Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 4, 7 January 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Ka Moolelo Walohia -oHainakolo

KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HlILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI Ike aku la ia i ke Kuahiwi o Haleakala e aahu mai ana i ke kapa uakea aiai, oia hoi ka "hau," ka mea i hele a kupa, a kamaaina i kona mau maka; pii aku la oia a kau iluna o Haleakala. Iaia i hoea aku ai i ka piko o ua kuahiwi la, ike iho la oia i ka hau i ano like loa me ka hau o kona aina hanau, aka, i kona nana ana i ke kulana o ke kuahiwi ame na aina e hoopuni ana ma kona mau aoao apau, aole iho la i hoohihi kona naau i ka nani ame ka ui o Maui Hikina. Aka, iaia e ku ana iluna o Haleakala, a huli aku la kana nana ana i ke kukulu hema, aia hoi, ike aku la oia i ke aiai mai o ka hau iluna o kekahi kuahiwi. O keia kuahiwi ana e ike nei oia no ke kuahiwi nani o "Mauna" Kea. A ma ia wa hookahi nohoi ke ike la kona mau maka i ka pio o ke anuenue ma kekahi wahi o ka mokupuni nona ke kuahiwi ana e ike aku nei i ka uhi paa ia mai e ka hau. Nolaila, hooholo iho la oia e haalele ia Maui, a e holo aku a pae i ka mokupuni nona ke kuahiwi ana i ike aku ai i ka aahu aiai o ka hau. A hoea keia i Hawaii, pii keia a hoea iluna o Maunakea. I kona hiki ana iluna ponoi o ua kuahiwi nei, ike iho la ia i ka "wai puolo lau laau" (snow) i like loa me ko Kuaihelani, kona aina hanau. A i kona huli ana ae ma o a maanei o ka aina holookoa, elike me kana e ike aku ana mai luna aku o Maunakea, ua hoomaopopo iho la ia, o kahi kupono ia ana e noho ai; nolaila, ua noho iho la ia iwaena o ka "wai puolo lau laau" (snow) o Maunakea. A ma keia la i hoea ai ua Ku nei o Kuaihelani iluna o Maunakea i hoomaka ai ke ku ana o ka punohu ula i hoikeia ae nei, ka mea hoi nana e hoopahaohao nei i na kanaka o ka aina. O keia punohu ula, oia ka hale o ua Ku nei e noho ai. A i kona la mua nohoi o ka hookuene pono ana iho malaila; ua huli mai la kona alo a nana mai la i ka huli Hamakua ame Hilo o ka aina. A i ka nee hele ana o kana nana ana mai na kaiaulu mai o Hilo a hoea iluna pono o ke oawa o Waipio, ia wa oia i ike mai ai i ke anuenue ana i ike mua ai iluna o ka piko o Haleakala, oiai oia ma Maui. A i kona ike ana 'ku i ua anuenue nei, olelo iho la oia iaia iho; "O ke Ku-lua iho la ka keia o ka'u ike ana i kela anuenue. Aohe ua o kela wahi a'u e ike aku nei, aka, aia nae ke anuenue ke pio mai la. Owai la hoi ke alii nui nona kela hoailona lei ula e ku mai la? He kane paha oe; he wahine paha oe? Alia nae hoi, i nei po au e ike pono ai i ka mea nona nei kapu akua."

Ia po iho mamua o ko ia nei hiamoe ana, pule ae la keia i ko lakou mau aumakua ia Kuaihelani, e noi ana i ola a i pomaikai nona; a e hoike mai hoi lakou iaia i ke ano o ke anuenue ana i ike ai ma ia la. A penei ka pule ana i pule ae ai: HELU I HE PULE KAHEA NO KUWAHAILO 1 E Ku—e! 2 E Kuwahailo i Kuaihelani 3 E Ku-makanui 4 E Ku-makaiki 5 Kumakaloa 6 Kumakapoko 7 Kumaka-kaakaa 8 Kumaka-ike 9 Kumaka-hia-a 10 Ku-holoholo-i kaua 11 Kukuoae 12 Kumakua 13 Kualanawao 14 Kumaukele 15 Kuhuluhulu 16 Kukaohialaka 17 Kumokuhalii 18 Kupaaikee 19 Kukapoo 20 Ku-la-iuka 21 Ku-la-ikai 22 E Kukapuwahailo—e 23 E na Ku no apau 24 Mai uka a kai 25 Mai ka piko o ka mauna 26 A ke koele aulolia o ka houua 27 He noi, he uwalo ka'u ia oukou 28 Nowai keia anuenue? 29 Amama? Ua noa wale 30 Ua noa lele— 31 Ua noa hoi. A pau ka ia nei pule ana, ia wa i haule aku ai keia hiamoe. Iaia i hiamoe ai, a waena konu o ka po ike aku la keia i keia kaikamahine opiopio iloko o kekahi kiowai e auau ana. Aole nohoi i kana mai ka ui o nei kaikamahine ana e ike aku nei. A maluna pono ae o ua kaikamahine nei, e pio ana he anuenue a, ua like loa ke ano o ua anuenue la me ko ka anuenae ana i ike ai i ke ao. Oiai hoi ua kaikamahine nei e auau ana, ke ike la ia (oia hoi, ka mea nana ka moeuhane) i ka lele maopu mai a kekahi wai lele; hoomanao ae la ia ma ka uhane i na wai lele kaulana a nani hoi o kona aina hanau o Kuaihelani. Hele aku la ko ia nei uhane a ma kahi a ke kaikamahine ui e auau ana, ku aku la keia; a haawi aku la i kona aloha iaia, me ka ninau ana 'ku hoi: "Owai kou inoa?" Ia wa i pane mai ai ua kaikamahine nei me ka olelo ana mai: "O Hinaaiulunui ko'u inoa." A o ka wa no ia i puoho ae ai ua Kuaiaku nei-a-ka-ma a ike iho la oia he moeuhane kana i ike ai. E Hoomanawanui iho a pulelo hou aku.