Ka Naʻi Aupuni, Volume II, Number 129, 1 November 1906 — Ke Kuhikuhi o ke Kanaka Hawaii. Ka Manao Kalai aina Kuloko o ka Mea Hanohano D. M. Kupihea. [ARTICLE]

Ke Kuhikuhi o ke Kanaka Hawaii.

Ka Manao Kalai aina Kuloko o ka Mea Hanohano D. M. Kupihea.

[ H o > m a u i a. ] No ka'u hoakaka e pili ana i na alakai ekolu, oia ke kuhikuhi mua nana e alako i ka manao o na kanaka Hawai' a hiki i ke kan ana i ka pua aneane; a aole hoi e mahaeia ka ikaika, a aole no hoi e poina ka hoopaauaau aua i na nv.heie alaka.i ekolu. a aole no ho: e leapae ae i kekahi oia mau mahe'e oiai lakou iloko o ke apo li o o k a h i. I r. a k a p a, e k a k o u i k a h i niahele alakai. alaila, e hoea mai ana no kakou i ka hopena loa e ho >liloia ai na hana maikai'i mea o!e, elike me na hana lelele i ikeia nia ka moo'ielo ahaolelo o laikou i hala. E hoalo kakou i keia, a e ha-lo aku ko kakou mau maka maluna 0 kou mau hoaloha, a. e hu.ki mai i ko lakou mau noonoo ana maluna ■o ko kakoa kahuahana, lea pohaku kihi o ka Aoao liome Rula naiia e uwao uei na manao knpikipikio e paila nei i keia mau la i like aku ka mahanalaana ni- ko •ka la i ke awakea. Aia ma ka hapa mua o ko'u manao, ua olelo au, he mea nono e hoomauia ka nookeleia ana o ke Aupum Ka ana maluna o ka pohaku kiiii o ka i;o oaiua,, ka ulakolako ame ke !cau ik- no na, kanaka a;>au :i■aluna o ka. lepo aloha o Hawaii uei. Ni k i luanaolana pilia ilok > o ka ])uuwai o ke kanaka koa, ame ii;i lio >tn li'.io ;io ,<ona aina hanau a;ne ka hae kalaunu e w-*lo ana ma kona nanei.oo, oia. ka mea nana 1 onou :<kn i:'ia isnua <> ka leiuilehn no ke aUikai aiu i kona mau hoa kanaka ma ke alahele o ka holomua ame ki. lanakila, pela no au-inei na opio o Hawai', ina ua kukuniia ke a oha, iloko o lakou no ka aina hanau a, ».e k.a, laliui. E o'u nvau hoa maka -inana, aia no ia oukou k > kakou ola. O ka • auhee o na koa, <-ia ka mea ī\a.lla, e hooweliwe i ia lakou iho, a komo mai la ka enemi e luku i na koa au-'.ee, a haule pahu ka loaa ana oia niea lie lanakila. A heahu, la na kaho.",ka o ka la h.ooili kaua e hiki mai ana? E hoauheeia ana anei ko kakou mau ba!ota o ke Ka lana o Oahu nei nona- ka huina. h? 4102? E hooweluweluia a,na._anei ko kakou ik'aika koho balota" mamuli o ko kakou pepehi maoLi aha, ia kakou iho? E_lokahi anei kakou, a i ole, e'mahae paha? A pe'hea kakou e kalai ai i i'<e 'mai ai ko kakou mau makamaka i ke au nui ame ke au ik'i o ke noi ana'ku' i ka lakou mau kako) aua. Penoi ko'u u.anao kalaiaina i

