Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 12, 16 January 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Hoeueu o Pele i Mokuaweoweo!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI He oiaio, he hiapo alii ka olua i laweia ai e Kuwahailo i Kuaihelani; o Kuaikauakama nohoi kona inoa. No keia Ku i hoike mai nei ka lei hulu mamo a olua; he mea pohihihi ia ia'u ke hai aku i keia wa, ma ke ano o ka hanau alii mua no paha ia ona, aole paha. A maanei la, i hoike aku au ia olua, e pii ana au i Waimea i kakahiaka o ka la apopo e nana ai i ke alamuku (anuenue) kupaianaha e hehi la iluna o Mauna Kea. I pii au a i ike au ua ku kela hoailona ma ko kakou aoao; alaila, o kuu alii opio no keia i hui iho nei me ke kaikuahine, ua hoi mai oia i Hawaii nei mai Kuaihelani mai. Ua huna ke akua i keia ike mai a'u aku i keia wa; nolaila, aohe a'u mea i koe a ke Kahuna e hoike aku ai ia olua e a'u mau alii. Ua ike pu ae nei no kakou i ka wawae o ke akua e hehi ana ma ka puka nei o ka hale; a ua lohe ae nei no kakou i ke e o ka pohaku alii. E hoike mai ana no keia mau mea, he alii nui ka mea nona ka olelo a kakou e uiui a e ninau nei. Me keia mau huaolelo ku ae la o Aniani, ke kahuna, a hoi aku la no kona hale; oiai hoi na makua o ke aliiwahine opio i haawi aku ai i ko laua aloha i ka laua kaikamahine a hoi aku la no ko laua halealii, me ka olelo ana aku nohoi i ka laua kaikamahine hanau kama: "Eia maua ke hoi nei, a e makaukau ana na mea apau o loko nei o ko hale mamua o ka uhi ana mai o ka po." I ka hoi ana o na makua o ke aliiwahine opio a hoea i ko laua hale, ua hoouna mai la laua i ko laua mau iwi kuamoo ponoi, na kane ame na wahine i makaukau i ka hoonohonoho ana i na lei hulu, na ahuula nani, ame na hihimanu maikai apau oia mau la koliuliu o Hawaii nei. Ua hele mai la keia poe a hoonani iho la i ka hale o Hina. Ua ku na kahili nani, ua haliiia na ahu ula, ua hoholaia na ahu moena polo hinalo, ua uhipaa ia na wahi apau e moe ai ke alii wahine opio me na ahu kapa pa'i ula nani loa. A ua ku maoli na mea a pau i hanaia i ka ihiihi, ke kapukapu ame ka hanohano. Ua po o loko o ua hale nei i ke ala ame ke onaona. Ua uhi mai la na eheu o ka pouli i ke oawa nani o Waipio–ke neenee aku la ke au manawa i ke kulu

aumoe; a, aia o Hina ke hiolani la ma kona wahi moe me ka piha pihoihoi a uluku hoi o kona noonoo no na mea e hoohalawaiia mai ana me ia ma ia po, elike me na olelo a ka ipo aloha i ka lihilihi anuenue i hoike mai ai iaia i ka uka iu ano o ka wailele o Hiilawe. I ke kulu ana o ke aumoe, ua pauhia aku la na wahi kahu o ua 'liiwahine opio nei i ka hiamoe; a eia no nae o Hina ke olokaa wale nei no iaia iho maluna o kona wahi moe, e huli ana mai kahi aoao a kahi aoao. Aole e liuliu ka moe ana iho ma kahi aoao, o ka huli ae la no ia a moe ma kahi aoao; aole nohoi e liuliu iho ma ia kulana, huli kaanini pono ae la kona alo iluna. Ua hele mai la o loko ona a ikiiki pono ole i nei mea he aloha hoonapele i ka houpo. O ua po nei, he po kalae maikai ia o ka poiuiu lani, e uhi ana ka malie ma na wahi apau o Waipio, mai ka piko mai o na kualono a hoea i ka aina hapapa palahalaha e hoene owe ia ana e na wai huihui mai na kuahiwi mai. Eia ua Hinaaiulunui nei ke ninau nei iaia iho: "Ahea la oia hiki mai? A ina oia e hiki mai ana, heaha la auanei kana hana e hana mai ai maluna o'u? Ua olelo mai oia ia'u, i ku'u koi ana aku iaia e auau pu maua iloko o ke kiowai, aole oia e auau iloko oia punawai, aka, he punawai okoa no kona e auau pu ai me a'u, ke hoea mai ka wa pono. Ua hai mai nohoi oia ia'u, e hoomanao au i ka leo o ka hinahina kani kuamauna ame ka leo o ka pupu kanioe. Heaha no ka hewa, ina no i keia po oia e ike ai i ka wai maopu o Hiilawe. Ua hiki no. Aohe no au i hemahema ma ko'u aoao. I hakalia nohoi ka'u niniu, i ka loaa ole o ka mea nana e hooni." Iaia nei no e kukokuko liilii ana pela, lohe ana keia i ke kani a ka a'o, ka manu heahea i ka pili o ke ao. Huli ae la keia hoolonolono, aia hoi, ue hone ana ka leo o ka "pololei" kani kuamauna; a ia wa i haupu hakukoi ae ai kona noonoo, ua kokoke mai ka wa e hookoia ai na olelo a ke aloha i ka hunahuna wai lele maopu o Hiilawe. Aole nohoi i liuliu iho, kani hone ana ka leo o ka pupu kani oe: Kahuli a—ku, Kahuli ma—i, Kahuli lei ula, Lei akolea— Ko—le—ko—lea Ko—le—ko—lea, O—o—o, O—o––O! Kahuli—kahuli aku Kahuli—lei—ula. Lei akolea––! E Hoomanawanui iho a pulelo hou aku.