Ka Naʻi Aupuni, Volume I, Number 49, 23 January 1906 — Makalakala ka Lauwili o Koolau! KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. Ka Na=i Aupuni o Hawaii. KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA [ARTICLE]

Makalakala ka Lauwili o Koolau!

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Ka Na=i Aupuni o Hawaii.

KA LIONA O KA MOANA PAKIPIKA

[Hoomauia. Ua a'oa'oia aku la ua poe kmaka nei, e olelo lakou e hele ana ka lakou huakai i ka lele kawa a i.ka auau kai. I keia hele ana mai o ua huakai nei a Keoua Kuaahuulay a ike ae la ka Moi Kiwalao, ua ninau ae la oia: "E hele ana la i hea o ua o Keoua ma?'' Olelo aku la kekahi poe i lohe i na olelo a na kanaka o Keoua Kuaahuula: "E hele nui ana i ka lele kawa.'' E- hooman&oia ma keia wahi, o Kaieiea, he keiki hookama no oia na Keoua Kuaahuula, aoia kekahi o na kanaka ko 1 loa iioko o ia mau la. Ma keia hele ana a ua alii Keoua nei, ua hele pu no ia me Uhai, kona kahu, a pela no hoi me kana mau aikane punahele. Ua hele mai la lakou a hoea i kahi i kapaia o Keomo, he v wahi keia aia ma ka hikiha hema o Keei, ma Kona Hema, a he nui hoi ka niu e uUi ana ma keia wahi. Eia ma keia wahi a ma Keei uo hoi i noho ai na kanāka o na 'lii i huli mahope o Eia hoi ma Keei i noho ai o Kamehameha me Kekuhaupio i nei wa. I nei hele ana mai o Keoua Kuaahuula ma a hoea i Keomo, ua kena ae la ua aiii nei ia Lupenui, ke alii o Keaiwa e kua i ka niu. Elike tne keia kauoha a Keoua Kuaahuuhi, peia i hooko aku ai o Lupenui. Ua kua aku )a ia i ka niu a iiioku a hina ilalo. O ke kua ia ana o ka niu a mo-

kn, he hoailoiia ia no ke k'stua; oia'i o ka nin, wahi a ka poe-kahi* ko, he llknaka no ia, A penei ke kinnu i hoehiiiike ia ai ka niu me ke kanaka:- O ke poo o ka niu, aia ilalo o ka liomia, a o ka hua o ka niu, no na* ahui hala kanlana o-Na-we i ke kai, a. o ke kin'o no hoi o ka niu, oia no ka mamane i kaulana aia ke mele a Hiiaka —*' K i-ke ka a-la, u'e Ea mamane:" - Nolaila, raoku ka niu, ma no hoi ke kanaka. O ka hoike maoli ana keia o Keoua i kona manao kaua kue ia KiwaLao, no kona inaina i ko Kiwalao hoonele ana iaia i ka aina. A ke hoeu hookalakupua nei oia i na hana hoolawehaīa ia Kiwalao a me na 'lii o Kona. Moku aku la ka niu i ua Keoua Kuaahuula nei i Keomo, hele loa mai la Jakou a hoea i Keei. Uaila ike mai»ia oia a me kona poe kanaka i kekahi poe alii a me na kanaka oia wahi e heenalu nui ana, a o kona kena ae la 110 ia i kona poo kanaka e pepehi i nei poe e heenalu nei. 0 keia poe kanaka nae 110 ko Kamehameha aoao lakou; He ekolu o keia poe kanaka o ko Kamehameha aoao i pau'i ka pepehiia e na kauaka o Keoua Kuaahuula; a he elima hoi kanaka i paa i ka hopu ola ia, oiai lakou e holo ana. 0 na kanaka ekolu i make, oia 0 Poomahoe, o Kalino ame Kaihekaola. A o keia ka poe na lakou ka niu o Keomo i pau ai i ke oki ia e Lupenui ma, mamuli o ke kauoha a Kdoua Kuaahuula. O keia poe i make iho la & me na kanaka elima i paa pio ai, ua kauoha ae la o Keoua Kua&huula 1 kona poe kanaka e lawe i ua niau heana nei a me 'na kunaka pio i mau alana na Kiwalao ka Moi ma Honaunau. He hana hoao keia a ua Ke<.nia nei i ka ia Kiwalao. Oia hoi, ina e lawe ole ana o Kiwalaoe hni i nei poe kanaka ana i hoouna aku ai, eiai he poe kanaka bkou no ko Kamehameha aoao; a haawi mai hoi o Kiwahio i ka olelo ho*hewa iaia (Keoua Kuaahuula) no ka pe|*ehi ana i na kanaka o K mehameha, alaila he niea iraoj> |H) ua holo uo ko Kiwalao luanio

aloha mahope o Kamehameha; alaila e huli ana ia e kaua ia Kiwalao; aka hoi, ina e 3awe ana o KiwalaT> i na mohai ana i hoouna aku ai, alaila ua apono o Kiwalao i ka make ana o na kanaka o Kamehameha, a ?ia a'pono pu hoi oia (Kiwalao) i kana hana. (Aole i pau )