Ka Makaainana, Volume XI, Number 4, 23 January 1899 — Page 5

Page PDF (921.98 KB)

This text was transcribed by:  Nai'a Dayton
This work is dedicated to:  no Pila a me Kauanoe Wilson

KA MAKAAINANA:  HONOLULU, IANUARI 23, 1899                       5

ole mai.  Ia makou nei hoi, alole ia he la no ka olioli a me ka lealea, aka, he laia no ke nauki a me ka ehaeha no na hana pahele i hanaia mai ia kakou e na ewe a na poe a kakou i hookipa mai ai iloko o ke ohaoha a me ka lima hamama.

            O ia no nae paha hoi, o ko lakou wa nei, a me he la o ka hope loa no hoi, ke apo aku kakou i ke kaula e kiolaia mai ana no ko kakou pae aku i kuaau, ke hala ae hoi kuanalu ma ke kua.  Ua kulaia ke Aupuni ma ia la, eia nae, aole i hoomanaoia e ko kakou poe kalepa.  Me he la aohe no ia la i ike a i hoomaopopo ole loa ia ana hoi ma keia mua aku.  He la hiki ole ia ia kakou ke hoopoina.

            Ma ua po la ka hoi o lakou i olioli pu ai me kahi poe aliikoa Amerika, ua ulu aenei ka hoi he mau pai ana no na hae o na aupuni like ole.  O ko Sepania hae ka i hoohaahaaia aku imua o na koa pualu Hawaii a me na aliikoa Amerika e kahi aliikoa o lakou nei ma ae.  Ina ua oiaio ko makou lohe ma nei mea, o ka makou wale no hoi e olelo ae he keu keia a ke ano hana Amerika ole, ano keonimana ole a ku loa hoi i ka hohe wale.  Ke hina kahi ilalo, aole kahi keonimana Amerika e peku aku ana iaia, a ua pili no hoi nei ano i na aupuni.

            E pahenehene no hoi paha kahi i ko Sepania mau oihana kaua moana me aina, a me ke Aupuni pu no, eia nae hoi, aohe kuleana o kahi mea e pahenehene ai i kahi hae nana i rula ke ao nei no kahi mau keneturia, a ma kona kua aku hoi he moolelo no ka nani hiwahiwa a me ka hoopio ana i na aina e aku i hiki ole ia Amerika Huipuia  ke ukali a hoopapa aku.  No ko Sepania pio ana paha hoi ia Amerika Huipuia ma keia kaua ana mai nei, manao ai keia lapuwale ua loaa he mea kupono nana e pahenehene ai.  Wahi mai nae hoi o ka oleloia mai, ua hoohoka a hoohilahila loa ia ka hoi ua mea la e kahi mea i makemake ole ia ano pahenehene.  Ke manaolana nei makou ua onaia paha kela mea, a makou nei hoi i maopopo ole ai owai la oia a owai la kona @@a, a aole loa hoi oia he Amerika.

            He keu no hoi paha a ke kupaianaha a me ke pohihihi o ke kanawai a i olelo wale ia ai no he punawelewele, no ka hihipea ma o a maanei, i hikauhi a hikalalau.  Kakahiaka Poakolu iho la i haawi mai ai ka Aha Kiekie he olelo hooholo hou no kahi mau hihia Pake i noi palapala kuu kino iho nei.  E like no me ka mua iho nei, pela no hoi me keia oia hoi, e ku na Pake a hele aku, koe nae hoi, ua pelu ae la na alelo o ka hapanui ma ka olelo ana he mana no ko ka Aha Kiekie e hoolohe ai i na noi o keia ano.  Ua kue hou no ka Lunakanawai Kiekie e like me kana i kue mua ai i ke kipakuia o keia poe Pake i loaa na palapala ae e huli hoi mai mamua aku o ka hookoia ana o ka manao e pili ana i ka mana hookolokolo o ka Aha.