ake ai e liana koleo ia, a na kel-> a| rvit' ke'M ';n-ao kaupaona nona iho,' a haawi niai i kanu nian kakoo a ia: : L—Ko uiakemake nei au e lioo-1 pau loa ia kela.Kaa Bipi Kauo]mo lo\va a hoonui lilo o ke Teritori, oia ' k(i Koena. o ka Lunanui o na Hana ' Hou. kako i a.nei oukou e hoo-' mauia keia kaa. kauo, aole i f'a makema ke au na kela ame keia Kalana no e hoohana i na ha- > na hon t) ke a.upuni, a e malama i ■ kona m.'U) >*ai\va.i ponoi ii o . pau 0 ka lfhuiehn. | •}—i<e makemake ne; au o li io pau loa ia kela Kmnia Huikau oj na. liooka umalia Auhau Knapapa.-j uui, a hoihoi ae na kei i ame keia I Kaiana, a, na ka. lehulehu e koho i | ko lakou mau iuua. heiu a ohi au hau. ka.koo auei oukou e hoomauia keia kaa. kauo H.*ki lu)onui lilo. a. hnkihuki hulu puka ihu o kv, k.aaioa ]>ix) ohule, aole paha? ■"> niLkeiu.jke nei au e hoihoi i.a ke alakaiia ana o na hana o ka Papa lloonaauao malalo o kr> mana, o ke Kalana, aole hoi mala!o o kekahi I'apa Kom sina Kula i puuukuia na pukaihu e kekahi 1 t\a. i liiki ole ke haawi mai i na

hoonaau.'io ki eki< l ana i na opio Ha waii. 10 kakoo anei oukou i ka hoomau ana aku malnlo o ka hoo kele ana a keia [>oe laep;)a, a aole pa ha? 4, —Ke. makemake nei au e hoopa.u ia ka Papa Ola ame koua mau kanawai })ooko'i, a e hoihoiia na kela ame keia Kalana e kukulu i P.ipa Ola nona i-io, ii. pela e loaaai ka maha ika lahui. Peli j a, e ae anei oukou e hoomauia. keia l'apa make okioki Hipi, i mea okio'ii i na. kanaka, aole paha? o. — Makem.-ike au e kaupalenaia ka mana o ke Kotnisina Aina Aupun■. a aole e kudala wale ia ia ma.u aina me ka ma'nelehele liihi oleia ma ke kumukuai haahaa loa e hiki ai i na poe ilihune ke kuai aku; a ina hiki ole keia kumuhana, alaila, e hoopauia ka bila haawina uku oia keena a hoihoi aku na ka Peresidena o Amerika e hoo p mopono mai Pehea ii? 6. — Makemake au e koho balota ia na lunakanawai apana apau e noho ana ma kela ame keia Kalana, a e < kuia lakou e ke Kalana mai loko n.ai o na loaa huiia o na koina ame na dala hoopai o na aha hookolokelo apana apau, a e lilo no hoi ia mau loaa i waihona no ke Kalana; pela nohoi me na. loaa o ka hoopuka ame ka ohi ana i na uku laikini apau, i mea e hiki .ai ke ukuia na poe hana malalo o ke Aupum Kalana. 7. —E hana a ī Kanawai e hookuu ana i na waiwai paa ao e e au hauia, !>īa wale no aoi aku mamua o $2000 ka waiwai io, alaila, e kau ka auhau o 1 1-2 pa-keneta. E hookuuia nohoi na waiwai h-wa a makamae pili i ka home o na kanaka, koe nae na waiwai kalepa, e auhauia ma. ka waiwai i'o. B—K holoiia ra kanawai pooko'i apa,u, a hoololiia kekahi mau kanawai i mea e loaa ai ka palekana i na mea apau me ka hoopea ole ia mai a. e pale aku i na kana wai e upuia nei e luma'i aku i na oiwi o ka aina; ka lawe-ku ia aku 0 iia aina, anpuni ame na, haha e pono ai ka noho ana, ka hoohaiki ia, o ka pono kolio halota o naoiwi ponoi, ka mana nari;t e kaupale aku i ke komo ana mai o na Helu ame'na HJke Lauhala e ai i na waiwai i l'fuliia e '<o kakou mau kupu na. E na pokii ame na makahiapo o'u: Mai haawi ika balota 1 na poe i punukuia ko lakou mau pukaihu, o pilikia kakou. 9. —O ka loli ana o kela mau keena oihana o ka Teritorn na ke Ka la.ua e hooponopono. oia ka emi ana o na hoolilo dala, aole elike me ko keia w i e ukuia nei he mau haneri dala ī ka Lunanui o na Ha na Hou malalo o ke leritore, a he molowa. a lio )lohc hh( 1 ii wale 110 ka hana. 10.—O ka Luimwai N'ui, e liookohu maoli ia no ia e ka Papa Lunakiai o ke Ka ana; a pēl'a nohoi me ka Luna Kinai Ahi Nui, mamuli o na palapala noi a ka hapanui o na poe kohobalota.' Pela no hoi me ka Luna Alanui Nui ame kona mau kokua, ka Luna Nana Aiua Aupuni me Ululaau.

