Ka Makaainana, Volume XI, Number 4, 23 January 1899 — "E NIHI KA HELE ANA." [ARTICLE]

"E NIHI KA HELE ANA."

Ke hoomaopopoia uiai nei no hoi paiia e kahi poe, ia makou i kapae ae ai i kfe poo~ "E ke Kiai; Heaha ko ka Po?"—a pani iho ma ia >yalii— tf Aia ka Punlena i H&o," —ua koouiaopopo iho makou aolie uaauaolana hon atia aku i koe uo kakou, TTa keia mamuli o ka hoomaopopo aua aku i na ouli o mua, lua uo ho> e hoouiaopopoia mai ua haua makou i keia aua he w a mahope loa mai o lia aua o .ka hood loli ai hoi *ia hae. Aoln ,l»&Vuu i lilo uill ke ki|)e & kuaiis mfti paha, a aole uo hoi i puul i ka hooJiulUiulu& aka, koho iho 'uo makou.ua pau a ua hali\ ka wa uo ka hoopaakiki e hoopaakiki loa iho Ke koho uoi makouaole makou i kulaU<?wa ma ia hau» aua 9 a

Ina hoi ua kuhihewa io niakeu, alaila, e kau mai no ia maluna o ko poo iho, A i nei wa hoi, ke kauleo aku nei makou "E Nihi ka Hele Ana," e like hoi me ke poo hou o nei makahiki e kau ae la maluna, O ke kumu mai hoi o keia leo ao, o hoopaakiki kakou i ka hele aia iloko o ka ululaau neneleau, a i olela s kooao paha hoi iloko o ria ulu nahele lipolipo e uhi ana i 'na lua huna kawahawaha'kuhoho, a loaa ai hoi ka oleloia ana e kahiko—"e nihi ka hele ana i ka uka o Puna," a i olē hoi ia, uihi ka heie mai hoopa, Mai pulale i ka ike a ka maka." Pehea, hewa anei hoi' makou no nei matiao ana pela? Ia makou iho »o, aole loa. Nolaila hoi, ē nihi ko kakou hele ana, mai apuapu a pulalelale waie aku no. E ui, e niele, e noii, e koho, e wae, e imi, e kukai, e kukakuka, e noonoo, e hoomaopopo, e hoonaauao, e hooholo a e hookupono ia kakou iho i ka mea a ka manao e ike ai he pono mamua aehoi o ka lele poo ana aku me ke akaka a molaelae mua ole o ke ala e nai aku ai. Ke manao nei makou o keia ae la ka kakau mea pono e hana ai no keia au ō ka manawa e nee nei, uo ka niea, ina aole kakou e haaa no kakou iho, nawai mai aaanei hoi kakou e kokua mai. keia o ka manawa no ka hoopalaieha a hoopalaka. aka, he au aku keia uo ka noonoo nui a me ka hana hooikaika pu. B akahele nae hoi kakou iloko o nei wa i ka ooiauia uiai e na poe aloalo pipu alauui, :i u ka oi loa aku hoi, o ua poe koho ba!ota hookauiani a uiaalēa ole. o noiia e komo ae 1 kahi ahaliui kalaiaina. Mai no a puni wale aku la ano p&heleia mai. E uui ana la manawa e hoomaopopo ak-; ai uo ke kiikuluia ao o kahi aiiakui kalaiama. ke maopopo lea luai hoi pehea ana la ka pouo koho l>a!ota e maheleheleia uiai ai. A no ke kowa iho hoi, e paa toai i na awaha'a hooia wale aua a r n6#noo iho lilMi kakuu* e Kke nb hoi me ua ao ana ma*iua ae, a 5 ole* ia, ha\ile aku no auanei hot kakou Hoko o ka luii mimilo e nalowale !oa aku ai we lea loaii wahi ea liou v>!c m ihina. f Nui ka k&le* o ua po*. oh&kulai i ka po Poalua iho k uia ka hoouia»ao aua i ko kkou la aikue aiua, uie aupaui» He papaaiua uui ka hoi ka i lmwiia uialoko o La ULale Akala, a uiakila ka k.oi i uui iho $i ka |)iha h&akei «au&i

