Ka Nonanona, Volume IV, Number 16, 26 November 1844 — Page 79

1844.) KA NONANONA. 79

hiki keia manao hou o kakou no ka mea, ua lohe mua na makaainana i ka waiwai hookupu mai i keia makahiki; ae, ae la lakou; "ae ua pono ia" pau ae la, aloha kakou.
                Na makou ka poe lawe lole a kapa no hoi.
Na KUANA, i kakau.
                Hilo, Novemaba 11, 1844.

                E pono e nana ke Kaiana a me kona poe kokua o Hawaii, i keia mau palapala no Hilo mai. No ke kanawai paha keia mau pilikia i hoikeia ae nei; maopopo ole ia hua olelo iloko o ke kanawai, o elemakule. Ma ka M. 3, p. 1, olelo ke kanawai, no ka auhau o ke kino. "Oia ka auhau ma ke kino o na kanaka, a me na keiki i hala na makahiki 14," aole na elemakule nawaliwali a me na luahine.
                A ma ka aoao 22, penei, "Ina o na elemakule a nawaliwali i hoole ia ka hookupu i ka makahiki, aole no lakou e hele i na la koele o na konohiki, a me ko ke alii nui a me ko ke aupuni".
                Owai na elemakule a me na luahine? Oia kahi pohihihi. Olelo kekahi, o ka mea moe ma ka moena, a e hiki ia ia ke hele paha elima anana mawaho o ka hale a hoi mai, o ka elemakule ia. Aole he elemakule ka mea hele i ka lawaia a me ka mahiai a me ka halawai haipule. Pela ka manao o kekahi; a hoole kekahi, aole pela. O ka mea palupalu, a holulelule, aole nae pau ka hele a me kahi hana mama ma kona wahi iho, o ka elemakule no ia ma ke kanawai. Auhea la ke akaka? Pohihi keia wahi.
                E like me ka hana ma Hilo, pela no ma Oahu nei; o na elemakule i noho alii mamua ua hoihoiia iloko o ka paahao i keia manawa. Pela ka lohe wale, a ua olelo mai kekahi elemakule holulelule, ua moe ia i ke kula i ka po, no kona make loa i ka luhi i ka hele i ka paahao.

O KE KANAWAI AUHAU, eia no; aoao 68 o ke Kanawai, pauku 11.
Eia ka auhau o ka aina i keia makahiki. 1841.
                1. O ke dala ke ana e maopopo ai ka auhau a pau, a me ka hookupu a pau, a ina e haawi mai na kanaka i dala, oia ka maikai loa.
                2. O ke kukui kekahi waiwai maikai: ma kahi i nui ke kukui, oia ka auhau, e like me ke ana ku pono i ka aina, pela e auhau ai. Eia hoi ke ano o ke kuai; hookahi barela, hookahi dala a me ka hapalua. Ina pahu, elua hapakolu, ua like ia me ka puaa anana.
                3. O ka pia kekahi waiwai maikai. Ma kahi i nui ka pia, o ka pia ka auhau, e like me ke ana o na dala o ka aina, pela e auhau ai. Eia ke ano o ke kuai, e like me ka puaa, hookahi paona, ekolu keneta. A 333 paona pia, ua like ia me ka puaa anana.
                4. O ke olona kekahi waiwai pono. Ma kahi i nui ai ka olona, oia ka auhau. Ua like ke kuai ana o ka paona me ke kuai ana o ka pia.
                5. Ma kahi i loaa ole keia mau waiwai a pau, a i nui ka ia, o ka ia ka auhau. E hoohalikeia ke ana me na dala o ka aina. Ina he aina i ku pono i ka puaa anana, alaila e hoohalikeia ka nui o ka ia me ka mea ku pono i na dala he umi.
                6. A loaa ole na mea a pau i oleloia maluna, alaila e imi ka luna i kekahi waiwai paa e aku, a i nele na kanaka ia mau waiwai, alaila e lawe no i ka puaa.
                7. Eia kekahi, e lawe no kela kanaka keia kanaka i kana auhau i kahi pono i na moku ke kii aku, i kahi hoi a ka luna e olelo ai.

Eia kekahi i hooholoia i ka makahiki 1842.

                1. O ke kanawai auhau no ka