Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 36, 19 February 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Hene Iki ka Aka, ua Li'a Loko!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI Ia wa i poha ae ai he leo mai lalo mai o ka honua, oia hoi ka leo o ua Niuloa nei-i-ke-onioni honua: "Owai kupua o luna?" Ia wa i hahau iho ai o Kuaikauakama i keia mau wahi hua-pule: HELU 14. KA PULE HAINA LOAA NA KUAIKAUAKAMA. 1 Uiia kupua o luna nei. 2 Owai kupua o luna nei? 3 O Kuaikauakama, 4 O ka niuhi moalawa o ka moku, 5 O Kama au a Niuloa-i-ke-onioni-honua, 6 O ka hanai a Kuwahailo, 7 O ke kaele maa-ala ioa o Kuaihelani 8 O ka pahuna ihe laumeki i ka pua lehua 9 Hua oe i Niu-loa-i-ke-onioni-i-luna-nei-la—e 10 Hoi mai hoi." He haalulu ana no ka honua, he pu-lei-leho ana o ka moana-kai, he olapalapa kukuku ana o ka ehu wai o Hiilawe, o ka lele ae la no ia o ka laau ihe a Kuaikauakama mai loko mai o ka honua a hemo ana a lele ana iluna iloko o ka lewa, a i ka hoi hou ana iho o ua laau ihe nei a ku i ka honua, ua ulu ae la he ulu-niu ma kahi kokoke i ka paepae kapu o Liloa. Oia ka olelo a ka moolelo kahiko. I ka hemo ana ae o ua laau ihe nei mai ka wawae mai o Moanalihaikawaokele, ua loaa iaia ke ola ame ka maha. A i keia wa i wehe ae ai o Mooinanea i kona pani ana i ka maka o ka La a poha hou ka malamalama ia Waipio. Ua oleloia ma keia moolelo mamuli o keia pouli ana o ka La i ke pani ana o Mooinanea elike me ia, a kaua, e ka makamaka heluhelu, i ike ae nei, oia ka mea i kapaia ai e kahiko, ka "Po o Milu," oiai o Waipio ka aina i noho ai ia alii o Milu. A i keia pouli kupaianaha ana o ka La, pana ai na kakaolelo o ia au pouliuli o Hawaii nei, "Ka Po o Milu." A ma na kaao lehulehu loa o Hawaii nei mahope mai o nei moolelo o Hainakolo, elike me ka moolelo o Kawelu, ke kaikuahine o Hikuikanahele i make, a iho kona uhane i ka aina pouli o Milu, oia ka "Po o Milu." Nolaila, KU KA PO i ke Ao ma Waipio, ao ae ia Po he Ao no ia. Ua hele ka Hawaii kahiko i keia pouli ana o ka La he Po ia, oiai nae, aole ia he Po, oiai e

kau ana no ka La, aia no ka Po a napoo ka La. Ua like paha keia pouli ana o ka La, me ka pouli i loaa iaia ma ka wa e kaalo ae ai ka mahina ma kona alo, oia hoi, ma ka maka o ka La. Aole paha e hiki ke heluia keia pouli ana o ka La i ke kino hoopahaohao o Mooinanea, he Po ia, oia hoi he "Night," oiai aole i pau ko ke ao kuleana ma ia la; aia no a napoo ka La ma ke komohana. Aka, ma ka olelo nae a kahiko, he Po no ia pouli ana; a nolaila, i ka maama ana ae oia pouli, he ao no ia ma ka lakou helu. A ike o Moanalihaikawaokele i kona pakele ana, hiolo mai la kona mau waimaka ma kona mau papalina a pane mai la oia me ka leo walohia o ke aloha: "Pakele ka hoi au mai make ia oe, e Kuaikauakama, kuhi au, owau la hoi ka ikaika nana la e pa'i i kou poo, e Ku, eia ka, he moeuhane palaualelo ia a'u i hoomoemoea ai. A heaha la hoi; ua lanakila oe maluna o'u, a o kou leo ka'u e hoolohe ai. Nolaila, o ka'u noi ia oe, i mau hoaloha kaua. E mau ko kaua pili ame ko kaua ike ana ia kaua iho, mai keia wa aku a hiki i ka moe ana o kekahi o kaua i ka opu e ka honua. A i nonoi aku au ia oe, e ke alii, e ae mai oe, aole keia o ko'u wa e haalele ai ia Kealohilani, a hoi aku au i ka aina o Kahakaea, iloko o ka mahina. Aka, e hoi aku ana no nae au i kahi au e ke alii, i kauoha mai nei. Elike me ko'u hoomoe ana i keia kaua mawaena ou ame a'u, ma ko kaua kino kanaka, pela e pau ai ke kaua mawaena o kuu kino moo ame ko kino puaa. Ua pau ke kaua, ka hakaka a kaua, e Kuaikauakama." Lele mai la ua Moanaliha-nei ikawaokele e honi mai la ia Kuaikauakama, elike no me ka me a i maa ia Hawaii nei. A ma keia ike ana o ua mau kaeaea nei ia laua iho, ua hoopauia ka noho enemi mawaena o laua. A hui a ike o Moanalihaikawaokele me Kuaikauakama, pau nohoi ke kupapa ana a ka puaa hiwa me ke kino moo o Moanalihaikawaokele i uka o Hiilawe. O kahi a ua mau kupueu nei i kupapa ai, maloko no ia o ke kiowai kapu o Hina; a ma keia hooki ana o ke kaua, ua hoi ae la ka puaa a okuu ma kapa o ka punawai, me kona mau palapu kukonukonu e moali ana ma kona kino; a o ka moo nohoi, noho iho la no ia iloko o ke kiowai e hoomaalili ana i ka welenia nekonoko o na palapu a ka puaa i kau maluna ona. Na na aku la ka puaa i ka moo, a nana mai nohoi ka moo i ka puaa. I keia hui aloha ana ae a ua mau kaeaea nei o Kealohilani ame Kuaihelani, ua kono aku la o Kuaikauakama ia Moanalihaikawaokele; ma ka olelo ana'ku E hoomauia aku ana.