Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 46, 5 March 1907 — Ka Moolelo Walohia o Hainakolo [ARTICLE]

Hai Ku-mauma- e! Hai Ku-a!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA II KA NOHO ANA O KUAIKAUAKAMA ME HINA – KA HANAU ANA O HAINAKOLO AME KA LAUA MAU KEIKI E AE. Owai la hoi nei kanaka ui malihini e ku mai nei? Kahaha! Pali ka hoi ke kua; mahina ke alo." Ua hoomau no o Aniani i kana nana ana i ua kanaka nei, a liuliu, kahea ae ia ia: "E Puaa hiwa—e, ke ao puaa i ka lani—e ka puaa i ka ehu a ke kai. Owai he kanaka?" Hu ana ka leo o ka puaa a kau ana kona nuku i ka paepae o ka hale, Olelo mai la no hoi o Aniani: "Owai ke kupu, ka eu, e hoea i Waipio?" O ka wa no ia i nalowale iho ai ua wahi puaa nei. A ke poina ole la no paha oe, e ka makamaka heluhelu, o keia no kahi puaa a Aniani. I keia nalowale ana o ua wahi puaa nei, ua holo pololei mai la oia no kai nei, no kahi a Keaukanai e ku ana me kona mau hoa. A o nei wa a ua wahi puaa nei i holo mai ai, mahope koke iho no ia o ka naueue ana o Waipio i ka pohaku a Loheloa i nou ai i ke kuahiwi o uka o Opaelolo, elike me ia i hoikeia ae nei. A ma ka manawa a Keaukanai i pii aku ai no uka o Napoopoo, no ka hale o na'lii, o Owakailunaike oauli [w] me Nanailaniakama [k], ua halawai aku la oia me nei wahi puaa hiwa uuku o ka holo ana mai, a moe iho la ma kona mau kapuai. I ka ike ana iho o Keaukanai i nei wahi puaa hana hoopahaohao, ua hoomaopapo iho la no oia i ka hana a ua wahi puaa la, oia hoi, he ninau a he ui i kona wahi i hele mai ai. Ia wa i pane iho ai oia: "E kama a ka puaa! He Kuaihelani ka malihini i hoea mai la. O hoi a hoike aku i ko kahu, ia Aniani, o Keaukanai ko'u inoa; a o Kuaihelani ka aina." I ka pau ana o nei mau olelo a Keaukanai, o ke ala ae la no ia o ua wahi puaa nei, a nalowale aku la me ka hikiwawe loa mai ke alo aku o Keaukanai. Emoole ana nohoi, noho ana ua wahi puaa nei ma ke alo o ka puka o ka hale o Aniani. Ia wa ninau mai la o Aniani: "Pehea mai la?" Hu ae la ua wahi puaa nei; ku ae la oia iluna ma kona mau wawae hope a oku ae la i ka ihu i ka lani a mahope hoi hou iho la oia ilalo, a pokaa puni ae la. I ka ike ana mai o Aniani i nei hana a ua wahi puaa nei, o kona pane mai la no ia:

"Ae. O Kuaihelani ka aina. A ke wiliau mai nei oe, e puaa hiwa, he au Kana'i ke ano oia; nolaila, o Keaukanai aku la kena, he kupu, he eu mai ke alo mai o Kuwahailo. He alii nui." O ko Aniani hoomakaukau iho la no ia iaia iho; a haalele iho la i kona hale me ka olelo ana iho i kahi puaa: "Auhea oe! E kii oe i ko kahu i Waimea, e iho mai ilalo nei, i ai hoi i ka waiwai a na'lii. Aole no paha i poina ka haku o maua, oia o Kuaikauakama." Hele mai la o Aniani, a hoea i ka hale o Owakailunaikeaouli me Nanailaniakama. Iaia no a komo iloko, ku ana nei kanaka malihini ma ka puka o ka hale, a ninau ana nohoi: "Eia paha ia nei ko'u mau makamaka i imi mai nei?'' Kahea aku la o Aniani i ua kanaka nei: "Komo mai iloko nei, e Keaukanai, alii mai Kuaihelani mai. Eia ka hale; e komo. Eia na'lii o Owakailunaikeaouli ame Nanailaniakama, komo mai hoi." "Ae. E komo aku au iloko, ua loaa mai la ko'u inoa ia oe. A o na'lii no laua na inoa au i hoike mai la, o ko'u mau makamaka no ia o ka hoea ana mai la i nei aina malihini." Komo aku la ua kaeaea nei o Kauihelani a ike iho la oia me na alii o Waipio. A liuliu wale ka noho ana iho a ua o Keaukanai, ia wa ninau aku la o Aniani: E ke alii, heaha nei huakai o ka au ana mai nei o ke kai loa, a hoea iho la i Hawaii kuauli nei? He huakai imi lei hulu a imi pua-alii no Kuaihelani, wahi a Keaukanai i pane aku ai. Ina pela, ea, e waiho ka olelo a ke alii, a pau ke kamau wahi ai ana, alaila, ki-ke ka olelo a ua 'lii, i pane mai ai ke kahuna ia Keaukanai. Aka, pane aku la no ua malihini nei: Aole au e ai; aia a ike au i kuu alii, ia Kuaikauakama. Haiia mai nei ia'u e kamaaina a makou i pii pu mai nei mai kai mai o ke one, aia ka ua haku nei o makou i uka o Opaelolo? Hooia aku la nohoi o Owakailunaikeaouii ma, no kahi i noho ai o Kuaikauakama; me ka olelo ana'ku o Aniani: "Ei ae ua hanai la au ke iho mai nei. He hoea iho koe i kauhale nei." Aole nohoi i liuliu iho hooho mai ana na kiai, ua ikeia na'lii opio o uka o Kapahi e iho mai ana; a lohe a lohe aku la nohoi lakou nei i ka leo kalahea o Loheloa, e kapuo ana i na mea apua e moe i ke kapu o Kuaikauakama ame Hinaaiulunui. I nei wa i hoomakaukau ae ai na makua alii ame ke Kahuna o Aniani ia lakou iho no ka hookipa ana mai i na'lii opio.