao nc.i u&e hoi m&. koa i k<uia kaaiu oka &e ana & l oie ae hoi ika pouo o na hoahaoßia l a i se i ka ia aku o k/i luakiui e ka iehrilehu i kn wa ona anaiua haipule. He oaui hele ole ia no hoi paha, he uoonoo a he hoomaopopo o!e. I olelo wale ia ai uo be halekoa a he halepapu u& laekini ia, mai ■ ka wa iuua loa m&i i hnoliloia ai i papu pale poka iloko o 1889 a hiki iho l a no ? aei haua hoohaahaa a«»a. Pehea la ka tuauao o ka papa kahu waiwai a loe pt hoahauau, ua hoihoi aoei i uei auo hana? Oiai hoi, aole uankou he hoahhnau 110 ia luakiui, eia Q»>e, ua ko;«o ke keeo a lue ka lili uo k& hthikuia oke «*no eehu, auoano, ihiihi, kapuk«pu a maluhia o ia kahua e hiolaui uei kahi poe o kakou i hala mua && kela ala hiki ote ke hoi hou iu&i. Re mau iwi qo ka uaakou aia no ilaila kahi i waiho lolii no ke kali aua no ka la hope loa o keia ao.

N joqou ilio qo boi kakou la, 'ueaha la ke kuleana o kei* auo haua, a i oie ia, beaha la ku m*a 1 oiauaoia? He hookahi no paha eoea maopopo lo«, he haoa hoow«liweli uiai paha ia kakou 4 & ī oie ia, he hoooāa)tautAU akn paha hoi ina Kepaul o luua o ka uiokukaua Naaiwa. A euawa jo ae hoi, Le hoikeike aku paha hoi iko lakou eleu a tleu ole uaa ka piuaua p% a i ole hoi ia, iko lakou eku paha ma ka piuaua &ua ilnua o kuuiulaau ke hoea m*i ka wa uo ka haua. Oiai hoi, aohe uo he «aiwai o kela unikau, lie mea pono uo hoi paha ke hoomau ake h&ua hou i* **ku. A oial hoi,o ka waiwai o ka !uakiui 4 «o oa hoehauou ia # ua like . uo ka laahia me ka waiwai o leahi kaoaka kaokoa, e pouo no hoi paba k* hookha a um uo ahoao hou atu. lua i makeuiak* e hana hou aku pela, e uol aku rio kir poao iua pa o u& ewe mlkaoel* a ilaila aku e piuaua »S, a tnai uo a bebiku a hooba&hou ae i ko k&Ju luakiui Lehulehu no ua poe i hele ae « i keia haua f a oa hnuoli £*h* toi kkou, M

I>m> 1" hni V,- ioi loa na olioli u h&noli loa h* po« v aolo īiae hoi makou i haluwai me. ia h.aawiiia, aka, oka eeu mai oka iti D © ka Hienemeae ka ioea i ioaa:

Ua iike no nae paha hoi me ko kakou keehiia mai e na h «ole i komo kue w a m ai. pela 00 paha boi i manaoia ai e hooi loa DQai iua hana hooaaukiuki in ka'kon M-i ka' wa mai oke kakulihia ena ā hoomnopopo ole ia ai na iwi kapu o ie mau Alīi o kakou oka 1 aweia ana mb 1 ut•,a o kekahi kaa kikauf; a hoohālikeia me he pena inauu !a, pela toau naai no a hiki i nei wa keia ano hana hōomaopopo ole, hehikii, hookano a hoehaeha i ka lahui oiwi, Auo ia auo haua nO hoi paha kekahi kumu i he'e oleia ai o ua anaina o np loakini, »ua poe mikauele nei hoi e nwe nei i kn h«le ole ia ftku.

Ae, u&<ha.l& ka.-kie mai ia lakou mai, a ua pau hoi ko lakou wh o ka ikeia aku, k.i b )oloheia * uae k* hoouiaopop >ia oia ke ap,o he pofi alnkai a .'aloh» . io Ja--kon 1 ka lahui nana lakou i hoo kipa phaoha aku ?ne ka malagqa a hauai a"» īko. E:a nae hoi, aia no inaluKa o ke kehn ke koikoi o nei hana.

Oiai boi, ua nui ka olelo nna o na ewA mikanele r e like lano me 'Aiapaki Keuka ē w&lāau waha aui]iyraa ō, no Anrifrika Huipuia uaai ka naauao a oae 'ka malamalama i loaa nmi ia Hawaii nei. ina kakou e lialiu aku ilaila, he mea m e*la ma a hoi h iih i loa ia naheame iiina kupapau malaila. Ke kaalo ae na moknkaua Ainerika naa kahi i waiho ai ooa iwi o \Vflsiiietona, ka M§kua o konaLahui. ma Mauna Veaoaa, ana i ka Muliwai Poiomeea/e hapa ana aa hae a kaoi-k'e na bele o ke ano kani kupapau.