E na makamaka ame o'n mau lioa i.na kaamana: Aoio paha e l'au loa ana ke;a mau mea i ka liyoko!a. aka no ko'u ake 110 e haf:a no me ka ik ),ka 1 lau Kl 'u ,x (ue ko'u mau h a e holo hn.enei Il.iie Kaukanawai ma !<a ;joio| oka L.ihui. 0 ki» makou lanak;la! hke ana oia ka ikaika ma ka h i-i • 1 ' ■ A nia ko'u ano he ai.ika'i no |)apahe!e kauka,naAvai, *in.hu i ke hui)!i>kahlia, ka noouoo c> na iin.i o ka Aha Senale o keia, kau u ) a,,i ka ltap- i i m Kep ih ihka, me ka v ,e oka hin'ie iioopau manawa wale ai me ka h.ik.ika ana, aka,, me ke aheahe uia.lie wah no. no ka mea, ua ike a.u i na alahele maalahi maniuli o ao'u kamaa;na i na kau ahao!elo 0 1 >,)();■> me I ko'u hoomaopopo ana aku. i A<'ia mau mea imua o oukou, ua !ike no ia me ka hooia ana aku oia ko alahelu nana e hiawi mai 1 ka. waiwai ame ka holomua o na hooponopono aupuni kuloko. a e I niniu por.o ai na mikini hoohana, a konio iloko o ka poholima o na kanaka Hawaii e paa ana i ka mana koho balota. keia na mnau kalaiaina nui o keia mau ia e nee nei. Ke kuhikuhi nei. na Repub.ilika me Demokarata i'Amorika Huipuia, a olelo I mai aohe ikeia o na Home Rula ma'aila, nol ila, aole i kupono-ke-ia ano aoao kalaiaina ma Hawaii | nei Pela mau kakou e hoopunipuni mau ia nei mai ka M. H. 1820 mai a nik' no i keia la.' Ke kuhii kuhi nei lakou ia kakou, aia ka ; pomaikai apau i na hoku o ka | Lani, aole nono ke malama i na I waiwai o ka honua, he popopo, a ' nuni mau kakou i keia mau alakai |ino, ao ka hopena ua pau ko ka- ' kou mau waiwai i ka hao ia, a ke , kau mai nei na Hoolaha ma na ! Paia a me na ipuka hale, "A'apu !no ToroJ'm hia." Kapu aole alanui j maauei: A'apu aole, koinohewa m.a.an< j ī, j Pela no neia e kuhikuhi mai nei, I aia ka i Amenka; heaha la ka |ke kama e alualu nui nei i na jnpana palaoa waiuhata o ke Kai lana. a ia kakou ka puni wale, ka I hoaa inau, a aia a pau ke koho baj lota, alaila, anee aku a olelo mai jkahi Ilikea: "Pehea makemake ! "Ka, wau makemake hana.'' '0! no mo i hanahana nao, iu tu leiti. |"Bai ene pū, ai ai iu; ai s> iu akeini I Gude bai." A i kou hiki hou ana aku e noho mai ana o kolea nei tto me na peni ma na pepeiao. E hoomauia, aku ana.