Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 21, 20 December 1905 — KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. Ka Na=i Aupuni o Hawaii. KA LIONA 0 KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Ka Na=i Aupuni o Hawaii.

KA LIONA 0 KA MOANA PAKIPIKA

H mauia. Ano e ka makamaka heluhelu, e ae mai oe i kou mea kakau inoolelo e hoike aku i kekahi mahele manao ano nui piii moolelo Hawaii, oia hoi na olelo Hikapala-1e, ,, apela aku. A oia iho keia: E noho ana o Moho, he kanaka ia niai Hawaii mai ma Oahu nei. A ua lohe oia i ko Kauai mai poe no ka mea e pili ana i na mo'ku o Lono (Kapena Kuke). Ua holo aku keia kanaka o Moho mai Oahu aku nei a loaa o Kalaniopuu ma Hana i Maui; a nana i hoike«aku ia Kalaniopuu a me na kanaka o Hawaii e noho ana malaila, ina mea apau ana 1 lohe ai e pili ana no Lono. Ua hoike oia imua o keia poe i na mea apau ana i lohe ai no ka moku, e laa na kia; na pe'a, ame ka hae. Hoike pu aku la no hoi oia me ke ano ona kanaka oluna oka moku, he poe a kanaka keokeo, he ili alualu, he poo kihikihi. He akua" keia poe kanaka, u he Pele: no ka mea, ua a mai ke ahi nia ka waha mai. He puka waiwai ma ko lakou aoao; ua puka loa iloko o ke kino, a ma ua puka la e nao iho ai ko lakou lima a unuhi ae i ka hana-oi, ame ke j kanikani, ame ka hao, ame ka lei, ami ke kui, ame na mea e ae apau. inau hou mai lii ko Hawaii

poee Pehea ka lakou olelo? Alai la, ku ae la oia iluna, hookomo iho la i ka apana pohue maloko oka malo ma kom\ aoao, hoohalike ae la me ka na haole hana; ahula, unuhi ae h\ i ke pohue mai kona aoao ae. a olelo mai la: i 'A hikapnlale, hikapalale, hioluai. oalaki. "walawalaki, waiki }>oha, aloha Kahiki. aloha Haehae, aloha aloha ke keiki. aloha ka haio.' O kokaliMiiau huaolelo i hoike ia ao ia. ka !<n mea kakau inooieio i makomako ai 0 luvakaka iki aku nia keia wahi. a e kaia ia mai hoii oi \ no keia noa. 1 Heah» la ka manao nui o kela. mau olelo a Moho e olelo nei o ka olelo a kK haole ana i lohe ai v inai ko Kauei jhh> mai« oia o "Hikapalalo, hikapalale, hioluai, oalaki. walawala-ki waiki iKiha?'' Eia ka manao o ka mea kakau: He mau hoomaowa olelo Beritania 110 koi.i muu huaolelo i hoikeikeia m a oia ko u tnanao ma ka hoo

halike kna olelo ~Beritaiiia pololei |maoli. is the lellow j Hioli&ai—He always. a i ole. He is all right. i Qalaki —O! what is it, a i ole, All'rig)i"t. « Walawalaki- what is H, a i ole ia. Well» well, I see. Waiki poha—What is it forf Malia pah,a he mau mahele okoa ae no ka kekahi poe no keia mau huaolelo a Moho i hoikeia, ae la. Aole no he hewa k© hoouna mai ia mau unuhina anai Ka Na'i Aupum nei. Maaniei e hookomo ana makou i kekahi 'hiahele piH i ka moolelo o Kamehameha mahope iho o kela kaua ana i "Kekanilua". A ua loaa maii keia mahele mai kekahi mea paanaau moolelo Hawaii mal; he alii hanau no hoi ia no ka aina. He la mahope iho o ke kaua o Kakanilua, ua loaa i na 'lii o Hawaii na hookipa oluolu ia ana e ka 13oi Kahekili o Maui. Ua olelo mai la o Kahekih i ua poe alii la

o Hawaii e ka'ulua iki lakou no | Maui a e hoomaha hoi | Oka aina a Kahekiii ihaawi mai ! ai ia lakou i wahi no lakou e noho ai, oia o Puuokapolei ma Olowalu. Okolakou kalana ia a hoea 1 Lahaina. 0 kekahi poe no hoi o Hawaii hoi no lakou i Hawaii. O Kamehameha, kekahi i noho iho i Maui. I kekahi po, ua holo aku la ua Paiea nei me ekolu waa kia-loa no ka makaikai ana i na kapakai Hikina o Maui, ma ka huli akau o ilaui Komohana keia holo ana a ua Paiea nei, I&ia i holo ai ma keia huakai a mawaho ae o H onokowai, halawai iho la ia me kekahi poe lawaia, a nihau aku la ia i na mea hou o ka lakou wahi. H»i mai la ua poe nei iaia, ua pepehiia he haoie a ua hai ia aku ko lakou mau kino iloko o ka heiau ma Puumaile ma Waiakoa, Kula, Maui.

Ia wa i hoomaka aku ai o Kamehameha e hooholo i kona waa kialoa i kahi e a mai'ana k« kukui. a ike pono aku la oia i ka a mai a ke kukui. 1 kela wa i emi hope ak« ai o Nuuanupahu, kekahi alii maiKauiuai,a }«ela no hoi nie Kaleiniainahu no ka makau i ka ua ike aku la lakou ia wa no ]uaa mai o k;i moku keia kukui a ILkou e ; ko aku nei. • Qke knmuo km kuonu hope ana o keia niau aUi. oia no ko lnkou lohe una no ka ,prpot iia ana o ka haole e na kknaka o Maui. Aka, o K* mekaineiia nat aole oia 1 ike ikam>kau, ua h<K)kokv loa, aku la 110 kona waa i ka iuoku 0 ka haoie. K lioomanawanui iho ka oho o ka puu a oili hou aku. Aole 1 pnu,

£ mama, mai hoi>hexunheiuiij |nai i k« Ui hn|vi Pnmolo. ku tt4hi«> nc oem inilioim o SepAi>ia k o itift oh* o P*|w ikl hono m % n )Aiki< I*