Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 31, 2 January 1906 — Aloha Makahiki Hou kakou Apau! KA MOOLELO O KAMEKAMEKA I. Ka Na=i Aupuni O Hawaii. KA LINA O KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Aloha Makahiki Hou Kakou Apau!

KA MOOLELO O KAMEKAMEKA I.

Ka Na=i Aupuni O Hawaii.

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Hoomauia. KE hoike hou nei no ko Akua e Kalani, aia a hoea mai kou mau la hope, na ia nei (oia hoi na Kamehameha—MEA KAKAU) e malama ke Akua; aole na ha'i." (E nana KA NA'I AUPUNI, Buke I, Helu 11, Dek. 8.) Maanei, e hoike hou aku ka mea kakau i keia manao. Ua loaa mai iaia mai ke Alii L. S. Peleiholani mai, he mahele e hoike ana, aole i Waipio kahi a Kalaniopuu i hooili ai i ke aupuni ame ke akua na'i aupuni ia Kiwalao ame Kamehameha, aka, ma Waioahukini no ia, ma Kau. A e hoikeia aku ana keia mahele mahope ae nei.

* *'* *■* * , * * * I ka pau ana o ke ku heiau ana a Kalaniopuu, ua haalele iho la ia me kona mau alii ame na koa ia Waipio a nee aku la no Hilo, no ke kaua ana aku ia Imakaloa (oia nohoi o Imakakoloa i kekahi poe). I ka hiki ana o Kalaniopuu i Hilo, ua hoomakaukau iho la oia e hoolaa i ka heiau o Kanoa (Kanowa) ma Puueo; a i ka pau ana o ke kapu heiau no Kukailimoku, ua hoi aku la oia a noho iho la ma Ohele, Waiakea. I keia noho ana o Kalaniopuu ma keia wahi, i hoomakaia ai ke kaua mawaena o Kalaniopuu ame Imakaloa. A ma keia hana ana ua hoauhee ia na koa o Imakaloa, a holo mahuka hoi o Imakaloa, a auwana poe hele maloko o na ululaau hihipea o Puna. Hookahi paha makahiki o keia holo poe ana o ua Imakaloa nei maloko o na ululaau me kona malama pu ia ana aku no hoi e na ka-

naka [illegible] Puna, a paa pio iho la oia ia Kalaniopuu, mamuli o ka hoike ana ae o kekahi kahu hanai ponoi o ua alii la. Ma ka wa i hee ai o Imakaloa a mahope iho, ua hoi aku la o Kalaniopuu a noho ma Punaluu; mai laila aku a noho ma Waiohinu, a hoea loa i Kamaoa. A ma keia wahi oia i kukulu ai i ka heiau o Pakini. A ku ka heiau o ka mohai koe. Nolaila, i ka paa pio ana o Imakaloa, ua lilo iho la ia i mohai e manalo ai ka heiau. Ua oleioia, ma keia wa a Kalaniopuu e noho ana ma Kau, ka wa hoi a Imakaloa e holo pee ana ma ka ulunahele, ua haawi ae la o Kalaniopuu i ke kauohi ma o kekahi o kona mau kahu ponoi oia o Puhiii, e hele oia e luku i na kanaka o Puna, oiai, ua manao no o Kalaniopuu, na lakou no e huna nei o Imakaloa. Nolaila, ua hooko aku ia o Puhili i kela kauoha iaia no ka luku ana i na kanaka o ' una Ua hele

aka la ia a kihee aku la i ka make maluna o na kanaka me ke puhi ana i ko lakou mau hale i ke ahi, a he ku no i ka weliweli keia mau hana i alahulaia aku maluna o na kanaka o Puna. A na keia luku weliweli i kono aku i kekahi kahu ponoi o ua Imakaloa nei e hoike ae iaia. Ua oleloia nohoi, o keia kanaka o Imakalou, he kanaka opio u'i oia ma kona mau ano apau. He kanaka lauoho loloa keia. Ua pa ka loihi o kona lauoho i na kapuai wawae. O ko Hawaii nei Abesaloma paha keia? A oi kana mai ka loihi o ka lauoho. I ka paa ana o ua Imakaloa nei, ua lawe a oia a imua o Kalanianiopuu ma Kamaoa. Pepehiia iho la a make, he elua la o ka waiho ana o kona kino make, ua olani ia iho la iluna o ka uwahi "ukiu," a i ka mo'a ana. ua laweia a luna o ka lele [illegible] ka puka o ka heiau. A [illegible] wa i laweia aku ai o Kiwalao, keiki a Kalaniopuu, ame Ka-

mehameha no ua wahi la. Ua poeleele keia wa i laweia aku ai ua mau keiki la, a he wa hoi e hoalii ana ke ano mehameha pu ma o a maanei o ka heiau. Ua hamoia ka waha, na puka ihu ame na maka o ke kino make o Imakaloa i ka' i'o i'a pakanaloa. A na keia hinu o keia i'a i hooweli ae i ua kino heana nei e kau ana i luna o ka lele. Mamuli o keia weli e a ana maluna o ua kino nei, ua weli ae la na onohi maka o ua kino 'la, a ua like ka a me ko na onohi o ka mano Niuhi ka lalapa ame ka mala- . O kekahi mau mea e kau pu ana me ua heana kino kanaka nei, he puaa ame ka [pumai'a]. I ua mau keikialii nei e ku ana imua o ka lele, ia wa i kahea mai ai o Kalaniopuu i kana keiki, ia Kiwalao: "E kuu keiki! Kia ka puaa wawae loloa, ua makahelei. Eia nohoi ka puaa pukoa; a eia ka lo-helohe-i-honua (oia ka pumai'a). He mau kaulana aina keia ekolu. Nolaila, e lalau oe i hookahi o keia mau mea. O—ia! Lalau ia!! O ko Kiwalao lalau iho la no ia i ka puaa pukoa'a paa i kona lima. Koe ke kanaka ame ka pumai'a. Alaila, kena ae la o Kalaniopuu ia Kamehameha: "Oia, lalau hoi oe i kau." (Aole i pau.)

CHARLES KAHILIAULANI NOTLEY, Ona o na Nupepe Kuoka Home Rula me Ka Na'i Aupuni.