Ka Naʻi Aupuni, Volume II, Number 64, 16 August 1906 — HOOIA O KALANIANAOLE IA MEA HE KULANA HOOPONOPONO AUPUNI HOME RULA. [ARTICLE]
HOOIA O KALANIANAOLE IA MEA HE KULANA HOOPONOPONO AUPUNI HOME RULA.
Heaha la ka hewa o ka Lahui Hawaii ke lawe lakou i ko lakou inoa kalaiaina, oia hoi o Home Rula? Auhea ke kanawai o Amerika a o ke Teritore nei hoi o Hawaii e papa ana i ka Lahui Hawaii, aole lakou e kukulu i Aoao Kalaiaina ma ka inoa Kuokoa Home Rula, a i ole, Home Rula paha? Auhea hoi ke Kanawai e kauoha ana i na kanaka Hawaii i Aoao Repubalika ko lakou aoao kalai0 aina e komo ai? Mahea o na kanawai o Amerika Huipuia, a i ole, o ke Teritore o Hawaii nei paha, e kauoha ana pah ai nakanak Hawaii i Aoao Demokarata ko lakou aoao kalaiaina e komoai? E olelo ae makou me ka maopopo: Aole loa he Kanawai o Amerika Huipuia a o ke Teritore o Hawaii nei oia ano. Ole ma Wasinetona, a ola loa no ma Hawaii nei. O ke kahua i ku ai ke kulana hooponopono aupuni Repubalika o Amerika Huipuia, he Home Rula no ia. A ua ae no ka Elele Repubalika Kalanianaole i keia kulana hooponopono aupuni Home Rula. A eia ka mea hoike maopopo, no keia hooia ana o ua Elele nei ia mea he Home Rula. "I wish to place myself on record as advocating full measure of Home Rule in Hawaii."
Penei ka makou unuhina no keia mau olelo a ka Elele Repubalika Kalanianaole: "Ke makemake nei au e hoopau ia'u iho ma ka moolelo, ma ke ano e kakoo ana i Aupuni HOME RULA piha ma [Hawaii]." Aole o keia wale no, aka, eia hou kekahi olelo a ua Elele Repubulika nei: "Under the provis[i]ons of the Organic Act HOME RULE was given the People of the Teritory of Hawaii, but with certain limitations." Penei ka makou unuhina Hawaii o keia olelo Beritania ae la: "Malalo o na olelo o ke Kanawai Hoonohonoho Aupuni o Hawaii, ua haawiia ke kulana hooponopono HOME RULA i na Kanaka o Hawaii, aka, me kekahi mau kaupale no nae." Ua loaa ia makou keia mau manao o ka Elele Repubalika a makou i hoike ae la maloko o kekahi apana pepa i hoounaia mai i o makou nei mai Wasinetona mai. O ke poo o ua pepa nei i hoounaia mai i o makou nei, oia keia: "Statement of Hon. J. K. Kalanianaole.'' O ka pepa hoakaka keia a ka Elele Repubalika imua o ke Komite o ka Hale o na Lunamakaainana e pili ana i ka Bila Kanawai o ka Hawaiian Electric Company o Honolulu nei. Aia la! Ke ike ae la oukou e na Home Rula i ka pololei o ko oukou Kahua Kalaiaina e ku nei. Ke ae okoa mai nei no ka Elele Repubalika i ka pololei oia manao kalaiaina o kakou.