Ka Nonanona, Volume II, Number 7, 30 August 1842 — HE WAHI NINAUHOIKE NO KA AOAO POPE. [ARTICLE]

HE WAHI NINAUHOIKE NO KA AOAO POPE.

( r*r, nnrm i U.\ nonii 21.) Al(nlca loīi ko lakou , U' , ahah( l b" ( 'ina ijū^a'keia inau mea; no ka inea,'i !>o, r 1-e oe ma kaiii .linikini pope n\:i jioe ike, oe mnlaila i kek;ihi iwi poo', i knp.aia ko Pe(oro, ] holo hou aku oe i kahi luakiui„„o Sepania, c ike- oe maluila i ka iwi poo o PekM'u; a helo hou 'Aku ma kn)ii luaki'ni o Fitrani, ;t ike hou oo i 'ka iwi poo o, Petero malaila. Khia iwi'poo o Petero nia ua ,pope e ( /rku?. «\ol e paha .kakou i lohe., Kup?inaha: I l(v lehulehu na poo'o at)h- liko. jne kakou a" j)au, 'pakiiii'i kc pooi' 'Pela no na wawae W'ka hoki i hoto ,/iMcfsu«iloko°p I{, i rus;ilenja; aoh; puu, i"ka heluiii na wawae l'ioki i hoikeia e.ka p.oe pope, a kupaia- k<'.i : i w.:\v.'»c kela wawae, he wawue |H)iioi iio n i lioki hookahi la a lesvioi li'olo iii. Gu loaa'lna na luwkini pope ma Pai'aUi a me Bepar(ia e\vala lima o Mataio, a me kona mau iminamana,Jima he n'ui loa, no.ka in(i;,i ( , kanaiia inana-. man"(x Ina na liina (nviiln, Uaol.eloia, ina hpouiiuiiuiu, in i kalii '..hookalii, na apu.na a pau.o ke"kea o ' Msu i hoikeia ma na fualun'i pop.e, e piha na nioku he „nui loa. Uii huikeiu, rt'ia Roma, ka" ..pap.aai.na i ; ai l'M. -i-.i le.su i ka pasoa u\e„kana inan h'aumana, hc papuaiiia'.oki;»a, aole i n.i)iyha; aiei, na hoikeia iva.. f.'.pa.wu"o

Uijr pnpaaina h<K;!{'ahi nei, nia ia 'walv! aku„ia walii aku o na aiua popoV -1V,1:,i iiu moa e/'ho-tausani, a milio-na aku paha." „/ •• lle akaka loa ko !;i|iovi wahahen,, aiin ina keia mau nu'a; aita,'olelo ka poo j)n|)e, ūa }>ono keia, liiaii. wahaheo, no' ka inoa, ho mau mea ja o olioli ai kanuka i ka pi|,lo popo.. O l:a hoommaleii. Ei'a ka nieu r» ak?vka ai ko lakou hoonianakii; o k;i lakou pul« an.ii i nn halpulo ke, p ka hoohiani.i i ka iriosa, (l)erona anaait\a) a n\p na kii J pn'uiia, a ,nie„fta mea,, (iilii i'kapaia'he lia.poo hajpule a me ka Wa kahik6l Ifoom;i'na lakou \n mau niea, aole i kaWa muikai wale, 'no, aka, i ka wa lih?.j mea pilau, a !i!o i le.liu, paap'u 'i im.i10.,, I, m,i o kahi kumu a lakou, 'Mna lilo ia mau meu i lepo, a hihu paha, pono e hoomuna; aka,.,i lilf,>„i iJo, aole' pono e hoomar na ak(l ii ka ilo. iJ Uoole loa ak'u la o Vasefe, kahi Iniiiiu iwii n lako\i, ia manao "o llenei'i'-e me he manao >la})iiwale la; a -eia ko Vaseke man:uv, 110 e lioomana i ka wa'ilo; like pu'.'kn ■pono. me-ka hoo-in-ina i l<a,,wa lehu wale .110';" „ - iloomana no ka- po<r pope i na anela, si .me na kii pena, a" me nu mea a me 'ka inesa a Wio iia mea e; f uka, o ka hoomnna ia Maria ka' i oi loa aku. J'llua tau.saiii makahiki ka» j)alaho ana o kona kino, a tia liala k(Mia"ull'ane i kela ao; ";u.>le e i'ohe i ka |>ul(ij ina -ka honua nei; aka, pule mau aku nt),;,'ln,kou v>\ ia'. 4/0 km aoao po|)e hcl: noho e niu,kē m<ai°l'pa ift. N r o iui mea, iwi, .hoopau lakou i (aiinu p«'ia o ka nelio, 1 ko.iakou kapa'uim ika be„rrna 'h lea o ke kino io- in.aoli ,v» Ies v u v u hoolilo lako'u i keia ahaaina

