Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 4, 4 January 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo

KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE

MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI "Ae; ke ike la olua i ke anuenue e moe ana mai luna mai o ka pali a hawele ilalo ma ka punawai kapu o ka hanai a kakou; nolaila, he wawae ia no ke akua. O ke ala muku ia a Kane. O ka inoa oia anuenue ma ka'u papa huli honua, he ku-lei ula ia. A nolaila, he kupua nui ka mea nona keia alamuku a olua i ike ai. O ke anuenue ka olua i ike; aole olua i ike i kekahi mea kino kanaka. He mea oiaio ia, oiai he akua ka mea nona na kapuai e hehi mai iluna o ka lau laau. Ua maopopo ae la ka mea ano nui nana i hoanoe i ka hanai alii a kakou; a na'u hoi ia e nana 'ku i na mea aku i koe. E hoi ae hoi au e kukulu i ka'u papa huli honua a huli lani no keia alii nui mai ka po mai." I kela wa, haalele iho la ua kahuna nei i na kahu o ke aliiwahine opio a hoi aku la no kona wahi pupupu hale no ka lawelawe ana 'ku i kana apana hana, oia hoi, ka nana ana ma na meheu pohihihi o ke kanaka opio ui a kaua, e kuu makamaka heluhelu, i ike ae nei. A o na wahi kahu hoi o ua aliiwahine opio nei, ua hoomakaukau aku la laua i na mea e pono ai ka papa aina a ka laua hanai, me ka nune nui ana nohoi o ko laua mau noonoo no ka mea hoopahaohao a laua i ike ai ma ia la. Ma keia wahi e ka makamaka heluhelu, e hookuu kaua i ke kamailio ana no Hina, ka Ui mili hai pua o ka wai lele maopu o Hiilawe, e kulipolipo la i ka wili-wai a Niolopua, a pela hoi kona mau wahi kahu e hooliuliu ana i na lawalu ono nana, a i ke kahuna hoi e kiei, e ha-lo, a e ui ana i kana papa huli honua me kilo lani, no ka imiimihia ana aku i kahi ona e ike aku ai i ke kanaka opio ui o ka papahi lei lehua kupaianaha, a e huli ae ka kaua kamailio ana i keia wa no luna o ke kuahiwi kaulana o Maunakea. He mau la pokole wale no mamua aku o ka la a kaua e ka makamaka i ike ai ia Hina e auau ana ma kona kiowai kapu, elike ia i hoike mua ia ae nei, aia hoi, ua ikeia kekahi mea kupaianaha loa maluna o ka piko o Maunakea, oia hoi, ke ku mau ana o kekahi onohi ula, i like ke okooko ula weo o kona mau ano apau me he ahi la. Ua lilo ka ula weoweo o keia onohi ame ke aiai o ka hau iluna o Maunakea, i mau hoolau aai nani imua o na maka o ka poe e nana aku ana i ka piko

kaulana o ua kuahiwi pookela loa nei o Hawaii mokupuni. Aole hoi o ka hau ke kahiko mai no ia no ua kuahiwi nei; aka, o kela punohu ula weo e hoopunana ana maluna ona, oia ka mea nana i hoopahaohao ae i na kini o Waimea "i ka ihe a ka makani," ame ko na wahi apau, mai na huli mai o Kau, Puna, Hilo, Hamakua, a pela nohoi o kai o Kaelehuluhulu ma Puako, Kawaihae ame kekahi mau wahi e ae, e hiki ana ke ike aku i ka oiwi kilakila o ka piko wai olu o Maunakea. Ina holo na auwaa lawaia i kai o ka moana, a huli ae na maka o na kanaka iluna o Maunakea i ke ao, e ike ana no lakou me ka piha pahaohao o ko lakou mau noonoo no keia hiona a ke kupaianaha nui wale e haaheo ana i ka piko o ka mauna. Aka, iloko oia mau la a na mea apau e ike nei i keia ouli kupaianaha, aole hookahi o lakou i lele ae ka oili a i ole ia o ka hauli noonoo ana paha, he onohi ku keia no kekahi o na kaeaea kupaianaha mai kekahi kaiaulu mamao mai. O keia onohi ula weweo e ikeia nei i keia mau la, oia no ka hoailona hoike no kahi i noho ai o ke kanaka opio e lilo aku ana i luaui makuakane no ka mea nona keia moolelo. Elike me ka mea i hoolauna mua ia aku ia oe, e ka hoaloha heluhelu, o Kuaiakuakama, he kanaka opio kamahao i halawai pu ai me Hinaaiulunui, ma ke kiowai kapu o ua moiwahine opio nei o Waipio, a o ua kanaka opio la nohoi ka mea nana i hoike aku ia Hina, aia iluna o Maunakea kona wahi noho, oia no ke kanaka opio nona kela punohu ula e ku nei iluna o Maunakea. O keia kanaka opio i hoikeia ae la, oia kekahi o na hanau kama a Ku-waha-ilo, i kapaia nohoi i kahi wa o Kuahailo, ke kupua ikaika a mana hoi o ka aina o Kuaihelani. Ua haalele aku nei kanaka opio ia Kuaihelani, i holo mai la oia maluna o ka "auwaalalua," a pae i Niihau; a no kona ike ana, aohe kupono oia wahi nona e noho ai, ua holo mai la oia a pae i Kauai. I kona hiki ana i Kauai, ua pii koke oia iluna o ke kuahiwi o Waialeale, me kona manao oia kahi e loaa ai he wahi nona e noho ai i ano like loa hoi me kona aina hanau, ka aina hoi i kele ia e ke anu o ka hau oki. A no kona ike ana, aohe hau anu o luna o Waialeale, makemake ole iho la oia e noho ilaila; a haalele iho la oia ia Kauai, a holo mai la a pae i Oahu nei. Pii aku la oia a luna o ke kuahiwi o Kaala, a ike iho la no aohe aiai ae o ka hau ma ia kuahiwi, ua haalele no oia ia Oahu (nei) a holo aku la a pae i Maui.