Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 58, 21 March 1907 — Loheloa ka Ikaika o Waipio! [ARTICLE]

Loheloa ka Ikaika o Waipio!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HlILAWE MOKUNA III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULAOKALANI. Ke i mai nei hoi ke kaikuahine o Hina. ''He keu no ka hoi oe, e ke kaikunane! Hookelakela ikaika nohoi kau mau hana. Manao no auanei oe la, e hina ana no ia oe kela kumu koa; a hiki hoi ia oe ke lawe mai a lana iloko o ke kai?" "He hana liilii wale no ia, e ke kaikuahine. Kai nohoi he pii aku no ko'u a kahi e ulu ana ua kumu koa nei; alaila, huhuki ae nohoi au elike me ka uhuki ana i na laau liilii, a auamo mai nohoi a kiola aku iloko o ke kai. Heaha iho ka hana nui oia," wahi a Loheloa i pane aku ai i ke kaikuahine. Ia po iho a wehewehe kai-ao, o ke ala ae la no ia o ua Loheloa nei, a pii aku la i uka o ke kuahiwi. O ko ia nei hele ia a kokoke i kahi o ua kumu koa nei, lohe ana keia i kekahi leo o ke kahea ana ae: "E Koaie—e! Ei la o Loheloa, i kii mai la ia oe e au i ke kai. Oni ia ko mole ilalo i o Milu la." Ia wa i lohe aku ai keia i ka halulu o ka honua oia no oe o ke olai e nakunaku ana iloko o ka opu o ka honua. Manao iho la no keia o ka mole keia o ua kumu koa nei e oni ana ilalo i ka papaku o ka honua. O ko ia nei awiwi aku la no ia a hoea ma kahi e ku ana o ua kumu-koa nei, a ke lohe la no keia i ka halulu ana i lohe mua ai. O ko ia nei hele no ia a paipai ae la i ua kumu-koa nei me ka olelo ana iho: "O Koaie ka kou inoa. He kupua; he hoopapa ikaika ia'u nei, ia Loheloa, keiki muli a Owakailunaikeaouli. Nau, na'u; na'u, nau; iho, pii; pii, iho; a ikea na ikaika o kaua. I nei la auau wahi kai oe, e Koaie." O ko ia nei hopu aku la no ia i ke kumu o ua koa nei; hookahi lima ma kekahi aoao, a hookahi lima ma kahi aoao, ka akau me ka hema, he kani ana no ke u a ua kaeaea nei lewa ana na kumu koa nei iluna, o ka mole, o ke aa me na mea apau. I ka wa i hemo ai ua kumu koa nei mailoko ae o ka lepo, ua naka haalulu ka honua a upaupai na hono o na kuahiwi. Ia wa i pane ae ai o Kuaikauakama: Lele ae la Ka-ele-a-waa i ka lima o ka ikaika. Eia ka honua ke haalulu nei. '"Heaha ia au i olelo ae la?" i ninau aku ai o Hina i ke kane ia kakahiaka, i kona lohe ana 'ku i ka pane ana ae a ke kane i ka lele o Ka-ele-a-waa i ka lima. Pane mai la o Ku: "Kai nohoi o

ko pokii kaikunane, ua pii aku nei a ke kuahiwi, ua huki ae la i ke kumu Koai'e i uhalu ai kanaka o kakou i ka la inehinei, a i ka hemo ana o ua kumu koa nei, ua naueue ka honua. Ua oni a ua kolo ka mole o ke koai'e ilalo o ka honua, me ka manao o ua hookalakupua nei, aole ia e hemo ana i ka pokii o kana aka, he mea ole nae ia i ke oolea o ke kaikaina o kaua. Ua ulaa pu ia ae la ua kumu laau nei o ka mole, o ke aa, o ke kumu ame ka lau; a ei ae ua kaeaea nei o ka ikaika ke hoi mai nei. He hiki mai koe." I ka hemo ana o ua koai'e nei iaia nei (Loheloa) o kona auamo ae la no ia i ua laau nei o ka lau o ke kumu kau ana i ka a-i a hoi mai la. Iaia nei i hoi mai ai, he kohu pali kuahiwi ko ia nei mau ano apau; ka nee o nei ululaau nui mai uka aku nei o ka mauna. Oiai keia e hoi aku ana no kai, aia na kanaka i ike mai i ka nee aku a keia ululaau nui ke uwa la me na leo hooho kanikanipihe: "Auwe ka ululaau nui e nee mai la mai uka mai o ke kuahiwi—e! He keu a ke kupanaha ka hoi o nei ululaau e iho mai nei." Ua luhe iho la ka lau o ke koa ma o a maanei o ua kumu koa nei, a paa pu o Loheloa, nolaila, he kino laau koa, lala koa, lau koa, manamana koa ka na kanaka e ike aku nei e panee hele ana; oia no oe o ka hele ana a ke kanaka. Ke uwa nei ka pihe a na kanaka a haalele wale ke ike nei lakou i keia kumu koa a ka nui launa ole. O ka wekiu o ua kumu koa nei, aia no i uka o na pali kahi i holu nape mai ai, a o ke kumu keia, ua puka i Naalapa. O na kanaka hoi keia i pii ai i ke kuahiwi ma ka la mamua iho no ke kua ana i laau waa no ko lakou alii opio, ua olelo koke ae la lakou no ka moku ana o ke kumu koaie nui a lakou i ike ai i ka la mamu iho a oia keia laau e nee nei i kai. "Owai la hoi nei kupua ikaika o ka pii ana 'ku nei i kuahiwi a moku keia kumulaau?" Eia na kanaka o kela ame keia kapa o Waipio ke makaikai nei i ka nee kupaianaha o keia kumulaau no kai o kahakai. Emoole nohoi, ua hoea aku la o Loheloa i kahakai, a kiola aku la i ua laau nei iloko o ke kai. Akahi no a ike na kanaka o ko lakou alii opio no ia o Loheloa. He ikaika aku, a he ikaika mai ka lakou mau olelo mawaena o lakou iho no ke alii opio o lakou. A waiho o Koaie iloko o ke kai, o ke ku ae la no ia o ua kaeaea nei, a hoi aku la no uka o Opaelolo. A ninau ae la hoi na kanaka mawaena o lakou iho: He laau aha la nei a ua alii opio nei o kakou i hookalakupua mai nei mai uka mai o kuahiwi?" A hiki o Loheloa i kauhale, hoike aku la ia i ke kaikuahine, ke kaikuaana haku, ke kahuna ame Mooinanea, ua makaukau kona waa e holo ai i Kuaihelani. Ua lana, aia iloko o ke kai.