Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 24, 23 December 1905 — KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. Ka Na=i Aupuni o Hawaii. KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Ka Na=i Aupuni o Hawaii.

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

H'jomauia. Ua kuka-ihoia oia (Kahahawai) me kona poe koa a hooholo iho la e kaua poipu lakou ia Kamehameha. Ua hoouna aku la no lioi oia i kekahi elele imua o Keawemauhili, oiai e noho ana nohoi oiai ke kalai waa i uka pono o Kaumana ia wa. E hoike aku ana o ua o Kahahawai i kona manao kaua ia Kamehamoha. A hala ka elele no kahi e loaa aku ai o Keawemauhili, ua hoomakaukau iho la ua Paele nei a Kahekili e hooko i kona makemake kaua ia Kaooehameha, mamuli o kona nini i ke kaheaia o kela inoa Kamehameha maluna ona. I ka ha paha o na la ; a Kameha meha i noho ai me kona poe kanaka ma Wailea, e nanea ana ua Paiea nei i ke kui pua-hala a na alii wahine, ia wa i hooho ae ai na kanaka i kekahi īuau huaolelo hoo pnoho a hoohikilele noonoo: "E lakou nei e ! E lakou nei e !! E nana ae oukou i uka. Ua hele o uka a kauluwela i na kanaka." He mea oiaio i kela wa ke iho mai la na kanaka me na laau palau e hili.ana iluna o ka lehua, ka uluhe ame ka akolea a puka loa mai iwaho nei o kf amaumau. Ke lohe la no o Kamehameha i keia mau leo hooho o na Kanaka, aka aole nae oia i pihoihoi a lelele ae hoi kona oili. Ke ike la nohoi oia ma ia manawa hookahi no. he poe kaua 110 keia a na kanaka e ik'e aku nei e iho mai ana mai loko mai o k;i lae laau. Oiai e pioo ana na mea apau ia wa iio keia nee ana mai o na kanaka niai lok<i mai o kalaelaau ia A\a i huli ao ai ua Paiea nei a kaniailio aku la oia i kona poe leanaka ina ka olelo ana aku. "'E ii'u keiki. I hauna henia ke kaua. A e h"oonolvo i ka ieie na pae kar.a. k; a kama-lele ko k:uia." I a wale hoi keia inau olol*' '.-i P.u*' i n< i i kōiia poe koa. Alai..!. r,<i»;i mai 1a oia (Kamehainēha) i ua jw kanaka nei ot\a» e luie kekahi lakou e uu ilihau; a e ih<,»hoi kokahipoeo lakou ilalo o ko kaliawai i mau ala maa na lakou. "Am!c a kakou ihe, av>le a kak w l.;au wahi a Kanu'liaim'l a \ inai ai i kona pov ka'ua-k^.-. ir.e k. liv»on.a\i ana mai noh i x k:\uv; i!io ana iinua o la " • . .. .. o ... k..ula :• u.i ' via \ /■: .

k ahawai ;k a liāko.u mau mea kaua e hele-aku ai e kaua. me kela poe e iho mai la i kai nei m> ke kaua ana me kakov.'' O kahi mea kaua wale no ā Kamehamelwi nei e paa ana nie ia i kela wa. oia no'ka pahikaua oilua aiiio na pu panapana a Kapena'Kuke i haawi ai iaia. . Elike hoi me ke ka-oh'a a ua Paiea nei i kona poe kanaka no ka ilihau ame na pohaku ala o na kiihawai. ua loaa mai la ia man mea apau a ku anā ma ke alo o ua Paiea nei. I ka makaukau ana o keia mau mea apau, oia hoi, loaa na kaula maa pohaku-ala a na koa, a pela me na ala, ua haawi aku la ua Paiea i:ei i ke kauoha i kona poe koa, "E makaukau." oka wa iho la no ia i makaukau ai kela ame keia puali-kaua malalo o ke alakai ana a kela ame keia i&amaka-kaua pakahi. Ia wa olelo aku la o Kamehameha he mau wahi hnaolelo pokole imua o kona poe kanaka: "Auheaoukoue a'u poe keiki, ke ike ae la ,no kakou he kaua poi-pu ka Maui e lele mai nei maluna o kakou, n »laila, e hoomaopopo iho no oukou apau o ko ka: kou ku lomaloma wale aku no imua oko Maui poe, he hookuapuaa wale ana no ia ia kakouimua o kekahi imu e a mai ana imua o ke alo. A e hoomaopopo iho kakou aohe ha ka Hawaii ka hewa, aka, na ka Maui ka hew T a ika lele nuia." A pau keia mau olelo a ua Paiea nei i kahoopuka aku imua o koha poe kanaka, o kona manawa no ia i haawi aku ai i kekau oha ia lakou e nee aku e halawai me na kanaka o Kahahawai e nee mai la iloko o ka ululaau. O ke alahele a na koa o ua. P&iea nei e liele aku ai a halawai me na koa o Kahahawai, e hele ana no ia mai Wailea aku a iho ilalo o ke kahawai o Hakalau a pii ma kela aoao a hoea pono iluna o ka aina i kapaia o Kamaee. He awawa kuhoho keia a he hanahanai kiekie na piina o kona mau kaola pali eku ana ma kona man aoao.

Ika pau ana ae o na oWlo a ua Pniea nei, elike me ia i hoike ia ae Ia r o kona haawi ae ]a no ia i ke kauoha e nee na koa no ka hakaka, 0 ka wa no ia i oni like ai n* pualikaua apau a nee aku In ni:\i ko lakou waiii i hoolulu ai me h« triakani puahiohio la. Oko lakou t\ei Ihele ia a iiio i ke kahawai o Hakaj lau, a pii ana īua kela aoao o ua kahawai nei a ka n pono ana iUina o Kaniaee, a o ka wa no ia i lawe ae ai ka puali llunalele malalo o ko lakou kT\a-kaua, oia hui,o Kalawa i ka lehua mua o ka luton*e ana aku i ke kaua iiuua o na koa o Kuhahawai, e iho niai la iloko o ke amau tne ka lakou mau laau palau e lali ana tua o ;v nei i nu>e »va lau nahelehel» l a n>aeniae hoi ke alanm e helomai au ! Aoie i imu, - — ,x t I a-.o Jr;a! How \ v»ur pa-n ui*'» 1.! In-pal.;: \ ka u,«. <f