kola nhauiim i mohni niaoli ō le.su, O'iu k:i.. me:i hnole i k-i" I<• su inohni. Lehuh'hu lv>Ll:tkou mm ninh.ii; ?ik;i, ua k.u!iiV'uhi ;k t pillapuh. homo'elo i ka ( I<3yu kaumah i 'ho:»(c:i!vj sinn., iV ia, ka mohiii <e pnu ,;i ko kukou hewa,, lleh' '7: 17! LelKilehu h:l kalahahria lakou;" ji nmlaila; ke kalaha|,a hookahi, o losu; x o ka mea itu af) iwnonao ke Akuu ihiio k-.maka, Hloia i inea ole. O.iUi kuhuna ]>tih\,o lakou, ua lilo"|akou i pot; mohui i ke kinō maoli o le.su. Oia ka ni'ea hoo-, le i ka ,Josu oihana kahuna. ko lakou hoolilo ana i na o.lplo„i„pu!a---pala ole iii. i in'ea like pu.me ka palapala hemolele, hoole' lakou i ke ao nim aje.su. I ko lakoi} hiki i 'iiu kaliulia a p\iu, a lakou ke kala i ka hewa; aka, ma ka palapi'ila he.v molele .hookuhi \v.*le no ' mea kala. i o.ke Akua. 'Noiaila, |je (ik.'ika ko lakou haalele ana i k.'i, eiianelio a fe.su. Aole e kala io ia ' k.o hikou hewa. AolieOJa ma ko-la-kou aoao. Ile aiiao e inake maii loa ai ia. - ' l 5 o //(.' iumo h(it\k(ih(' leoku, 'iā. ,>■O ka ka ])oe"|)ope hookaiie koJ<r) aha, lia oi loa aku ia manuia o ka haim aiva n nti/lii hoomiinakii o Romii, >i ka'wa Aole hjki ke hai aku i ka hiKou haha a pau. iiia na aupuni o Eui'ope., O kahi < mau hn.na. kaulanu wale no ke hoikeia. Eia kekahi Kana a lakou, via kaiilana inii na ainii n pnu o ka lu)ivun;_"6 ka lakou })Cj)e-, hi wale anu, me ka hooinainoino loa t i ka poe Waleelene, ihii ka noao nkau o Ilalia. V)ai ka mnkahikLo Jesu 1 1 50 a h'ik) i ka makuhiki 13.00, keia■pepehi ana; a jiiaho|je mai paha kekalii. O ka ppe \Va|edene, he poe kaulana loa 'liikou v ,np ko hi-„ kou npho inalie, ni.) ka noho pono,;. no ka īiooliiekie ole, np lea lnaem;Ve

