Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 38, 21 February 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Home Rula ke Alakai o na Rula Ahaolelo

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA- HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI I ka makaukau ana o na'lii apau me ko lakou mau aahu hulu-manu, oia na ahu-ula o kela ame keia ano, me ko lakou mau hihimanu apau, ua ku ae la na'liiwahine ma ka aoao komohana o ke kahawai, a o na'liikane nohoi ma ka aoao hikina. Ua paa iho la na aoao elua o ua kahawai nei i na 'lii wahine ame na'lii kane; a ua ulu-wehiwehi nohoi ia mau aoao o ua kahawai nei. Ano, e ka makamaka heluhelu, e haalele kaua i ke kamailio ana no na hana a Aniani, ke Kahuna, a e huli ae kaua a nana'ku ia Kuaikauakama ame Moanalihaikawaokele, ke kane aloha a Laukieleula, kekahi wahine Ui loa o Kealohilani, ka wahine hoi i loaa ai ia Moanalihaikawaokele mahope iho o kona hakaka ana me Kuaikauakama. I ka hoi ana mai o kahi elele i hoounaia'ku ai e Aniani ua huli ae la o Kuaikauakama a olelo aku la i ke aikane ia Moanalihaikawaokele i ka i ana'ku: "Auhea oe, e kuu hoa wai-kaua, a hoaloha nohoi no'u o keia wa a mau loa aku. O kau i noi mai nei ia'u ua ae au. A o ka'u e olelo aku nei ia oe, e uhaele kaua i ka auau kai. A pau ka kaua auau kai ana alaila, pii kaua no uka o Hiilawe i kahi o ka pokii kai kuahine o kaua; oiai, ua ike iho la no oe i ka elele i hoounaia mai la e ke Kahuna, e Aniani. A o kekahi nohoi ua hewa mua ko'u waha i ka ae e ana, i keia la ua e paa ai i ka hoao me ke kaikuahine o kaua. Aia hoi a noa ae kuu olelo i hewa ai au, ea, alaila, haalele mai oe ia'u." Ua pono keia mau olelo a Kuaikauakama i hoopuka aku ai imua o Moanalihaikawaokele. A uhaele aku la laua e auau kai. Oia auau ko laua nei apau; hoi mai a kaha one, kahea no o Ku i kona malo, oia o Lihilihiulaokalani; a kahea nohoi o Moanalihaikawaokele i kona malo, o Kawelopuanue. He manawa ole nohoi, iho ana na malo o ua mau kaeaea nei. O ko laua nei ku iho la no ia a hume i ua mau malo nei. A paa na malo; nonoi no kela ame keia o laua i ko laua mau aahu ame na papale. He manawa ole iho ana ko Kuaikauakama aahu he ahuula i like kona wai hooluu me ko ke anuenue, a o ka papale he hulumanu omaomao. O ko Moana-liha-hoi-ikawaokele, he aahu nani elike no me ko Kuaikauakama, a pela nohoi kona papale mahiole:

Ua makaukau iho la ua mau kaeaea nei a i elua. I kela wa olelo aku la o Kuaikauakama i kona hoa. "Auhea oe, e kuu hoa, oiai no'u ka makemake i kono aku nei ia oe, nolaila, ia'u ke alanui o kaua e pii ai i uka o Hiilawe." Ae mai la nohoi o Moanalihaikawaokele: Ia wa o ko Kuaikauakama kahea ae la no ia i ke anuenue i alahele no laua e pii ai i uka o Hiilawe, a kahea pu ae la nohoi ia i na manu o luna o Mauna Kea, i nuu lewa no laua e noho iho ai a kau aku iluna o ke anuenue. He manawa ole, ua ku ke anuenue mai kai aku nei o kaha one, oia kahi wawae; a i ke alo ponoi no hoi kekahi o ka hale Hina, kekahi wawae o ke anuenue pipio lua a nenee i ka hapapa. He mea hou no keia a na kanaka e ike nei a hookanikani pihe hou ae la lakou no nei anuenue i hele a nalii ilalo o ka ili honua. Iloko o ka wa pokole. Olapa ana ka uwila, a ku'i ana ka hekili pamalo. Ia wa no i pohai mai ai na manu o luna o Mauna Kea, a halii mai la ko lakou mau eheu imua o Kuaikauakama ame Moanalihaikawaokele. Kau aku la nohoi ua mau alii opio nei maluna o ua poe manu nei, a lele aku la lakou iloko o ka punohu o ke anuenue e moe ana mai kahakai aku a hoea i uka o Hiilawe i ka hale o Hina, ka Ui polo hinano o Waipio. Ia laua nei i hoea aku ai i ua hale nei, ua ike mai la na'lii apau i keia mau kanaka Ui elua e kau ana i luna o na eheu hoolai o ka manu. A puia ae la ke oawa huihui o Hiilawe i ko lakou mau leo hookani kani pihe. A hookuu na manu ia laua nei ilalo o ka honua, ua moe mai la no kahi puaa hiwa ma na kapuai wawae o Kuaikauakama, oiai hoi o Aniani i hele mai ai me kona kapu Kahuna, a ku mai la imua o na 'lii kane opio. Haawi ae la nohoi ua Kahuna nei i ke kauoha i na'lii apau e akoakoa mai lakou e malama i ke kapu moe o na'lii akua o Kuaihelani ame Ke alohilani. Iloko o ka wa pokole loa, ua akoakoa mai la na 'lii kane ame na'lii wahine a moe iho la ma na kapuai wawae o Kuaikauakama a me Moanalihaikawaokele. He wa ilihia keia no na mea apau. Oiai hoi na'lii Kuaikauakama a me Moanalihaikawaokele e ku ana iloko o ko laua ihiihi a kapukapu hiwalani, ke pipio nei na anuenue maluna pono ae o ua oawa nei o Hiilawe. Ke hakuikui nakolokolo nei ka lewa i na uinahekili; ke anapu liilii nei no ka uwila, ke ikuwa nei na manu, ke kani nei ka hinihini noho pua mauu. O Hina hoi ia wa, aia no oia iloko o kona hale alii kahi i noho ai me kona nani nui apau; ihi ke alo, kapu ke kua. E aahu ana nohoi oia i kona aahu nani hulu manu; a e paihiihi ana nohoi maluna ona na kapu apau o na kupuna ame kona mau makua.