ole mai. īa makoū nei hoi, aole ia he la no ka olioli ame ka lealea, aka, he la ia no ke nauki ame ka ehaeha no na hana pahele i hanaia mai ia kakou e na ewe a na poe a kakou i hookipa mai ai iloko oke ohaoha a me ka lima hamamā. O ia no nae paha hoi, o ko lakou wa nei, a mehe la o ka hope loa no hoi, ke apo aku kakou i ke kaula e kiolaia mai ana no \ ko kakou pae aku i kuaau, ke | hala ae hoi kuanalu ma ke kua. Ua kulaja ke Aupuni ma ia la, ' eia nae, aole i hoomanaoia e ko j kakou poe kalepa. Me he la j aohe no ia la i ike a i hoomao- I popoia. A e īke a hoomaopopo ! ole loa ia ana hoi ma keia mua ; aku. He la hiki ole ia ia kakou ke hoopoina. Ma ua po la ka hoi o lakou i olioli pu ai me kāhi poe aliikoa Amerika, ua ulu aenei ka hoi he mau pai ana no na hae ona aupuni like ole. O ko Sepania hae ka i hoohaahaaia aku imua ona koa pualu Hawaii ame na aliikoa Amerika e kahi aliikoa o lakou nei ma' ae. Ina ua oiaio ko makou nei mea, o ka makpu wale no hoi e olelo ae he keu keia ake ano hanīi. Amerika ole, ano keonimana ole a ku loa hoi ika hohe wale. Ke hina kahi ilalo, aole kahi keonimana Amerika e peku aku ana iaia ; aua pili no hoi nei ano ina aupuni. . E paheneheoe no hoi paha kahi iko Sepania mau oihana kaua moana nie aina,. ame ke Aupuni pu no, 'nae hoi, aohe kuleana o kahi mea e pahenehene ai i kahi hae nana i rula ke ao „ nei , tio~ kahi mau koneturia, a ma kona kua aku hoi he moōlelo no ka nani hiwahiwa a me ba hoopio ana i na aina e aku ihiki ole ia Amerika Huipuia ke ukali 'a hoopapa aku. No ko Sepaiiia pio ana pahā hoi ia Amerika Huipuia ma keiakaua ana mai nei, manao ai keia lapawale ua loaa he mea kupono iiana e p£\henehene ai. Wahi mai nae hoi o ka oleloia mai, ua hoohoka a hooliilahila loa ia ka hoi ua naea la e kahi mea i inakemake ole ia āno pahenehene. Ke manaolana nai makou ua onaia paha kela mea, a niakou nei hoi i maopopp ai owai la oia a owai la kona ' a aole loa hoi oia he Amenka.

He keu ao hoi paha a ke kupaianalia a me ko poluhihi o ke kanawni a i olelo wale ia ai no he ipuiiāwelewelt, no ka hihipea qja o a maanei, i hlkauhi a i hikalalau Kakahliho la i h&awi maf

ai ka Aha Kiekie he olelo hooholo hou.'no kahi mau hihik Pake i noi palapala kuu kino iho nei. "E like no me ka muU iho nei, pela no hoi me keia, oia hoi, e ku na Pake a hele aku, koe nae hoi, ua pelu ae la na alelo o ka hapanui ma ka olelo atia he mana no ko ka Aha Kiekie e hoolohe ai i na noi o keia ano. Ua kue hou no ka Lunakanawai Kiekie e like nae kana i kue mua ai i ke kipakuia o keia poe Pake iloaa na palapala ae e huli hoi mai mamua aku o ka hookoia ana 0 ka hoohuiaina, a ua kokua hoi i ka nianao e pili ana i ka mana hookolokolo o ka Aha. Nui no ke pahaohao a nie ke kupaianaha no keia ano olelo hoōholo hoi hope o ka mana, a makou no hoi e hoopaakiki nei aole loa ia he "mea i manao iki ia ma kela olelo hooholo hui a Nulana. Ua kaa ke ao akū i ka m*kua o ka Aha mai na kokua opio iho, o ka oi ]oa aku nae hoi, mai kahi kamalii haalele loa i hoonoho pani ia aku uo ke kokua i kaawale Ika aina e 110 kahi hana ano nui e piii ana no Hawaii nei.

