Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 35, 6 January 1906 — KA NA'I AUPUNI KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I: Ka Na=i Aupuni o Hawaii. KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE]

KA NA'I AUPUNI

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I

Ka Na'i Aupuni o Hawaii.

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

Hoomauia. KEIA ka Aberahama Fornander hoike maloko o kana Buke II, "Ka Lahui Po-

lunesia," (1880) aoao 201, a oia no (paha) ka ka mea Kakau Moolelo S. M. Kamakau. Ua loaa nae i ka mea kakau keia hoike ma ka Papa Kuhikuhi Manawa i olelo ia na ua mea kakau moolelo Hawaii kaulana 'la i hana: "1780—Malama ia he anaina kuka o na alii o Kaleiopuu (Kalaniopuu. MEA KAKAU.) ma Waipio, Hamakua, no ka haawi i ka mana aupuni i kona mau hooilina oiaio ma ke koko, a ua mahele ia penei: "Haawi ia ia Kauikeaouli Kiwalao, ka hooilina o ke aupuni; a haawi ia ia Kamehameha, ka hooilina o ke akua o na kaua i kapa ia 'Kukailimoku', me kona mau heiau." O ka mahele a ka mea kakau i hoike ae nei, mai ke kuauhau S. L. Peleloholani mai. Aole no he hewa ke malama ia ia hunahuna, oiai he like ole no na niau a na poe kuauhau a paa moolelo Hawaii o ke au kahiko, ma kekahi mau mea, a i ao ia i na pua ame na mamo a lakou. Eia hou kekahi mea hoike aku a ka mea kakau: Ke ike nei kakou ma ka mahele moolelo a S. L. Peleioholani, e like me ia i hoike ia ae la, na Kalaniopuu ponoi no i kauoha ia Keaweaheulu e hoihoi ia Kamehameha i Kohala e malama ia ai, mamuli o kona lohe ana i ka ohumu o kekahi poe alii e make o Kamehameha; a oia kela ahai ia ana mai o Ka-

mehameha e kona mau kahu, oia o Kekuhaupio ame Kaukoko. O keia hoi ana mai o Kamehameha mai Kau mai, mamuli o ka olelo a Kalaniopuu, ua kulike ia me ka Aberahama Fornander i hoike mai ai ma ka aoao 203 o kana Buke II, "Ka Lahui Polunesia," koe wale no kekahi mau paewa mawaena o kela i hoike ia ae la ame ko ka Aberahama; a penei ka Aberahama hoike no keia hoi ana mai o Kamehameha: * * * * * * * * * "Ma ka wa e alana ia aku ai o Imakaloa ma ka Heiau o Pakini, ua ili ka lawelawe ana o keia oihana maluna o Kiwalao, ma ka aoao o kona makuakane. Na ke aliiaimoku e alana i ka puaa i hoomakaukau ia no ia hana; a pela hoi ka mai'a, na hua ai, a pela aku, a o ka mohai hope ana e alana aku ai, oia ke alii pio. Aka, ma ka wa a Kiwalao e alana ana i ka puaa a me na hua ai, oia ka wa a Kamehameha i lalau aku ai i ke alii make a alana aku la iaia, a hookuu mai la i ka aha kanaka. ** ** ** Ua lilo keia hana hookalakupua a Kamehameha i mea e hooulu ae ai i ka pioo mawaena o ke alo-alii a pau o Kalaniopuu, mawaena nae o na 'lii ka oi aku, a he nui ka poe i nana aku i keia hana, ma ke ano he hana kipi ia a Kamehameha. Ma ka wa i hoike ia aku ai keia hana ia Kalaniopuu ua kahea malu mai la oia ia Kamehameha, a hoike mai la oia iaia i ka nui o ka inaina o na 'lii iaia, a ua olelo mai la oia iaia me ka oluolu, e pono oia e haalele iho i ke aloalii, a e hoi oia i Kohala e noho ai no kekahi manawa, aka, e makaala loa nae oia i ka malama ana i na hana pili i kona akua ia Kukailimoku. "Ua ae aku la o Kamehameha i na olelo a kona makuakane, a haalele aku la oia ia Kau, me ka hele pu ana mai o Kalola, ka wahine a Kalaniopuu, ame Kalaimamah|u, kona hoahanau. Ua lawe pu mai la oia i ke akua ia Kukailimoku. Hele aku la lakou ma Hilo a hoea i Halawa, a malaila oia (Kamehameha) i noho ai a hiki i ka make ana o Kalaniopuu.