0 ka iukoii 'liana hna; kuulanano hoi ko l:(l<ou.il<c o i k t o!elo„a kcv Aluia, a me ko/luknu ik } yka i l<a iniil.una 'ia leli')v i. A'»lc ilo , a kahi hI i e ac o I ikon; eia hook-ahi wnle, no lio lakoii hal.a, o ko la,|ū)U hoole. ana i ka |jo'|)l ; V'"aolo oii ko 1 ;»!<<Ui ukuA|; aole l.ikoii' e m .laina i kair:i ke kuo 1 k i a ke A.kna. "Noiaila, hoo'inaauia iakou me ke ahi/ a nle lui pahikaua, a me'Ha !<oa, a me na ha--1« paahap. Pulehuia lal<6u hō nui Joa i ke ahi, a. lioeliaia i. koia hooiniiinoino kela hoomaino'lno.W Aole pau i ka heluia ku poe W.aleelene i pepeihi wale ia e ka.poe pope 200,<000 ,o lakou i make i kahi mau malama. wale-no, ma ke> k.auoha a ka pope,. a lnoeene 111. I*jja k(!kahi hana . a ka poe pope, he hewa kupanaha loa; o ko lakou iuki.!,oWale ana i ka poe Hujj»enota, ina Pui'ani) i ka la o B;iret()loinai6, ika makahjki 1572: iie poe hoole j)o,|>e lakou a 'pau, a ..kaulaua hoi no ko lakoM'n')ho haipul.e ,ana. M.oop\inipunila ko lakpu poe alii a kiiia e ka |)6'e j)()pe, e hele mai i kekahi inai'o"'aiii; a pau.iloko, .pepehiia lakou a pau, a'.mahope itt?ii, luku wivle ia kanaka. ■ Kanaha tutisani p.aha o, lakou i make, ia la iha Pari ii i;Vie na wahi e o lakoirhala; pepehi wala iu lakoU, i lanakila ka s "Na ka poo lspe" 1 na o $epanitrPi kapaia ka Aramadti; „ i -'ka makahiki 1588, e kaua ia lOlisal)eta ? ke alii wahine 6 Berilan,ia, nie ka manao.e lawe irt"a'uPi ij no lakou:a e hoo]>au loa ika poo e pope malaila. - M6okahi haheri a me kana,Uma manuwa me na koa 20,0(K) Pio kahi mau moku i ,ko lieritani[i, a puliii'a ki mii i ka mi\« 'k«ni « nalo^'ale.

Ki» kalu liewa ino luipanalia, ktipono i ka pop»;, luipono i lva l)ial>olo. Na l<a poti i)«»| x; i hooinakaiikau i pauda nialaloo ka haf<» aliaolehio lU'i'i(a--nia i ku inaka. KiOo; ina i polm niai, a inalu; kc alii nui o licritania,,a tnc. na kuhina alii, 11 mn ka aliaoU'lo aliī a pan, i ku ininiile hookalii. Mahope inai, i ka nmkahiki H>'l 1, i ka \va o Kale 1., ko alii o licritiinia, olunnu 'pu ka poe pope e lukn i ka poe hoole poj)c a pau ma h'olani. Oia k;i lakou i hana io ai. l'npehi waUi ia na kano, a nie na wahine, a m<: na keiki liilii a pau, ka . poe uaiwai a me ka ]x?e ilihune; ano e; ka hoomainoiuo ia o ko lakou inau kino. Puhiia na hale o lakou i ko ahi, a iiui wah' na kaiiaka, waliine, kamalii, ]iiiii pti ine n.t luile v\-rla. llookiilii li;iiici'i tausani ka i make niii iii luku ana. Aohe o lakoii hala; aka, ila uinnao ka j)oe pope, ua pono ka pepehi i ka |>oe a pau i ae oh; niamuli o ka pope;." Mii ia inanawa kau lakou i kanawai, nole'lu ola ka moa hoole p0|)0 ma Irelani. I ka makahiki 10nH t lnii pu ia ka poe |)ojjo a pau ma Heiilania, a ina Farani, a ma ,Sej>ania, e imi i ka make ana o k'ale 11., ke alii o l?eritania? e auhuli i ke uiipimi, ae lioojm\i loa aku i ka pnle lioole j>oj)e malaila. llai e ia mai ko lakou ohumu ana, a luki ole ia lakou ke hooko. l # ole mai, ua ula\ila nrt'*nti4opm o npi'ilnmn i ke koko o kanaKiK Ile aujuini j)oj)e ke aupuni o Bei*itariia i ka wa kahiko loa; a popohi wale kekahi poe alii o Berilania i ko hikou poe kanaka liaipule no ko lakou hoole i ka j.ojie t Aka, huli kahiko ia nupuni i ka pono; a mai ka wa i huli ui lakou, kupaa ia nupuni ma ka aoao hoole pope. Nolailn, aole ]>nii i ka heluia