Ua lilo nae hoi i mea lioopahaohao lea hoopaneeia ana mai o keia olelo hooholo ano

nui mai ka la m'amua iho, a manao ano e wale ia ai uo koi paha no ke ku koke mai o kahi mokuiiiahu ka mea i panee ai. No keaha )nai la hoi keia ? Ua manaoia anei na ko Amerika Huif>uia Loio Kuhina e haawi mai i olelo hooholo .Qa ko kakou Aha Kiekie e hoolohe ai ? He kupaianaha no nei ano hana, ina pela io ka mea i manaoia ai. E hoomaopopoia mai nae hoi o makou nei kahi mea kue loa ia ano hana, a nolaila hoi, ua minamina i ke kaa ana he la kulai» ka mea keakea ma ia wahi maiiiua ae o ke ku ana mai o ka mokutnahu mai Kapalakiko. Aup hoi, ua like ko ka%ou Aha Kiekie me "kekahi hale i mokuahana iaia ilio a e liiki ole ana ke ku" luamuli hoi o keia mea ano nui ma neia noho aiia aku kakou. Eia ke nuneia nei no keaha mai la hoi kumu o keia like ole aua. , Sīe he la ka hoi ua hoopa \i\iu mai me \\o\ a mo neie ai, i mau ai ka noho a i ole no hoi ia, ua ha\yauawana malu ia mai paha lu>i aia wale 110 ilaila ka j>ono. Pehea ana la ina o kaa mai ana n!a ka lahui e koho ! i Ke manao nei hoi niako l a he hopena inoino loa ke loiU\ mai ana n'iamuli o neia mau j}lelo hooholo 'E o]io]i aiui uo jx\lia

hoi n~a p.oe kue Pake, eia nae lioi, ua aneane loa e piha he 2,000 poe Asia i komo mai i q kakou nei i na pule mua.no o ! keia makahiki, a ilnk'o hoi o i ka makahiki i hala, ua oi uku : mamua o 12,000, a mai ka lu ' hooko hoohuiaina a hoololi hae hoi, ua oi aku mamua o 6,000. Nui hewahewa no, eia nae, + o na Kepani no ka oi loa aku i ina Pake. He hoike anei hoi keia no ke ake io e kaohi aku i ke komo nui mai o ia mau ano lahui i o kakou nei ? Ma ka nanā aku, ua oi loa no ka manaoia no ka pono ,o na mahiko inamua ae hoi o ka pono io maoli ona lahui e ae a pau maanei. Ma ke kau kiure mai nei o ka Aha Kaapuni, Apana Elua, ma Lahaina, ua haawiia kahi hihia na W. White.(Bila-Aila) e pale. ma ke kauoha a ka Aha He hoike wahahee ka hewa o ka niea i hoopiiia. O keia ka hihiia muā a ia loio kahiko, oka loaa koke ana aku no nae hoi ia o kona laikini piha, imua o kahi kau kiure o kakou nei. Ua pahee 110 ka hoi -ua kaaka la i ka welowelo.

