Ka Naʻi Aupuni, Volume II, Number 155, 30 November 1906 — KA MOOLELO O Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele. KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, A O KA UI PALEKOKI UWILA O HALEMA'UMA'U. [ARTICLE]

KA MOOLELO O Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele.

KA WAHINE I KA HIKINA A KA LA, A O KA UI PALEKOKI UWILA O HALEMA'UMA'U.

(Hoomauia.) "He malihini ka hoi ka kakou o keia kakahiaka. Eia la he ekolu kau-lua mai Molokai mai, ua hele a piha i ka waiwai." Aole i huliu mahope iho o keia hoopuka ana ae a Hiiaka i keia mau olelo, lohe ia aku la ka wawa mai o na kahu o ke aliiwahine o Peleula, ma ka olelo ana, he mau waa kaulua ia o ka pae aua mai 'a. A emoolo nohoi, hoea mai ana he wahi kanaka i aahuia me ka ahu-ula. a he laau palau ma kona lima. I ka hoea ana mai o ua wahi kanaka nei ma ka puka o ka hale, ike aku la o Wahineomao ame Lohiau, o kahi kanaka no ia i haiawai ai me lakou ma Makua, Waianae; ka mea nana ka nane huna a Hiiaka i kuailo ai. O ka inoa o ua wahi kanaka ʻla, ʻoia o Kaulanaokala "Komo mai!" i kahea aku ai o Peleula. Komo mai la nohoi ua wahi kanaka nei; a ike mai la oia ia Hiiaka, kokola mai la oia ilalo a moe iho la ma na wawae o Hiiaka. "E ola au, ke kanaka, ia oe, e Hiiaka! O koʻu pae ana mai la no ia mai Molokai mai. I lawe mai la au i kaʻu wahi mohai ia oe; oiai ua ku au i ka hapalua o ke kalana ahupuaa o Waipio. O kau mau kuhikuhi no apau i hoike mai ai iaʻu i Waianae, oia no kaʻu i hana aku ai i ke alii nana ka nane aʻu i hele kani aa ai mai Hawaii mai a Maui, a Puni nohoi o Molokai, a puni o Lanai, a hoea aku ai au i Waiaoae. Ua ai alii au i ko'u kuleana o Waipio. lle ekolu o'u mao kaulua, ua piha i na waiwai he nui." Ua huli ae la o Hiiaka a olelo aku la i ke aikane, ia Peleula. "Auhea oe. eka makamaka, e hoouna aku oe i ka-hi mau kanaka ou e hele pu me nei alii o olua a hoea ina kaulua ona; a lawe mai i ka waiwai a muu iho i kou alo." Ae mai la nohoi o Peleula; a ia wa i hooana mai ai oia i kekahi kanakae kii mai ia Kamanuwai, kona luaui makuakaue e noho ana i ka pae kukui malalo mai o ke kahua i ku iho nei ka luakini o Kaumakapili. A loaa ana o Kamanuwai. hele aku la no ia a hoe-a i ka hn 1 e kilu. ehke me ke kauoha a ke kaikama hine. Aia manawa i hai mai ai ke kaikamahine, o Pele ula, i ka olelo i ua luaui nei. "I hoouna aku nei au ia oe, e iho pu oe me kekahi mau kanaka o ka.ua me ke alii nei o Waipio j Hawaii i kai o Kou, a lawe mai i ka waiwai a ko kaikamahine nei, a akua nohoi o kaua. 0 ko Kamauuwai hele aku Ia no ia a loaa kona ikaika, a iho aku la me Kaulanaokala no kiio Kou i kahi o na waa kaulua e lana ana mekawaī wai. Ile wa pokele wale no, pau na waiwai apau o ua poe kaulua nei a ku ana ke ahu i o ua mea he kapa; ka moena; ke aho lawaia; pela nohoi ka puaa ola; ka puaa miko; ame na waiwai nohoi a;;iu o ia au. "Pehea ka waiwai?" wahi a Peleula i ninau mai ai ia Hiiaka. Pane aku la o Hi;aka; "0 ka waiwai hiki ke ai • ia; oai aku na'lii ame na makaamana oke alii. Eku ka. ahaaina a ke alii i keia la, e ai ke nui ame ka liilii; ka uʻi ame ka hapauea. E hanai a maona ka opu oke kanaka i mau kou alohaia,,e ke ahi, ena kanaka. E ai nohoi oukou, ai nohoi au amo ko'u mau hoahelo Aka, o ka'u wahi ai nae, aia la i ka ua apuakea (* Kai'