na m.'iiiawM i imi ;<i lei poe |H)j)o i ka /iialee; ana o ua'lii o Hoi iiania, a me ltii Imokaliuli i Ue* anpuni. Palinlo. nae lak(tn a paii. 11'•<»k<ilii nlii nni o l ,, ai';<iii i niaj(c ia laliou, o llenoli IV., 11<! alii kaulana, a minainiiia" nui ia; a liookahi Kuliina alii i malu; ia lakou, o Koncl(! Uona inoa, 11 e; alii ikaika i ka hoole i ka aoao |)(»j)(!. Ua maiiao' k<>kalii |kk% i ka w.t kahiko wale uo ka ka jkk! peipo |>n-" J)('lii ana i ka j)()(; liaijjulc. Aolo ioa jK.:la. Aole i auo liou ka (?ka* U'si,\,o Rotna. O kona aiio kaliiko 0 koiia ano mau 110 ia. Klu;t haiKM'i inakaliiki wale, no .inamua nku noi ka luku nui aua ma frclaui: 17'l m.ikahiki mainua a'ku nei ka liui pu i•* o k i poe j»npc ina H(• rit;iiii i, a me Farani, a ine Sc|>ania' e jK'j)clii i ke alii o liei'ilani i. Kin ili ikumam .lia \\alc no inakahiki ni miu i aku nei, i k i inak )hiki I / ( ,hooik;iika hou ka |)o(! |>oj)c in i li-elahi e luku a j)au lo i i,ku ko j>o(! ho >lc, jk>jk! inalaiLi. M i k<'i i nianawa ko.koke loa 110, ua hooin lauia ka jjoc hoolt! j)Oj)c ina l ,, arani, m,i Sc|)ania, a me na aujmui e o Kur»j-)nv Aolo nae i lohe j>incj)in(! ia lia makt! aiia o ka ikk» hool(! j)oj)c i keia wii (! noho nei; no ka mea, ua laha ka inalamaluma 1 keia wn;';i ua akaka loa i ka pqto jK)j)c, ina luku walo lakou e liko irio ka wa kahiko, (! hoinoia lakou o ko ke ao nei a paii loa. Ina o huij)iiia ko lakou mau popehi kanaka a (>au loa, niai ko kumu mai, aiih(>a ka poo hookahe koko nui e like hu» ka poo j)o|)C? Pono na'lii a jiau o ka honua o hoomanao i keia mau moa i 010 lakon o honi liou i ka manamana nui o ka wawao o ka |>ope, o liko me kahi mau nlii o Muropa*i hana'i mamua. 0, īle aoao klpi ha aoao pope, No