An# koke mai nei no hoi, i Aperila 27, ma Nu loka, i malamaia si na hana hoohiwahiwa ika b@ o Keoerala Kalaui. Ina ua hiki ia mau auo hana makee ke malama » keheomanaoia ma ia aina nui a oi aku o ka naauao, 00 keaha la hoi i hiki ole ai ke hanaia mai maanei me ka nana s a hooiaaopopo ole ia mai hoi 0 ka kakou mau iwi. Ua apiki a nana kapakahi no keia poe.

Malaiia pu uo hoi tne ka AditPAraU, eia uae, aole oia kahi i piaaua aku. Ke oei uae h«i uaakou aole o\» e hon auH i ua kauaka malalo f;ku ooa @ haua hou pela. A o ia tuaufiOi«ua like no hoi ko nmkou i k? kahu hi hoi oia o haUH hou

akn e hke nif s*e la, :,o men, k« bfina hou ia, aoio loa inakon e kuhau iho aiia ma ko ka lehuleWu aoao.

Ehheha no lioi kahi m&nao do ke auo oka laiake ana o T. Kalauao, he 000 i hele a paiii - paiu. He hoahanan kahiio oia no k-a luakiui o Kaumakapili aenei a he lala hoi i hilinaiia no koua papa kahu waiwai kahiko. Eia pae, ua make oia me he ilio la, i uele i koua hoomaopopoia aku uiai kona wa ola a make oia, a e ole ke Aupuai, huuaia ai koaa m&u iwi. Ia makou i lohe ai ke kahu hou o ia luakiai, a i kona hele aua aku e hoomaopopo, ua makaukau e ko ke Aupuni &oao f ao.l.Ai-la,' iioiia mai ai ka oia e ka Ilamuku e hele e pnle, a o kaua hoi i» i haoa ai. Aloh»i oo hioi paha kakou.

Ua ole■ ■v» keia hapauea iloko o kona mau la o ka fioo a ka paiupalu, a ua fcau boi ko ,Kiak(>u naa malu nn o .nn ]u n a o ko d a luū - kini makua no ka noonoo ole ieia. Ma ko mnkon uiu&u pono ana noe hoi, ua hoikeia inni ua ho3oia.no <e halia i poao nona,; na* hoi i ae a i makemakr.ia aku ia manao a me ia p-on-.o i manaoia.

oka pono, i mnuaoia noua, pela ko uiiikou hoikeia.mai,- ua uoiia oia e hoi i k« Hoene Lunaiik, aohe n«e hoi ona ae a makemake. A mainuli hoi ona ho,oīkaika ana iaia, ua ae oia a lawe ie, a i ka nanaia ana mai e ko iaila kauka, ua mai ho ina'i iepera kona. Nolaila, ua iaweia a A oia iio ka Halewai a uanaia hoi e ko ka Halemei Lepera kauka, ua hpole no hoi oia aohe oua ma'i lepera.

Nolaila, mawaena o keia maa kauka a 11 a maopopo o!e 1 k;» Ilamuku ka mea pono e haoa «i uona, a ma ka Halewoi i hoonohoia ai no kekahi iuaa Ir, loa paha he hoopii kahi iaia no kekahi akn Ī"h hoi 1 ka ahewoia, alaila, e ka halepanhao o_K«wa kona puuhomia. No keia kuenu ae la, Ua hiki ole iala kē' hooman l ka malama ana ma ka Halewai, oioi hoi, aole ia he h&!e malama i na poe ilihuue a aohe 110 hoi ha wnn io ia mea, Ua hookuuia m<u oia a ua hoi hon neno ma kahi •> 1 uoho a i malama mua ia ai.