Nui ka. hoi kona lioaknaka i na poe a pau imua o ka Aha, mai ke kaliu, na loio, na lala o ke kiure a ine ka lehuleliu/ a lie ku no ka lioi i ka lealea ke lioololie aku i kana mau. ana. Eia nae h@i, ua lilo kona paheehee ana ika welowelo i mea no koua haku e Kemo ole ai, ku 1 ka ahewaia a kopiia. Ua manao paha hoi ua hoa'loha nei 0 ka lealea hoomakeaka ka mea'ona e lanakila ai, a ike iho la nae hoi aohe ia he mea hilinaiia. Ma ka makou koho a hoomaoe wale ao

no hoi, lie ouli pakalaki a popilikia palia hoi keia no ua lioa Ia no uei mua aku, I kinolii 110 ka hoi, loaa me k« kuia. I ka nana aku tio, uie he la ka hoi aohe no ka Luna Let« Nui i lawa me na paahana malihini, no ka mea hoi, ua hookomo hou ae nn i kahi i keia mau ia iho ia. E ola aku ana ka paha hoi kona mau iwi ia lakou? He keu no paha hoi o ka nanamaka iho 1 na oi\vt o ka aina ona i nv t i ai a loihi ka hulu auwae. O ka Poaono nei ka ja Jioomanao o ko Walala Mare lupikona uiake ana ma Kapal&kiko iloko 1.8.8 6. & eia mai hoi ka makou māu hooh?uli ana uo na poe na lakou oia I pepehi. E hoouluhuaia lioi lakou ma ko lakou inoe uuike e ko lakou inau luuaikehala, o ka makou hoi ia c lioupuupu aenel Ile

lehulehu no o lakou I ike a i halawai iki me ia mea he ehaehi ma keia ola.ana, a ka hoopoaipunlia nei no hoi ka hapanni loa aku e kona inaina. E ho.omanaoia no hoi paha he wa a he au ko na mea a pau. Ua hoomaopopoia mai makou ua ae ka hoi ka mahele Hawaii oko kakou Aupuni i kahi bona (paiapala hoopaa) mai kekahi hui kalepa koikoi a kuonoono kuloko no na lilo a pau e pili ana me na Pake e paaia nei naakai o kahua hoomalu. E hoomanao ana hoi no na wa i hala hope kahiko, ke ninau kahamaha nei makou ina he hana naauao keia i hanaia ai. Heaha mai ana la ke pale a me ka oleloia no nei mea ma ko ke Aupuni ao&u % Aole a<> makou i nieie ioa ma na ui a noii ana, eia nae, ua hiki no ke koho wale ia aku aia kela mau lilo ma kalii o $500 oka pule. Malia o hiki aku na lilo i ka huina o §10,000, a ke lanakila hoi aa Pake ma ka lakou mau hoopii e noke nei, he mea maopopo loa he maukoi poho atu ana kahi i ko kakou nei aupuni a ia Amerika Huipuia paha, a he $100,000 hou ana o ko ka lehulehu dala ! ke wale aku ana. Mai | oi loa aku no ka pono ina i haI na akahele ia, ao!e, pupuahuhi >? no lakou nei ma ae, ma o hookikinaia mai paha hoi kahi.

O ka lono no k% i laweia maH o makou nei eia ka lioi ke hooliloia nei kalii naala gamu i kanuia ma ke kua aku o na liale ma ke kaliua kula (kane), ma ke alanui Kalih', 1 kahua hooleina moka. Alua agnei ka hoi pule 0 ke kaulai ana i ka la a me ka' hoopuluia ana e ka ua a me a ke pii la ka hoi ke ehu Ina pukaihu o na poe noho kokoke malaila a me na poe maalo a kaalo mau hoi ma ia alanui. Eia he wahi apana hana kupono no ka Papa Ola e nana ae ai, He hoomoiuona lepo paha hoi ka inea i inanaoia.no kela ham», eia nae. aole loa keīa he hana makee ola e hauaia ai psl&, Im ua makee ke kumupoo o ia kahua hooua&uao in& oia on& peee e iioho koke mai ana maia a i ole hoi ia. o na haumana paha hoi, aole aneihoi he mea oi loa aku o ka pono iaa i hunaia iho ilalo? ¥! olieli iho 110 hoi i mau auwaha. alaila, nhiulil iho me ka )eDo, a o ka pau aē 1a no ia, n aohe OMO hou 1 im rsseri.*o, * hana aku U feoi ia mea i ki; hana i luan&eia.