Ka Makaainana, Volume XI, Number 9, 27 February 1899 — "E NIHI KA HELE ANA" [ARTICLE]

"E NIHI KA HELE ANA"

Ke noho nei no kakou rae ke akaka ole heaha mai ana la, he panalaau paha me ke kuleana e hooponopono kuloko, a i ole ia, he panalaau me ka nele me ia kuleana. Auwe 110 ka hoi e! īna o ka mua ke loaa mai ana, e awi ana ko lakou nei uia ae mau niho i ka loaa o ke kuleana koho balota ia kakou; aka hoi, ina o ka hope iho, c uwi a e hoka loa nui ana, no ka mea hoi, o ka lilo no ia o ka mana hoomalu mai i ko waho poe me kau wahi leo ole o ko ka aina nei poe oiwi pouoi a poe i noho a kupa a kamaaina. E maoaolana nao hoi kakou o ka mea pono no kakou ke hank a ke haawija e mai aua. —— :—^ T7a oleloia o ko kuniu o keia puikaika o ka loaa koke tuai o ka pono ia kakou, mamuli mai no ia o 1 iiopuhopoia a me ka makauia uo ka uku eml loa ia o na paahaua maanol Xo keia ka hoi kvi kumu i komo ai i ka niauuo iloko o kekalu poe Souatoa e kue mai i ka paliola ana ia ILiwaii uei i ke kuiaua j like ma ke kouio pauai like ana o ua wa'wal me ke Jute ole ia. He puupuu uui keia no i kikou nei :ua ae iua pela io ma; I a he uiea uo> hoi ia e kau-

kaulua ai o ka hana kaukanawai Hawaii i nei kau x\haolelo e noho mai la. .

Mawaho ae hoi o keia ano maopopo ole, ua manao o Peresidena Makinile he mea kupono loa i nei wa e noonooia 110 ka hoomoe ana i uweaolelo moana no ka Pakipika nei No ia hilinai a manao nui hoi oka Peresidena, ua hoouna palapala "aku oia, i ka Ahaol'elo i ka la 10 nei (Poalima), e hoaiai aku ana no ke kupono e hooinoeia ona uweaolelo e hiki ai ke launa me na panalaau mawaho a hoea loa i na Pilipine. I nei wa hoi ? ma ko hai wahi wale no e hiki ai ke launa aku.

O ka piliwaiwai kekahi -hana haihai kanawai e ike mau ia nei imua o ko kakou Aha Apana, o ka oi loa aku nae hoi, aia iwaena oka lahui Pake a he kakaikahi hoi i na lahui e ae. Me he la he uku kahi wa hao mawaena o na hihia opiu.ma ame ka piliwaiwai ahe liauoli paha hoi na makai ika hopuhopu mau i na Pake pili hapaumi a kenikeni paha, ma ke ano he mea hoohala mauawa, a nele hoi ka hopuhopu aku i na poe kiekie. Ke ku aku no hoi paha, imua o ka Lunakanawai Apana, hookahi no ana hana, o ka hooko . mai no i ke kanawai a me kona makemake me ka hiki ole ke alo ae, eia nae, ex>lelo' īnau ana oia no ka loaa ole ona i'a nui iko ka

Ilamuku niau lima hooko lehulehu.

Eia no hoi paha ke hpomanaoia roi i hookahulihiaia ko Aupum Moi iloko, o 1 893, iwaena .o kumu .lohulehu e like me ia i oleloia ai, no ka aponoia ana o ka Bila Loteri a kekahi pqe haole i noi ai. A ke hoonianaoia ..nei no hoi ua kakauinoaia kahi mau palapala hoopii e kahi poe koTkoi 'loa o kakou nei a komo loa iloko o ka poai o na poe hemolele loa, a makou nae hoi i makemake ole ai e huai ae i na inoa i keia wa. E lawa nae hoi ko kakou olelo ana i nei wa ua ko ko lakou makemake a ua huli ae no hoi kahi o ia poe noi lehulehu a nanahu mai la no i ka lima i kokua aku ia lakou.