lua; a o Wahineomao'nei no ame ke kahu o kai īke." Ke hoomanao la no paha op, eka makamaka holu helo, i na luau ono, palup la uho a Kaanahau? Ae: wahi ai ka ua Ilii-noi i-ka-iu-o-na--mokn o olelo nei. 'Huli ao !a ua lliiaka noi a kena akii la 1 kekahn ia Pauoi'alaa. e kii i ka luau i la!o o Kaiiua, i kahi o Kaanahau. 'A hala ke.kaliu, o ko Iliiaka hoolaln ;>ku . 1 a n o i a Pele u La e k»1 n a n a pua a, a e hoo maka n k a u ) na ine-a e pono ai kokahi ahaaina nui. Ehke oie keia kauoha a ua 11 ii - wahine poai-mok u nei. pela i hooko ia aku. Oiai e hooinakaukaina ana na moa ai, ua hoo unaia na eleie e kii i na kanaka mai Maunaiua mai a hoea i Moanalua, o hele -nai ī ka ahaaina a .Peleula, ke aliiwahine, me kana nian aikaue. Ua p.au mai ko na wahi apau ī hoounaia akn aī na elelo, aoa piha pu na )/>,. kaulana o iN'auanu nei i na kane auie ua wahine, mai ke nui a ka liiliī; mai ke ko!opupo a ka iwi Hewa i ka wai ua mea he kanaka. A mo"a ka puaa, ka un la, ka ii,o;i, ua lawa 1 i nouo ka paiau, ono ka poi, kuhinia. na lawalu ia, amo īa ono ak u, ia ono ak u; no h o nak a na k a a i a hoonuu i ka momona. A mamua iia( oka ai aua, ua loaa mai la na ope luau pRhr t aln a Hiiaka mai lulo mai o Kai--lu. Ku ke ahun oua mea he iuan. Ai nohoi na kanaka i ka iakou ai; * hoonuu nohoi o Hiiaka i kana puni a hiki i ka pau ana. A i ka aui ana o ka la, ua olelo aku lo o Hiiaka ia Kaulanaokala: Auhea oe; e hoihoi loa oe ia'u ame na iii o Kauai qo na hale o Naue i ko kai." Ua ao nonoi o Kaulai.aokala i keia kauoha a Hiiika, ke kumu i <>1 jcn kona mau iwi a-noho- nohoi iluna oka waiwai ume ke kuonoono. oka hela nohoi ia h pa na lihililn o ka la ī ka ili kai, kau o Hiiaka-ma iluna o ka waa kaulua o ke aiii o Waipio, a no Kauai na -hu haulam oua mau wad nei. j la VO nohoi a «o, honi ana c- Lch;,?a Kanakaniapaoa i ke ala o ka hinano o ko laua aina; a no ka poio hinano ke ala ) honiia, mau aaa na ihu o ua mau aiii noi ina ihu o na wahme a laua, oia o Hiiaka ame W ahi-leoir.ao, A mahiki ae la maiuna o ka ilikai, pae ka waa i Ilaeoa. Aiawa i muui mai ai na kanaka o uka e nana i noi kaulua maiihmi oka paeana'ku. A • i ka ike ana mai »> na kanaka i ko lakou rnao alii, ia Lohiau-ipo ame Kauakahiapaoa, ua oio ae la .ka lakou pihe uwe hauoli, Holo aku hi hoi kekahi mau kahu ponoi o ke alii wahine, o Kaanuhua, a hoike aku la ua pae mai na'lii ■ Kaīkun a n c on a, menaw a hi n e n o ala u a. 0k e k u ae la no īa o ua 'liiwahme nei a hele mai ia a halawai me na Kaikutnne iUue na kaikoeke. Hoi aku 1:>. lakou nei i ka ha!o, kaanaia ke aloha oke kaiki i v Ime ke kaikunane ame ko ke alo alii apau. a. [> i \ we ana amo ka ike ana a naiii, ua kauoha a ! I miau i kona poe kanaka e kuknluia ona hale hi l n> iīu no Hiiaka ma; a ma!o*o o ia . hale lakou e uoho' ai; a malaila e malamaia ai ko Hiiaka kap'.i la noho ma a Hiiaka j Haena me ka hui mau ana nohoi me ke l*ane me Lohiau a hala kekahi w.a loihi. olelo ku !a o Huaka ike kane: ,k E, auliea 00, e kuu kane, e haalole ana au ia oe, eia ko wahmo njakua ko kii mai nei ja'u e hoī aku i ka lua o Kilauea. E hoea ana he kupua. he eu na ka puaa ika Juna oka pali kapu o Kamohoalii. Eia la he puaa. E noho oe, a na'u no ia e hele mai e ike ia oe i na wa apau au e kalokaio ae ai oe; pela nohoi i ko'u la ehu mai ai ko'u aloha nou, Ua noa ko kino i na mea apau au e makemiike ai. Aolie o i kanawai a'u e kau aku ai. 0 kuu kahu ke ho? pu me au; a o nei wahine'au, o Wahinoomo, e noho nu oia me kana kane, me Kauakahiapao." A hala Sī o n;au la hou mahope iho, hoea aku la ko kii a l'ele ia Lliiaka e hoi i Hawaii; a o ko Iliiaka . hoi m, ia no ia n.ie ke aloha nohoi i ke karie, ia Lolna; ipo~i-ka-polo-hinano o UUona. • A « kuu makamaka helulielu, kuu lioa hoonnanawa nui o1 • nī■; moolelo (kaao) kaulana o Himkaikapoliop.ele, i/,i pau ko kaua hooipo ana me m; oiai i:a hoea mai la kaua, i kona hopena. A nou,-e ka> makam»)™ ko'u alohpi, a hui hou kaua ma keia mua akn. HOOULUMAI llliHH XE, < Mi'.u Mahau p h'u Aloolelo o lhiwila,