Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 18, 24 January 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Iho o Pele no Kona Kai Opua i ka Lai!

Ka Moolelo Walohia —o— Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI A pau ka pule ana a ua Kahuna nei, o ka wa ia o laua i inu ae ai i na apu o laua. Kau mai la nohoi ka pupu o ka awa, he maia lele, ua hele a kapule. Alaila, ai iho la laua i ka puholo moa. O ko laua nei ai no ia a maona, makaukau iho la laua nei no ka laua huakai. Hopu aku la ua Kahuna nei i hookahi moa kane ulahiwa, wili ae la i hookahi puawa hiwa iloko o ke kahakahana kapa, hookahi malo ula a paa i ke ope, hookahi ahu kapa mahuna; a o ko laua nei haalele iho ia no ia i ka hale a upii aku la. Maanei, e ka makamaka heluhelu, e hookuu kaua i ke kamailio ana no ke Kahuna ame kona kokoolua, e pii la no Waimea; a e huli ae ka kaua kamailio ana i nei wa no Hina. A hala mai la ke Kahuna o Aniani, i kona hoi ana mai i ka hale, ua kamailio aku o Owaka-iluna-i-ke-aouli ia Hina, kana kaikamahine, i ka ninau ana 'ku: "E pii hou ana no paha oe i ka auau i nei la me ou mau kahu?" Pane mai la o Hina iaia: "Aole maopopo loa ia'u ko'u pii hou aku i uka i nei la. Ua manao au e hoomalolo au i kuu kio-wai i nei la. E aho paha ma kahakai ka'u holoholo." O na olelo hope nae a Hainakolo i hoopuka mai ai imua o kona makuahine, oia hoi ka mea e pili ana i kona manao ana e hele holoholo oia i kahakai, he he mau olelo hoonalonalo wale no ia ana, oiai aole ona wahi manao iki e iho aku i kahakai; a ina nohoi oia e iho ana, elike me kana i hoike mai ai i kona makuahine, alaila, aole no e hiki ana iaia ke hana pela, ke ole e loaa ka ae ana a ke Kahuna; aka, ua lilo nae keia pane a ua Hina i hoike mai ai i kona makuahine i mea na ua luaui nei ona e olelo aku ai iaia, "Eia ka hoi he manao kou e iho i kahakai, no kea ha la hoi oe i ui ole ae nei i ko makuakane Kahuna, oiai oia e noho ana. Ua ike no kaua, aia kou alahele iaia; aole i ka mea e ae. I hoike mua ia mai nei paha kena manao ou, e kuu lei, i ka wa a ua Kahuna nei ou e noho ana. A ina he ikaika loa kou manao i ka hele no kahakai, ea; alaila, e kii ae kahi kahu ou iaia e hele hou mai ia nei, a malia o ae mai oia i kou makemake holoholo kahakai."

Ia wa olelo mai la o Hina i ka makuakine: "Aole. Ua hooholo hou iho la ko'u manao, aole au e iho kahakai. I kau hale nei no au e noho ai." He mea oiaio, aole no o Hina i iho i kahakai; aole nohoi oia, i pii i uka o Hiilawe, aka mai ke kakahiaka mai a po ia la, i kauhale no oia kahi i noho ai me kona mau kahu, he konane ka hana. E haalele kaua e ka makamaka heluhelu, ia Hina e walea ana i na iliili hoonee o ka papa-konane; a e huli ae kaua i nei wa a nana'ku ia Aniani, ke kahuna; aka, mamua nae o ko ka mea kakau alakai loa ana'ku ia oe, e ka mea heluhelu, a hoea i ke alahele a ke kahuna a Aniani e hele la i ka "ua kipuupuu o Waimea" a hoea aku i ka piina hoopaupauaho o Mauna Kea, a e kamailio mua kaua, e ka makamaka maikai, no Aniani. Mai kuhihewa oe, e ka makamaka heluhelu, he inoa hou loa o Aniani no keia wa koke aku nei no; oia paha ke "aniani kilohi" a kakou e olelo nei i keia wa. Aole pela. He huaolelo kahiko loa keia "Aniani" no Hawaii nei; a he inoa kahiko nohoi ia i heaia ma ke ano "haiinoa" no ke kanaka. Aia ma kekahi mookuauhau kahiko pili ia Kumu honua, ke kane a Lalohonua (w) e loaa auanei ma ka hanauna 27 oia Papa Kuauhau, o Ka'oka'o-Kalani ke kane, noho aku ia Heha-ka-Moku (w) hanau mai o Aniani-ku. O Aniani-Ku (k) kai noho aku ia (Ke-Kai-Pahola (w) hanau mai o Aniani Kalani (k) kai noho aku ia Ka-Mee-Nui Hikina, hanau mai o Hawaiiloa (k), Kii (k) Kanaloa (k) ame Laa-Kapu (k). O keia Aniani e oleloia nei ma keia moolelo o Hainakolo, he alii Kahuna no ia no ke au nohoalii o Nanailaniakama; a mai loko aku o keia Aniani Kahuna i loaa aku ai o Hulu-ma-Aniani, kela makaula i hoikeia ma ka moolelo o Laieikawai; ka makaula hoi i holo mai ai mai Kauai mai a pae i Waianae; a pii ai oia iluna o ka puu o Mauna Lahilahi (ma Waianae) a ike i ke ku ame ka pio a ke anuenue ma Koolau. Aia kekahi heiau kahiko ma Waikane, Koolau-po-ko ae nei, nona ka inoa o Kukui-Aniani. Aia nohoi ma ka Papa Kuauhau o Ulu, e loaa no he alii ma ka inoa o Hulu-ma-Aniani, oia ke keiki a Heleipawa (k) me Kookookumaikalani (w). O kahi e loaa ai ka moo-kahuna pili ia Aniani e olelo ia nei ma keia moolelo, aia no maloko o ka Moo kahuna o Kanalu. Nolaila, e ka makamaka heluhelu, e hoomaopopo oe, he inoa o Aniani mai ka po mai; a ua paa no ia inoa iloko o no mookuauhau alii ame na mookuauhau Kahuna. Eia ka olelo maa mau a kahiko: "Hanau ke alii, hanau ke Kahuna." Nolaila, o Nanailaniakama ke alii, o Aniani ke Kahuna.