            Nui no ke pahaohao a me ke kupaianaha no keia ano olelo hooholo hoi hope o ka mana, a makou no hoi e hoopaakiki nei aole loa ia he mea i manao iki ia ma kela olelo hooholo hui a Nulana.  Ua kaa ke ao aku i ka makua o ka Aha mai na kokua opio iho, o ka oi loa aku nae hoi, mai kahi kamalii haalele loa i hoonoho pani ia aku no ke kokua i kaawale i ka aina e no kahi hana ano nui e pili ana no Hawaii nei.

Ua lilo nae hoi i mea hoopahaohao ka hoopaneeia ana mai o keia olelo hooholo ano nui mai ka la mamua iho, a manao ano e wale ia ai no hoi paha no ke ku koke mai o kahi mokumahu ka mea i panee ai.  No keaha mai la hoi keia?  Ua manaoia anei na ko Amerika Huipuia Loio Kubina e haawi mai i olelo hooholo na ko kakou Aha Kiekie e hoolohe ai?  He kupaianaha no nei ano hana, ina pela io ka mea i manaoia ai.  E hoomaopopoia mai nae hoi o makou nei kahimea kue loa ia ano hana, a nolaila hoi, ua minamina i ke kaa ana he la kulaia ka mea keakea ma ia wahi mamua ae o ke ku ana mai o ka mokumahu mai Kapalakiko.

Ano hoi, ua like ko kakou Aha Kiekie me “kekahi hale i mokuahana iaia iho a e hiki ole ana ke ku” mamuli hoi o keia mea ano nui ma neia noho ana aku o kakou.  Eia ke nuneia nei no keaha mai la hoi ke kumu o keia like ole ana.  Me he la ka hoi ua hoopa mua ia mai me nei a me nei e pono ai, i mau ai ka noho oihana ana, a i ole no hoi ia, ua hawanawana malu ia mai paha hoi aia wale no ilaila ka pono.  Pehea ana la ina e kaa mai ana na ka lahui e koho?

            Ke manao nei hoi makou he hopena inoino loa ke loaa mai ana mamuli o neia mau hooholo.  E olioli ana no paha hoi na poe kue Pake, eia nae hoi, ua aneane loa e piha he 2,000 poe Asia i komo mai i o kakou nei i na pule mua no o keia makahiki i hala, ua oi aku mamua o 12,000, a mai ka la hooko hoohuiaina a hoololi hae hoi, ua oi aku mamua o 6,000.  Nui hewahewa no, eia nae, o na Kepani no ka oi loa aku i  i na Pake.  He hoike anei hoi keia no ke ake io e kaohi aku i ke komo nui mai o ia mau ano lahui i o kakou nei?  Ma ka nana aku, ua oi loa no ka manaoia no ka pono o na mahiko mamua ae hoi o ka pono io maoli o na lahui e ae a pau maanei.

            Ma ke kau kiure mai nei o ka Aha Kaapuni, Apana Elua, ma Lahaina, ua haawiia kahi hihia na W. White (Bila Aila) e pale ma ke kauoha a ka Aha.  He hoike wahahee ka hewa o ka mea i hoopiiia.  O keia ka hihia mua a ia loio kahiko, o ka loaa koke ana aku no nae hoi ia o kona laikini piha, imua o kahi kau kiure o kakou nei.  Ua pahee no ka hoi ua kaaka la i ka welowelo.

            Nui ka hoi kona hoakaaka i na poe a pau imua o ka Aha, mai ke kahu, na loio, na lala o ke kiure a me ka lehulehu, a he ku maoli no ka hoi i ka lealea ke hoolohe aku i kana mau wahawai ana.  Eia nae hoi, ua lilo kona paheehee ana i ka welowelo i mea no kona haku e hemo ole ai, ku i ka ahewaia a kopiia.  Ua manao paha hoi ua hoa‘loha nei o ka lealea hoomakeaka ka mea ona e lanakila ai, a ike iho la nae hoi aohe ia he mea hilinaiia.  Ma ka makou koho a hoomaoe wale ae no hoi, he ouli pakalaki a popilikia paha hoi keia no ua hoa la no nei mua aku.  I kinohi no ka hoi, loaa me ke kuia.

