Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 9, 11 January 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Ua Huaina ke Ahi a ka Wahine!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI "I kipa mai la au e ike ia oe; a e hoike aku no hoi ia oe i keia mea kamahao o luna o Mauna Kea; a pii loa aku au no uka o Opae Lolo. A kakahiaka no paha la hoi mai au a huli hoi loa aku no Waimea; no laila, aole e loihi loa ka'u kaulua ana iho ilalo nei." "Ina pela ea," wahi a Aniani i olelo aku ai i ua wahi kanaka nei; "aia oe a hoi mai i kakahiaka, upii kaua. I kai nei oe e paina mai ai a pii aku kaua." Ua holo keia olelo mawaena o ke Kahuna ame ke kamahele mai Waimea mai; a e waiho nohoi kaua, e ka makamaka heluhelu, i ka nana ana no ka huakai hele a ke Kahuna o Waipio a ka wa pono. Haalele iho la kahi kanaka ia Aniani, a pii aku la oia i uka o Opae Lolo. A hala ua wahi kanaka nei no uka; puka ae la o Aniani iwaho o ka hale a nana 'ku la i ka hale o na haku alii ona; ike aku la oia ia laua e uhaele mai ana mai ko laua halealii mai a o ka hiki mai koe i ka hale o ke Kamaliiwahine opio. O ka hele keia o ua mau haku alii nei o Waipio a komo iloko o ka hale o ke Kaikamahine; pelu ae la o Aniani i hope a hoi hou aku la iloko o kona wahi pupupu hale, a hoomakaukau iho la i na mea e pono ai kana huakai hele no ka ua Kipuupuu o Waimea, kahi nona ke panaia ana ma ke mele i hakuia no Ka mehameha I, i kela au kahiko: Hole Waimea i ka ihe a ka makani Hao mai na ale a ke Kipuupuu He laau kalaihi ia na ke anu Oo i ka nahele o Mahiki. A komo na haku alii o ka i'a miliopu o Waipio iloko o ka hale o ka laua kaikamahine o Hina, ua ala mai ua hanau kama nei a laua, a e ai ana i na mea i hoomakaukauia e kona mau kahu. I ka ike ana mai o Hina i kona mau makua, pane mai la oia: He–mai! O olua mai la ka ia! Pane aku la hoi kona luaui makuahine: 'Ae. O maua keia i hele mai la e ike ia oe e ka maua ku leihulu. Noho mai nei maua a haupu ae la no ko maua aloha ia oe; a hele mai la no maua. "E nee mai ha olua e ai kakou. Eia au ke ai nei. E kala wale paha ka makaukau ana o nei mau lawalu momona i kuu mau kahu; o ko'u lilo hoi i ka hiamoe. He mania wai maoli paha ko'u i ka wai

oia hoi ana mai nei o makou mai loko mai o Hiilawe. Oiai ua palama alii nei a na lii kapu o Waipio e kamailio mai ana, ke ike aku la no na makua i ke ano na-nanakea mai o ka helehelena o ka laua kaika- mahine, a ike pu aku la nohoi laua i ka papahi lei le- hua e kau mai ana ma ka paia. Aole hoi o ia mea wale no ka laua mea o ka ike ana 'ku; aka, he popo lehua kekahi e waiho ana ma ke poo o ka uluna lauhinano o ua aliiwahine opio nei. Ia laua i ike aku ai i keia mau mea, hoomanao ae la laua i na olelo a ke Kahuna i hoike mai ai ia laua. A pau ka olelo ana mai a Hina i kona mau luaui, ia wa pane aku la kona makuahine: "E ai oe. Aohe o maua pololi. Aia a maona oe; alaila, he wahi manao ko'u ia oe e kuu lei." Ai iho la ua kaikamahine nei a maona. Hoihoi ia aku la ka mea ai apau a kaawale, ia wa pane aku la ka makuahine: "Nou no, e ka maua kaikamahine, ko maua wahi manao i hiki mai la. E hoike aku au, a e hoolohe mai nohoi oe. I ku ka'u mau olelo imua ou i ka oiaio, ae mai no oe me ka maikai; a i ike nohoi oe; aohe oiaio, ea; hoole mai no oe. Auhea oe e kuu lei, aohe wahi i koe aku o nei mea he kane ia oe; oiai, eia kou mau ku (makahiki) i keia wa i na kauna ekolu ame na keu ekolu. Ua mehana ka poli o ke kane ia oe. Nolaila, pehea oe i kane nau? Ke ike mai la no oe ia maua, ua palupalu. Aole paha e li'u loa na la, a haalele iho maua ia oe ma keia ola ana. A mamua ae nae hoi o ka maua haalele hookahi ana iho ia oe e ka maua lei aloha, ua makemake loa au e hii aku i ka hua o kou puhaka; a pela nohoi kou luaui makuakane nei. Eia nae, ua hoohiki ko luaui makuakane nei, aole e pili kou ili i kekahi kane no Hawaii kuauli nei; aia kau kane e pili ai ka ili a no Kuaihelani mai. Pehea la ia manao ia oe, e kuu lei? Kulou iho la ke poo o ke aliiwahine opio ilalo a hala kekahi wa loihi, ea ae la ia iluna, nana mai la oia i kona mau makua, a haloiloi ae la na waimaka ma kona mau maka; a pane mai la oia: "Auhea olua e o'u mau makua; ua ae au e pili kuu ili i nei mea he kane elike me ko olua makemake i hoike mai la. A o ka'u nae e olelo aku ai ia olua, e o'u mau makua, i keia wa; na ke kane no e imi mai a, loaa au i Waipio nei. Aole na olua, aole nohoi na'u e imi aku ia mea he kane. A i hai hou aku au ia olua e o'u mau makua lani, ua paa au i keia wa i ka olelo hoohiki a kekahi kane i ae ai kuu naau, o ko'u makua ia o keia noho ana 'ku; a o ka olua hunona hoi ia o nei mua aku. Aia ka'u kane la, i lohe olua, e o'u mau makua, iluna o ke kuahiwi o Mauna Kea.