Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 18, 16 December 1905 — KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. Ka Na=i Aupuni o Hawaii. KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Ka Na=i Aupuni o Hawaii.

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Ika lohe ana o Kalaniopuu i keia mau olelo a Kamehameha, kana keiki hoahanau, ua hooholo iho la oia e holo makaikal aka oia iluna o ka moku i kau aku ai kana keiki a i loaa mai ai hoi na hookipaia ana e namalihini aukai. Nolaila, kauoha ae la ua Moi Kalaniopuu nei oHawaii e lawe ia aku ilun» oka moku i elima kauna puaa nunni i hookupu nana i na malihini. Ua kau iho la oia me kona mau alii wa« maluna o kona mau kaulua i hele a hihimanu me na luhi- ] ehu o na 'lii oia au, a holo aku la i 110 luna oka 'waa'' malihini. A~j o Paiea no kekahi ma keia huakai. I ka hoea ana o ua Moi nei iluna o ka moku, ua lawe hele ia aku la oia io a maanei o ka moku, e hoomakaikai ia ai i na mea paahana oka ;4 waa" kupaianaha a kamahao a ka haole, elike no me ka hana i hanaia ai ia Kamehameha i ka la mamua iho. Ua hoikeia mai ma keia makaikai ana, ua hooinaikeikeia mai la imua ona (Kalaniopuu) na ki-pu ana me na pu-kuniahi nunui. Ua nana aku la ua moi nei o Hawaii mokupuni nie kona alii i nei niau hana mo ka piha kahaha nui. Ike aku la lakou i ka hoopihaia ana o ua pu me ka paudajjame ka onoonou ia ana 'ku me na ohelo loloa, elike no me ka hanaia ana o na pu oia niau la i au wele aku la. Ike aku la lakou i ka pauda eleele e hahaoia ana iloko o ka waha oka pu, a, olelo ae la lakou. u Aia ke uliao ia l.i ke one eleele o kahakai iloka o ka waha o ka wai-ki. ,? Alaila, ninau hoohuoi iho la lakou ia lakou iho. 'Heaha la ka hana a noi one eieek 4 i uhuoia aku la I iloko o kela 010 hao nui?" Oiai ka niakua alii Kalainopuu v ku ana n»e kona mau alii. e nana ana nie na iioonoo pahaohao no nei inaU hana nialiluni loa ia lak<ui. aia o Kamehauīoiia ke hele la a kok loa wa kah: o ka pu e hofpi!taia ana. i«c"ka haka pono ana o k-ma iu.iu inak v hakilo pono loa ana ike aiu o ka iiana ana a ka haoie i ke one eleele. Kia nae. ua hcx)neenee ia mai la oia ma kahi e. me ka mau no o kona hialaai i na hana e lawelawe ia ana imua o kana ike ana 'ku. Aoie hoi j liuliu mahni* iho, ike aku la na lii Hawaii i ka lalau ana iho o kekani' haole" he wahi) apana k»uia iro ka wiiiwili ann aeī o kekahi w.ihi ahi n a koua jhh». a | oleh» la t;.v| al*; *e:

ki ße mea ahā la keln kaula kowali e a ia mai la e ke aiu? ,, Ma ka wn i makaukaai aika mea kuni pukuniahi i kana hana, ua haawi akula ke alii kipu i na. hoailona ika Moi Kalaniopuu nie kona mau alii, e ku malie me ka pioo ole am|3 ka puiwa ole. A he mea maopopo, ma kuhikuhi limai me kunou {poo ana, i hoom.aopopoia aku ai keia . mau kahoahoa ana. A i ka wa i haawi ai ke alii kipu i kana kauoha i ka mea kuni ahi e ki oiai i ka pu, ua ike aku la na 'Hi Hawaii i ka hmia ana ae o ke kaula kowali a kaula kaee. hoi a lakou i manao wale ai ma ka lima o ka mea kuni ahi, a pa iho la ka wilau o ua kaula "kaee'' ia i a ia e ke ahi maluna iho o ka pu, aike pu mai la hoilakou me k& puiwa nui i ka huila .puoho ana ae o kekahi lalapa ahi ma ke kumu oke 010 hao a lakou i ike mai ai ika uhaoia ana o ke one eleele, aia hoi, me ka hikilele nui i hoohakui ae i ko lakoa mau ua kani nakolo aku la ka pu, a hoonauē ae la i ka moku.

Ua puiwa ae la kekahi o uamau alii nei a o kekahi poe hoi ua pe wale iho 3a no lakou ilalo, me ka piha makau ame ka weliweli no keia leo uina nakolokolo. A mahope iho, hawanawana ae la lakou mawaena o lakou iho, ma ka olelo ana: ' l Eia ka o Kanehekili i ka haole." Oiai na 'lii e ae i hoopihaia me ka weliweli no keia kani ana o ka pu, aole loa i hoanoe ia ko Kamehameha mau noonoo. Aole oia -i oni, aole hoi i hoike mai kona mau helehelena i ka wiwo ame ke pihoi hoi anoe, aka,*ua ku iho la no oia me he kia pohaku paa ]a. Ua ike maila na koa Beritaniai keia kulana koa a makau oie o Kamehameha, a ua nui ko lakou mahalo noua, a ua lilo.ia i meana lakou e kaao ai mawaena o lakou iho no ke kamahao ame ke kupaianaha o nei kanaka ili-makue *y ka moana Pakipika, he kulana koa hoi i ike ole ia e iakou ma keka)ii mau mokupuni liilii lau-ku-naka o ka liema aku nei. i\a wahi

a lakou i kipa mai ai ma ko lakou al&hele moana. Ua hakilo pono ut Paiea ne» i ke ano ke kanaka ili keokeo ame ke ano o kana niau mea paahana, a uu piha kona uhane i ka mahalo i ke aiwaiwa no ke kup*» ianaha ame ke kamahao iua o!e o ia mau moa. Ke ike la oia ia mea he moku me kona mau hihimanu apau> & ke hookuku ia ae ia mea me kona mau waa kaulua nunui, heaha jt ka like aku oia mau waa me kjo nei waa liaok ana • ik» n«i. Kje ike la ia ina mea a kft haole o na ano apau. I (Aole i pau.) l*a loaa kekahi poe i ka leo haf» iulu mamuli o ka puanuanu loa «p keia i»au kakahiaka. He nunuM mai hoi kau a lohe i ke a o. w