1{« llK'il, lIP lllPil llliiu iii lillinll Kl' ī|f) »l<ti peiipi, K hiKi n» i |«»|»(! ko )xK)lu iilui i ka nolu» nlii ana o nn'lii nui o lu'iu uiipuni' ki-la ;• i!| >1111 i, ma kona nnikeiiiMke; a e hiki i k:i |k»jx; |<c p;tpn akii i n;i kam.ka o kein ati mini kelu aiipnni,.i ole lakon e nmlaina hou aku i ko l.ikou !ilii, a lilo i nu'a ole kh lakou hoohiki ana inamuli o ko lakoii alii ponoi. Kia hoi kekahi iuoa a lakon i ao aku ai, e hiki no i na kanaka o keia aupuni, kela aupuni kc kiola ;iku i ko lakou inau alii, ke ae. in;.i ka*popo. A" ina nianao ka pope, c \\ i<iwni oia ma ia hoolo alii, e i«c koko Di;ii 110 ia. Kia hoi, ina hc ku e. oiaio kcl<ithi alii, e pono no ka ekaJt\sin ke kiol.i nku i.i.: ja. ile ku e oiaio ka ilioa a lakou i kapa fiku iii i na kaiuik:i a pau i ha.ilele i kalii nianao o ka pope. O ia tnau inea a lakou i ao akli ai, oia ka lakoii i hooko ai ina na inanawa.a pan i hiki ia hikou ko hooko, ina ka hana'io ana. Oia ka lakou i m uiiio ai e hooko, i ko lakou hooikaika pinepine aiui o, pepehi i 14, IOIis«)l)cla, ke. alii wahim: nni o lU;ntauia, niu ka pu, i kekahi maiia\vnt me ka pahi, i ke.kahi inannwa; o ia inea hookahi no ka lakou hooikaika aua „c pcp( ; hi ia lakobn, ko alii nui, ii me koiia pnekuhina nlii a pau, mo ka piiuila, u nio ko kipi. Hc. .'ili h;irola pauda i hunaia nialalo'o ka hnlo ahaololo o l;i---kou. Kokoke ka w a poha inai> a ikein; a o ka poe pope mnia i haiia, he &0 laluni, pau lo.i lak<'U i ka mako no ia kipi ana. I'ehi ka h.koii iini ana i ka iinike o Kale I , a me Kale II , a me na mea (.' he nui loa. Aole ni»o ma. Beritaiiiu wnle uo \ ke kipi ana o ka, poe |n)j)c; ma nu $ ,'iina e no kekahi. Oia ke am» o ka I muke ana o Menei i IV., ke alii ;mi

() Kunmi, a Hk; KonHo, hola ulii kniilmiih» a im; nu'lii hooW; popn n piiii i p<»p< a hiia ina Fnraiii, i Ka la o liiiieloloinaio i ka inaluihiki 1072. Ak;i, ci;i kahi hnna hupanalui loa 11 Ka j)()c |iv)| n'; o ha mahn aini o kahi alii imi ia lakou, imi lta liiliou hooKonui ana i l<a inea malav inaloko o lui i]H'sa ahaaina a laUou. Jle; popehi Kanaka kupanah.) loa l<(Ma; no ka in.(,'a, nkalii no ltal<ou i loho i-ko-kahi poe ma ka honua i hookoino i ka nu'ii inakr iloko o ko lakou nkua, i mea o inake ai ko lakou alii!! Malama ua ikeia ia hana ma Hawaii nei i ka \va kaluko, i ka wa hooinauakii/ 7. //(■ noun mulajn} la aeao i'opn. () na oiliana popo h<? inaii inoa ia o alakai i na kaiiaka mai kr ala aku o ko ohi. I!a huna lakou i ka inako niau loa, i iko 010 ka poo howa io; aol«v iia' 1 o hiki k<» hoomakapo i ka po<> liaipule io. Ua uhi inai lakou i Uu lua ahi nie ka puiiawe.lewole, a kapa aku lakou ia punawol(!wele h<; kaliua |.uia. 11 uua lakou i ko ano ino oka hown. Aolo ik<ī ka i>o<» poj:tv i k<» ano ii»r» o na liewa a | »au; aoli; makau i ka |unva; iiolo, makau i na howa ino loa; nf»linakaii i ua liewii"ii lakou i kapa ai lie mau howa mak<! l'a hooliiolu lakou ika poo lu'wa, a hoonialu ia lakoii iloko o k i hana ino, lik<) lou nie ku mukeinake o ka |>oo huwa. (AaU' i |uu )