Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 33, 4 January 1906 — Mai Haalele i Kau Olelo Makuahine. [ARTICLE]

Mai Haalele i Kau Olelo Makuahine.

O ka olelo kupa a kekahi lahui elike me ka Olelo Hawaii a ka lahui Hawaii, oia no ka mea i kapa ia he olelo makuahine na ke kanaka Hawaii. Ma ko makou hoomaopopo ana, ehia la o na Hawaii opio i hoonaauaoia iloko o na Kulanui o kakou iho nei, a mawaho aku nei hoi o kakou i kuonoono maoli ko lakou ike ame ko lakou makaukau ma ka olelo makuahine o ko lakou aina hanau. Ke ike nei kakou i keia mau la e nee eia na aapo ana a na opio ma ka olelo Beritania, a ua nele maoli ko lakou manao ana e huli i ka ike i ka olelo oiwi o ka aina hanau. Ua maopopo loa mamuli o ka hoopauia ana o na kula aupuni olelo Hawaii, ua hoopau maoli ia na poo-wai nui e loaa mai ai na auwai o ka ike ma ia olelo i na opio o Hawaii nei. Oiai makou e kakoo aku ana i na iini holomua o na poe ike olelo Beritania, ma ke ano, he mea pono i ko Hawaii nei lahui opio ke hoomaamaaia ma ka ike olelo Beritania, oia hoi ka olelo Enelani, i mea e ioaa ai i ka opio na keehina holo mania me ke au awiwi o ka holomua e n e nei maluna o ka hapanui o ka ilihonua, mamuli o na hoonee ana a ka olelo Beritania, eia nae, aole no he mea hewa no ka opio hanau o Hawaii, o ka oi aku nae, o ka Hawaii kanaka maoli, ke ike maopopo i ka olelo a kona mau kupuna. Eia na haole naauao o ko na aina e ke hoea mai nei ma ko kakou mau kaiaulu nei, a ma ko |akou wa e ninau mai ai i kekahi Hawaii opio maoli i ke ano o ke-

kahi huaolelo kahiko i ikeia e lakou ma kekahi mau buke a nupepa Hawaii kahiko, e olelo aku ana keia opio, "I don't know," oia hoi, "Aole au i ike." He ike ole ka hoi, oiai, ua hoohemahema maoli no oia i ka ike ame ka makaukau i kana olelo ponoi iho. E hoea mai ana ma keia [illegible] aku e lilo ai ka hapanui loa o na huaolelo Hawaii i kamaaina ia kakou i keia wa, i mau huaolelo pohihihi i na opio Hawaii o keia mau mua ae. Ma ko makou manao, ʻiwaena o umi poe Hawaii opio e hele nei i na kula "haole" o nei mau la, aole paha e loaa he elima oia poe i hiki ke kakau i ka olelo Hawaii me ka pololei. O na wahi wale no e loaa ai na ike olelo Hawaii i keia poe opio oia na Kula Sabati Hawaii, na luakini, e haiolelo ia ana ma ka olelo Hawaii, na anaina i akoakoa ai na Hawaii maoli, na buke ame na nupepa Hawaii nohoi. O ka lauua ana ame ke kamailio ana me na Hawaii ma ka olelo Hawaii no ka imi ana i ka ike olelo Hawaii, he mea no ia e loaa ai ka ike.