A i nei la hoi, heaha ka kakou mea e ike nei! Mai ka lawelaweia o na hana piliwaiwai ma kahi nialu a ke hele loa nei i ke akea, a mai na hunahuna liilii a na uluhaku maopopo a nunui loa. Ua pili keia kuhi a makou i na poe o piepiele noi i na mahole kopaa a he ano piliwaiwai no hoi ia o ko kulana kiekie e lawelaweja nei

malalo iho o na ihu o na makai a i hoeueuia hoi e na nupepa namu o kakou. He pule a oi i hala ae, e lohe mau ia ana ka inoa Kihei ma na lehelehe o kela a ine keia j ma ia hana, a ua pili hoi ia no kahi mahiko hou e hooholoia nei ka hana ana ma Maui a o kahoohuiia aku koe me ko Aupuni. Na kekahi poe no o | loko o ka poai hemolele ia e j lawelawe nei, o lakou 110 o Balauwina, Kakina, Dilinahama a me Walakahauki. Ua kiola

nui iho nei i na aho a ua lou na i'a liilii, eia nae, ua hiki ole ina makai ke lalau aku. A o na poe n o hoi nei i keehi a i hanaino iho ai i ke Aupuni kumu o na oiwi no ko ka Moi apono ana i kalii kumuhana i hooholoia ai.e ka Ahaolelo. 0 ia nae paha hoi, ho poe hoahanau keia kauna no ka iuakini

Halepapu a aohe hoi hewa no lakou mala-lo iho o ka la ina na lakou kahi mea e hapai ma ke ano hanaiioopomaikai ia lakou iho.

Penei iho ke ano o keia piliwaiwai. Eia ke nepnei ka hanaia o ke kanu ana i ke ko a me ke kukulu ana i na kauhale paahana a lie 70,000 ka nui o na mahele ma ke $50 pakahi, eia nae, aohe i hoohuiia me ke Aupuni. Nolaila hoi, ua hahaia ae ko ka inanao a ua emoole loa ua pau ha mahele i ka laweia me ka uku ole ia aku o kahi dala. A maluna hoi o keia mau mahele i uku ole ia kau walii dala e noke nei na poe piepiele i ka hoolilo i na poe e makemake mai ana, a mai ka hapalua ka uku kauleie a hiki.iho nei ika $10 Me ka maalahi no i loaa ai ke dala i kahi poe me ka hana nui ole a me ka lilo ole o kahi dala

Aia hoi ka aina o keia mahiko i inanaoia; ma Kihei, Maui, he umi fcausanieka paha ka nui, a . mai ka umi a kanakolu tausani dala paha i ukuia ai, ua eliia he punawai a ua kanuia he mau ekako hoopulapula. O keia ae la kahi i inanaoia ai np ka Hui Kopaa Kihei e hoohuiia aku ai no 500,000. Mai loko ae o na mahele he 70,000» e hoomaopopoia he 30,000 i uku piha ia, i liko me $1,500,000, no ka aina a me nn pono a pau v O ke koena iho o na mahelo, o ia ia c pakaliia noi o ko kakou poe hooholomua hana o ka poai homolele iwaena o ka lohuleVi piha hilinai i ka hoopoiio okeia poe, Heaha hoi ka liko ole o keia ano piliwaiwai uie ko kalii ahahilu (lotori) ? Aia walo no

paha hoi ka like ole, ina he like ole kahi, ma ke ano o na poe na lakou e lawelawe nei, aole hoi he io maoli. Nui ka piolokeia iloko o ka pule ipau iho la no keia mau iiiahele

īwaena o na kane, wahine a me na opio a loaa he 20 'pakeneta ka oi ae maluna, oke kumuwaiwai io no ka mahele hookahi.

No ka makauia hoi o ka leteri i hookahuliia ai ka Moi e keia auna a hoopoinoia ai ke '•aupuni maikai loa o keia paeaina" a e loaa aku ana paha hoi. Ano hoi, ma kahi oka loteri, ua loaa ia kakou ke ano piliwaiwai oi loa aku o ke jno, a ke ike e nei no kakou ika ulu ae o ka pioloke. iwaena o kekahi poe no ke ake e loaa koke ka waiwai me ka liana ole. He loina no nei no ka oihana kalepa ku i ka pouo e poino aku ai.e liko no me ka mea i hoikeia uiai ma na moolelo a pau. oka poino ame ka hoohilahilaia ka liopena mahope aku.

