Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 56, 19 March 1907 — Molale ka Maka o ka Opua i ke Kula ! [ARTICLE]

Molale ka Maka o ka Opua i ke Kula!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE –––––– Mokuna III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULAOKALANI. A eia ka'u kauoha ia oe e ke kaikuahine, i hele au, e makaala loa oe i na hana a ko pokii ia Luukia. Aia ka ino iloko ona kahi i noho ai no kuu kaikamahine. I palekana no paha kuu hanai i keia wa i kuu noho i Waipio nei; hele paha a au aku au i ke kai, pono ole kuu lei hulu; aka, na oukou ia e nana ae; he alahele ko'u aia i ka moana ''lewa i ke kai popolohua a Kane." "A pehea oe e hele ai? Maluna paha oe o na kaulua, a i elua anaha ke kanaka, i wehiwehi pono ka hele ana ou o ke alii i ka moana. Lulu ka makani o ka moana i ka hele au a ka lani o Waipio?" Wahi a ke kaikuahine i ninau mai ai i ke kaikunane. Pane aku nei o Loheloa: "He hana kuapapa nui wale no ia e hapai aku ai o ka moana. I hai aku au ia oe, e ke kaikuahine, aohe ui a hoonaninani alii e aa e ku aku i ka huhu ame ke pioloke o ka moanakai ehuehu. Hookahi no kanaka e hele pu me a'u, o ka ikaika. Aia ke kai la ua piha pu i na ikaika o kela ame keia ano. Ai a a kuu la e hele ai, oia ka la e ike ai olua, e o'u mau haku kaikuaana, i ko'u waa e hele ai i Kuaihelani. O kuu la auanei e hele ai, he la ia no ka ino e hue ai i ka lani, kulapa ka moana, aulana hoi ka aina. Ia la nohoi ike na mea apau i kuu waa e holo ai i Kuaihelani. Elua la mai keia la aku, alaila, holo au i Kahiki." Pau no keia mau olelo a ua Loheloa nei, ku'i ana ka hekili a malu ana ka La; a komo mai ana o Aniani. Ia wa pane aku la o Hina: "E! hao wale hoi nei leo lani e ku'i nei. Heaha keia?" O ko Aniani pane mai la nohoi ia: "O ka'u ia i holo mai la e hai aku ia oukou. Ei ae o Mooinanea a hiki iho." "Ka! Mai hea mai?" wahi a Aniani i pane aku ai hoi me ka hoomau ana'ku nohoi i ke kamailio ana: "O kona wahi a'u i ike ai o kona aina kulaiwi ia oia o Mauna Kea. A mai laila mai paha oia; mai hea mai la? He hana nohoi kana o ka hele ana mai nei o keia la?" I kela wa pane mai la o Kuaikauakama ia Hina, ka wahine ame ke kahuna nohoi: "Ke ole au e kuhihewa mai Kuaihelani mai oia e huli hoi mai nei?" "Pe-

hea i maopopo ai ia oe?" wahi a Hina i ninau aku ai i ke kane. Pane mai nohoi o Kuaikauakama: Ke honi nei au i ka ea-ea kai o ka aina o Kuaihelani." E walawalaau ana no lakou nei, noho ana ke kino elemakule o Mooinanea ma ka puka. Pa nohoi kahea a Aniani: "Maloko mai hoi kamahele!" "Aohe." wahi a Mooinanea i pane aku ai, a hoomau aku la nohoi i ka olelo ana: "Aole no paha oukou i hoohewahewa mai la, e na'lii ia'u?" "Kahaha! nawai hoi e hoohewahewaia aku kamaaina, i pane mai ai o Kuaikauakama me ka olelo ana mai: Ka hua paha i ka umauma la, huaina mai ana! Ae. Oia ka'u i hoea mai la i o oukou nei. I uwe aloha mai nei ka pokii o olua, oia o Hiilei, e noho mai la i ka aina o Kuaihelani. Ua lani iluna, ua honua ilalo ka noho a ua kaikaina pokii nei o olua. Ke nanea wale la no i ke kaha a ka nalu o Kealohi-wai. I uwe mai oia ia olua a nui-uwe pu mai no o ka nohona o ka aina—aloha mai i ka ia miliopu i ka lima me na opae mahikihiki o Hiilawe. Aia ka pokii o olua ua nui ka maka i waho. He ui, he lau nioniolo, he lau maewa i ka pili kapu o Ku. Aia nae ka hanaiia ana o ua alii opio nei a Makaliinuikuakawaiaea. Hanau ka pokii o olua i kana a hea ia no ma ka inoa o olua, e Hina, o Keaniniulaokalani, no ka ula wahine maikai o olua. Lilo na ui apau o Kuaihelani i aleuleu halii malalo o na kapuai o Hiilei; a hanau nohoi ka Ma-u, ka wahine a Makalii, i ka laua kaikamahine o Hapaimemeue, no ka hapai hookelakela ia o ka ui o Luukia. Aia kona hanaiia ana ia Kauakookoolani. Aole au i ike i na maka o kuu haku alii opio, oia o Keaniniulaokalani, a hoi mai la au mai Kuaihelani mai. O ko'u wahi no ia i noho mai nei me kau hanai me Hiilei a kipaku mai nei oia ia'u e hoi mai au i Hawaii nei, e hai i ke kauoha i ka pokii kaikunane nei la, ia Loheloa, e holo aku ia nei i Kuaihelani e ike ai iaia. Hoike mai la nohoi o ua o Mooinanea nei i ka moolelo piha mai kona wa i haalele iho ai ia Hawaii nei a hiki i ka pae ana o Luukia me Keaukanai i Kuaihelani, ka hoike ana o Hiilei i kona ui oikelakela, ka noho pu ana o ua o Mooinanea i kiai no Hiilei a pela nohoi kona hoi ana mai. Ma ia wahi olelo mai la oia i na'lii, oia hoi o Kuaikauakama, Hina, Loheloa ame Aniani. "Eia na kupua ikaika o ka moana: Ka Honunui maeaea; o Ku-ilio-loa, o ka Hihimanu kapu a Kane; o ka Niuhi ili pakalua o Moanawaikeoo; o Puhiomole me Puhilaumilo; a he nui aku. Nolaila, ina e holo ana kuu alii nei o Loheloa i Kuaihelani, alaila, o kana mau paio ana keia e alo aku ai ia i ka ehuehu o ke kai. Hele nohoi ia nei a pae i ke one o Kealohi, aole io no i kana mai ka ikaika; aka, i hele oia nei a haule i ka moana. Ko no ka olelo a na kupuna, waiho na wi o kamahele i Kaauea-e. O ua mea hope ole nohoi,