 

            I ka nana aku no, me he la ka hoi aohe no ka Luna Leta Nui i lawa me na paahana malihini, no ka mea hoi, ua hookomo hou ae no i kahi i keia mau la iho la.  E ola aku ana ka paha hoi kona mau iwi ia lakou?  He keu no paha hoi o ka nanamaka iho i na oiwi o ka aina ona i nui ai a loihi ka hulu auwae.  

 

            O ka Poaono nei ka la hoomanao o ko Walata Mare Kipikona make ana ma Kapalakiko iloko o 1888, a eia mai hoi ka makou mau hoohaili ana no na poe na lakou oia i pepehi.  E hoouluhuaia hoi lakou ma ko lakou moe make e ko lakou mau lunaikehala, o ka makou hoi ia e houpuupu aenei.  He lehulehu no o lakou i ike a i halawai iki me ia mea he ehaeha ma keia ola ana, a ke hoopoaipuniia nei no hoi ka hapanui loa aku e kona inaina.  E hoomanaoia no hoi paha he wa a he au ko na mea a pau.

 

            Ua hoomaopopoia mai makou ua ae ka hoi ka mahele Hawaii o ko kakou Aupuni i kahi bona (palapala hoopaa) mai kekahi hui kalepa koikoi a kuonoono kuloko no na lilo a pau e pili ana me na Pake e paaia nei makai o kahua hoomalu.  E hoomanao ana hoi no na wa i hala hope kahiko, ke ninau kahamaha nei makou ina he hana naauao keia i hanaia ai.  Heaha mai ana la ke pale a me ka oleloia no nei mea ma ko ke Aupuni aoao?

 

            Aole no makou i niele loa ma na ui a noii ana, eia nae, ua hiki no ke koho wale ia aku aia kela mau lilo ma kahi o $500 o ka pule.  Malia o hiki aku na lilo i ka huina o $10,000, a ke lanakila hoi na Pake ma ka lakou mau hoopii e noke nei, he mea maopopo loa he mau koi poho aku ana kahi i ko kakou nei aupuni a ia Amerika Huipuia paha, a he $100,000 hou ana o ko ka lehulehu dala ke lilo mau wale aku ana.  Mai oi loa aku no ka pono ma i hana akahele ia, aole, pupuahulu e no lakou nei ma ae, ma o ka hookikinaia mai paha hoi kahi.

 

            O ka lono no ka i laweia mai i o makou nei eia ka hoi ke hooliloia nei kahi mala sogamu i kanuia ma ke kua aku o na hale ma ke kahua kula Kamehameha (kane), ma ke alanui Kalihi, i kahua hooleina moka.  Alua aenei ka hoi pule o ke kaulai ana i ka la a me ka hoopuluia ana e ka ua a me kehau, a ke pii la ka hoike ehu i na pukaihu o na poe noho kokoke malaila a me na poe maalo a kaalo mau hoi ma ia alanui.  Eia he wahi apana hana kupono no ka Papa Ola e nana ae ai.

            He hoomomona lepo paha hoi ka mea i manaoia no kela hana, eia nae, aole loa kela he hana makee ola kupono e hanaia ai pela.  Ina ua makee ke kumupoo o ia kahua hoonaauao i na ola o na poe e noho koke mai ana ma ia wahi, a i ole hoi ia, o na haumana paha hoi, aole anei hoi he mea oi loa aku o ka pono ina i hunaia iho ilalo?  E elieli iho no hoi i mau auwaha, alaila, uhiuhi iho me ka lepo, a o ka pau ae la no ia, a aole olelo hou ana aku i koe, ua maemae, a hana aku la no hoi i mea i ka hana i manaoia.

(E nana ma ka aoao ewalu)