Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 40, 25 February 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

E Hanaia ka Pono Kaulike no ka Lahui!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA I MAUNA KEA AME MAIKAI WAIPIO, HE ALO LUA NA PALI No ka huikau o na paapaaina maluna iho, oia hoi na paapaaina hekili me ka Aniani mau hooka'uka'ulele ana i kana pule, ua hiki ole i kou mea kakau moolelo ke lohe aku i ka owe nanahe o ka wai mapuna huahuai o Hiilawe, me ka oo kaii malie a ka laau kalaihi i ka nahele o Mahiki. Ua hananee paha ke kikala o ko Hilo kini? Aole i maopopo i kou mea kakau moolelo, e kuu makamaka heluhelu maikai, na mea o laua nei i ee-eha i ka hooniua ana a ka Waiopua. Aka, aole paha oe e poina, e kuu hoa uhai-a-holo o Hainakolo, i keia mau wahi lalani mele a kahiko: "Lea ka wa ana a ka ua i Mahiki Ka lualai ana i puu o Moeawa He hana ua like me Puu-Kolea. Ua pahee lakou ala i ka-welowelo Oia ka wawa i ka Wili-wahine I ke alanui wai o Kahuenaha. A naha ke kanaka i ka hale Ka hale a ke aloha Ka makamaka o ka moe e kipa mai ai Ua ike––a! Ua ike––a." Ma keia "waiho malie ana o ka i'a o Hilia" maloko o ke kapa polo hinano a ke Kahuna, a Aniani, a hiki i ka weheia ana ae o ua kapa nei, pela iho la i hoao ai o Kuaikauakama me Hinaaiulunui, ka Ui ma-kala-pua o Waipio a o ka polo hinano aala hoi o ka wai o Hiilawe. I ka hemo ana ae o kauwawe hoomahanahana kapu o ua mau alii opio nei, a ku ana laua iluna he kane a he wahine poo kapu, ia wa i hoala iho ai o Aniani i na'lii e waiho ana iloko o ke kapu moe, e ala lakou apau e ike i na alii opio o ke Kalana o Waipio. Ia wa i ala ae ai na mea apau, a hele mai la e ike i ko lakou mau alii hou. O na makua alii hoi, o Owakailunaikeaouli ame kana kane haku, ua hele mai la no laua e honi i na ihu o ka laua mau keiki; a ia wa i puana ae ai o Aniani i ka olelo kuahaua imua o na'lii apau, penei: "E lohe auanei oukou apau e na'lii o ka aina nei, o olua hoi e na Alii na luaui o na Alii opio, ame oukou

e na'lii hanau o ka aina o Waipio nei, mai kela pe'a, keia pe'a, kela ku, keia ku, kela hulilau keia hulilau, mai ka uka a ke kai, ua ku na niau alii elua i ko laua kapu akua a kapu alii, a ua pio keia mau niau alii i kahi ame kahi, alaila, he mau niau pi'o ia, o ka hua ame ka oha e inana aku ana mai loko aku o ko laua mau puhaka, he poe alii kiekie loa ia, oia hoi he pio. Nolaila, ke kukala nei au, ke makia nei, ma ko'u ano Kahuna alii a Kahuna mai ka po mai, eia ko oukou mau Alii o ke kapu Pio, a Niau-pio nohoi. Ua pili pu aku nohoi ia laua ke kapu akua. A ua noa ae la ka'u ka ke Kahuna. O ka oukou koe ka na'lii hanau o ka aina." A pau ka Aniani kukala ana no ka mea e pili ana i ka hoao ana o na Alii opio, ua wehe ae la na'lii kane ame na'lii wahine i ko lakou mau ahu-ula e aahu ana, a kiola iho la ma na wawae o Kuaikauakama ame Hinaaiulunui; a ma ia hana ana a lakou, ua hoike ae lakou i ko lakou ae ana e noho kanaka aku ma lalo o na Alii opio elike nohoi me ko lakou noho ana malalo o ko laua mau luaui alii. I ka pau ana o keia mau hana, ia wa i hoi aku ai na'lii apau no ko lakou mau hale iho no ka hoomakaukau ana ia lakou iho no ka malama ana i na la lealea a hauoli o na'lii hou, ina he mau hana kekahi oia ano e kauohaia aku ana ia lakou. O Kuaikauakama hoi me Hinaaiulunui ame ko laua mau luaui, ua hookaulua iki iho la lakou i uka o Hiilawe a hiki i ka molehulehu ana, ia wa i hoi aku ai lakou no ko lakou mau kulana hale. O Moanalihaikawaokele kekahi i hoi pu aku me lakou mamuli o ka au'a a Kuaikauakama. Nolaila, e ka makamaka heluhelu, ua hoea mai la kaua i ka hui ana o Kuaikauakama (k) me Hinaaiulunui (w), he kane a he wahine, mamuli o ka "mare" hoao o kela mau la kahiko o Hawaii; ka mare hoi i lawelawe mau ia e na'lii kahiko oia mau la a hoea loa mai no i ke au o Kamehameha I, a o ka mare hoi i kuahauaia ai e ka Moiwahine Kaahumanu, he mare kupono no ia a paa hoi mawaena o ka poe i lawelawe ia hana ma ka wa mamua aku o ka mare karistiano ana ma Hawaii nei; a ma keia wahi o ka nee ana'ku o ka kaua moolelo e nana ai kaua i ka noho ana o ua mau alii opio nei a hiki i ka hanau ana o Hainakolo ame ka laua mau keiki e ae; a oia wahi aku, oia ka nee pono ana 'ku o ka moolelo o Hainakolo, ka mea au e ake loa mai nei, e ka makamaka heluhelu, e hoohalawaiia ai oe me na hiohiona, na hana ame na mea apau e pili ana iaia, a o ka ui pua Kamaka-hala hoi o ka wai lele maopu o Hiilawe. E Hoomanawanui iho a pulelo hou aku.