E paoai aku aaei kakou i ka laau lapaau o ka loteri no noi au ?. He uiea pono anei e hoohiolo ia Kole ina a me ka Kiwini "aupuni maikai loa," i niea e pau ai.o ka poino e ukali mai ana mahope aku o keia ano piliwaiwai? Ke manao nei makoū lie mea pono loa ke liopuliopuia keia poe e like la no hoi paha me na poe pepa, kipa } a ano piliwaiwaioae elawelaweianei nia okakou nei iloko o keiaau hemolele a laahia loa. Pehea, e hewa ia ?

O ia nae hoi ka ka Lunakanawai Apana i olelo ai i kekalii poe Pake i kakahiaka Poalima nei i ku aku imua o Kona Hauohano 110 ko iakou lawelawe i ka hewa ino loa o ka piliwaiwai ana me na elomino no ka pili pa-hapaumi. Oiai nae hoi, ua ae lakou i ko lakou hewa, e hoopai mama 110 oia ia lakou, 110 ka mea, o ke kauoha ia a ke kanawai. Ina i makemake lakou e piliwaiwai me ke akea a palekana loa, e pono o hoohalike lakoi; uie ko lakou mau hoahanau Karistiano e lawelawe nei e pili ana 1 na mahele Kihei. Ua makehewa hoi ko lakou nonoho poaipuni «ana ma kahi |>akaukau omaomao ma kekahi wahi i makeumkeia e na Karistiano e Hlo mai ia lakou mai ae pomMiui hoi ke komo nieii a kokna pu maka " piKwaiwai mahele kopaa, a!aita, e loaa no ia lakou ke kokua piha ana o na makal a me ka papapai.

Pehea Ja ka manao o ko kakou poo niik&nele homolele no

keia kulana e ikeia nei ? Ma.wah.o ae hoi o na inoa i hoike mua ia aenei, aia o Keoni nia, Kauka nia, Kamika ma, Laiki uia, Alekanedero ma, Kuke ma, a me na poe maikai a hemolele e ae no a lehulehu a kinikini wale. Ke noho nui nei paha hoi iakou a pau me ka piha hauoli nui no ka loaa oluolu o ke dala me ka hana ole.

Ua pii iho nei hoi koKuhina Hoonaauao Kupa kai i na poe kohokoho a hana aelikekukulu hale o kakou nei no ka pii loa o na kohokoho ana iho nei no ke kukulu akui halekula liou no waho o Kulaokahua, ma alanui Beritaiiia. No ka pii loa hoi paha o iia iioliokuho aoa a oi ioa aku i ka haawina i hookaawaleia ke kuniu palia hoi o keia piena ana.a ua hooweliweli ae oia o hoouna i Kapalakiko e hoolaha ai no na kohokoho an" ■a _ua. hala aku nei paha hoi. Ka i no hoi e ike mua i ke aloha i ko ka aina nei mamua ,ae o ke kikoo ana aku iwaho, eia nae, aohe o Kupa aloha no nei, oiai, he kueWa no oia i pae hewa mai ai a halawai me ka pomaikai maanei.

Oka hua mai nae hoi i loaa mai keia aaka o keia Kuhinā kulana ole o kinile a o Peresidena Kole paha, ua hoala iho nei na poe hana aelike kukulu hale i ahahui mawaena o lakou iho a me na poe hoolako i na pono.kukulu hale, L niea hoi e hoopakele ai ia lakou iho a me ko lakou inau pono mai na hana kaeku e like la me Ikela iho la. Ina hoi ha pela, e oi loa aku ke puikaika mawaena o keia Kuhina a me na poe kohokoho hana uia nei niua aku, a nawai ana la ke eo a lakou.

Ku no i ka heomakeaka ke koho balota o ka Poalima nei a ua liku hoi me he la koho haloia ole la. Mai ka huma mai o 603 poe kupouo e koho Senatoa, ho 84 wale uo na balota i loaa i ka irioli7F, oia o T. F. Lanasina, a nolaila lioi, ua kohoia oia. He $700 aoi ko ka lehulehu lilo no uei kau koho ba!ota hooniakeaka alioomaewaewa. t*a piha pono hou ae la hoi ka Aha Senate, aole no pajia iiei hoa hou e uolio iki aua a loaa aku ia kau kolio Wlota hou. ,