He keu uo a ke kup&innaha o keia uiea i Uri s i m c. knk6u, i*Uft nele o kalii oiwi i kn ohana «ohe lunkamiika noho lioa'lohn. Ke mnnao nn nv%kon ko ka pnpa ktvhr waiwa? wa h\ c kome koka:\ ,ikn ai i kei* hwhanan kshiko o kn Ukon !o^k ; ni hi. No!ai;:i, aia oo Eealuua o ?<vko\i k*

keikoi ,u«i W< hupena hoe a>* opopo ule ia i i keia <dwī o kako-u. Aloba no boi kiikon iDa pela e haaaia ai iloko o keia au hemolele (?) a piba lilelile o. ka aina aei. Manaonao a oa'okumokuahua wale k'a boi. "Owau ar ei ke kiai o ko'n pokii?" wahi o ka Kaiaa pane 1 ka ke Akua tiin&u iaia no koou p.okii. Pfla no boi makou e boopili nei i keia pane li&e \ ka Inakioi o Kaumakp.pili, me ka olelo ae no na boabaDau a pan> poe j kiai lakou no 'kehi o lako« i ! noho iloko o b huue, ka piUkia, ka.newaliwuli a.me.ka palupalu. Aole loa e hiki ia lakou alo ae e like la me K J--r: tn&naolana nei hoi makou aole ioa ia auo e hoea hou ae ana ma neia mua aku.

He kuleeua ko ka lahui e maopnpo ai hēaba aku uei la keiajhuakai hope a Kimo j ke]a i holo awiwiaku Lei aiai na , Kepaui aku. Oia nae paba hoi, j aohe no ia e hoikeia ae ana Eit j ka i lawe aku nei i ko W. N. | Lknaikaika hookohu ma ke ano oia kekahi o tia KoLßisina fasna. Ahu no boi ka pilu! Pii ko kkou uei .ma ae kai la Kalausa S6pekela, no kona hooikaika e pepehi i ke Heaha la hoi ka hewa, o kona pono no hoi pahn ia aoae imi la, i oonopono ai.hm kana ©ihana kanu a hana kopafi uwala. Aohe ona nana mai ia lakou nei eoa ae, oiai, ua uuku loa kona pono i koe iho maarei rr>awaho ae o kona m&u oihana. Ua hoike mai na nupepa Amerika o Keoni Poka ka kefcahi mea e hana ia no keia wahi repūbalika uuku hoomakeaka tna ke aoo hapa-odhaua. oka nianao palia ma ia mea, he loio oia ana uku hoopaa ia aku nel Malia o ke kumu i'a oua i haawi ahaaina ai i ka Luuakauawai

Kiekie a nae kaua wahine papaaiua aoo kalaiaiua ka, no s ka mea, ua pīli wale uo ka ua j oielo do ka iuauao hooliuiuiua. j - Maalea d,o txa poe hoofcuiaifta • o ka lioike aoa ae uei o na Ha- > waii ka ka oi loa oku o"na poe e ! iawelawe haua uei uiaka Oihaua i Date. Be 48 ka ka huina uui o ua iiaaa iawelawe oaa llouoUi'u uei, : ahe 47 o lakou he poe »uatuo pn, ■ oia hoi, he 9 iloko o ua pualikoa J pualo, 32 iloko o na kki kaainana* 1 īloko o ka pvali o ! na poe » iloko o . k £n pviali *kavuī]io, * No ua keuiu pelo ks!aiaina hoi 4 ua hiukeia ae | na oi na oiwi 4 .oii\ lioi, he , ' H iwaii, 14 Aiuev\ka, 3 Gercum- | ' uia, 1 Sekot?a 4 1 Su«:&ena,l FaJ kiki, 1 BtT;tauia a 1 0 ! na kuh\na haahaa loa» o ko ua

HawMi i>i } a īĪL i&ke-u hēoie le hoi ku ,ji, i-A'a e hooLalikeia ira nu uku. Nui ka hauoli o ko Hilo poe i ka loheia ana* mai ko lekouLuoa L?ta L K(ve]eo.a, oka huli hoi ana aku nei nifā Houpiulu &ku nei, e koVe gku ana ka k» Aupui-i e h?i5R-i ko Lila n-wapo h'oū, e like me ke 1101 a ko 1 ;it 1 a \'Oe. I !ohe ka ks Luna L e ta i keia ;DQa ke ksmailio pu hrs k« Per.'-s eh-na Kole. Aia nn k-i prs»o oka h&U'!i a losa, ?.laila hoi pahe, waiwai kh leaiea a *j-e kri oh'^li

E hiki inni ann'kii o Loio Kiwioi, ka loio ōke Aupuni o lapaaa,*x»a AVasin<-tonH, 00 ke k'>kua aua ma kii iiKna koi pohp i keia Anpuni, Oia ka loio nana o Kakiuai Lioi. L - uaāi, nei u pipi— :ka ī ka nn mea . 0 ka hooouiuui hoiuoino Kepani, i kuuou e ko ai ka hoohuiaina. A uiM iii>e h< i! Eia ka Piifcdtlepia S*e ku uei, tohe n\i hoi i uuheu ibo.