Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 62, 27 March 1907 — Nae Aala ke Kupaoa i Hiilawe ! [ARTICLE]

Nae Aala ke Kupaoa i Hiilawe!

Ka Moolelo Walohia –o– Hainakolo KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULAOKALANI. O keia mapuna hoe hookahi a ua Loheloa nei i heha iho ai iloko o ke kai, ua like ka poha o ke kai me kekahi halulu kupinai o na poina kaikoo he mau tausani ko lakou nui. Aole nohoi i ha'i ua hoe nei ana. Ike iho la oia i ka paa o ka hoe a na kapunakane i haawi mai ai; nolaila, huli ae la ia a hoopae hou ae la i ka waa kupaianaha ona i uka o ka aina. A pae nohoi keia i ka aina; o ko ia nei pea ae la no ia, hoi aku la i kauhale. A hiki keia i ka hale, wehewehe nohoi kai ao. Haule aku la keia hooluolu iho la. A iaia nei no ka mahana pono loa mai o ka la, o ko ia nei ala ae la no ia. Iaia nei nae i ala ae ai, ua nalu wale iho la no kona noonoo no kana moeuhane; oia hoi, ua ike aku la keia i ka waiho mai o nei waa a ka nui launa ole iloko o ke kai. Eia ka hope o ua waa nei ana i ike ai ma ka uhane i uka nei o kaha maloo; a o kona ihu aia i ka moana lilo. Noonoo iho la keia i ke ano o ua moe nei, a haupu wale ae la no ia, ua iho no ka paha na kupunakane ona i kahakai e hana ai i ke kumukoa ana i manao ai o kona waa nohoi ia e holo ai i Kuaihelani, e hana a lilo maoli ia i waa nona. Iaia nei e noonoo hoohuoi wale ana no, ia wa i hoea mai ai kekahi kanaka mai kahakai mai e hoike i ka lohe iaia nei, no ko lakou ike ana i kekahi waa a ka nui launa ole. He waa e pau ai na lau kanaka he umi iluna; a he waa hoi i hiki ole ke hoe ia e na kanaka he umi lau. I ka lohe ana o Loheloa i keia hoike a na kanaka nei mai kahakai mai, ua hoomaopopo iho la oia i ka oiaio o ka moe ana i ike ai; a haawi ae la no keia i na mahalo ana i na kupunakane kalai waa o lakou. I ka hele ana o ka la a kokoke ae i ke kahikole ana, oia ka manawa i hele aku ai o Loheloa e ike i ke kaikamahine ia Hainakolo. A komo keia iloko o ka hale o ua kaikamahine nei, kahea mai la oia i ka makuakane: "Hele mai!" a ninau mai la nohoi: "O ko liuliu keia i ka haalele mai ia'u, a au aku oe no ke kai loa?" No ka huaolelo "haalele'' a ke kaikamahine o ka hoopuka ana mai iaia nei; ua hiolo iho la kona mau waimaka ma kona mau papalina no kona aloha i ua hanai nei ana. A pane aku la oia:

"Ae; o kau haalele io keia ia oe, e kuu luhi. Eia au ke au nei i ke kai no ka ike wale aku ia makuahine ou, o Hiilei; ame ia kaikunane ou, o Keaniniulaokalani. E kii ana au i ko kunane i kane nau; nolaila, e noho oe e kuu lei me ka hoomanawanui, a hoi mai au me ona makua nou; e pono ai oe, a pono no hoi au." I nei wa i kani iho ai ka uhu a Hainakolo, a ninau aku la ka makuakane: "Heaha ia i kani iho la kau uhu ana?" "I kani iho la ka'u uhu ana no nei huakai imi kane au, e kuu makua. Eia ka na kakou no na ka Hawaii e kii aku ke kane; oia hoi, eia ka na'u na ka wahine e alualu a loaa nei mea he kane; kai no paha na ke kane e imi mai ia'u i wahine. Noho aku paha auanei maua i na la o ka maikai o ka noho ana o nei mea he kane a he wahine, a hoea mai ka la o ka inaina, aole e ole ana ka pa o kuu pepeiao i ka olelo a ke aloha ole: "Kahaha! Aohe no o'u makemake o oe ka'u wahine; aole hoi e hihi, o ko kii hilahila ole ana ae a loaa au i ko'u aina, hiki ole ia'u ke hoole mai, he kii nau na ka wahine. "Aka, au ia ke kai, e kuu makua; a na'u nohoi ia e nana aku no ke ano o ko maua noho ana'ku mahope iho o ko maua hui ana he wahine a he kane. O ka'u wahi mea wale no e haili ae nei, a oia keia: o ka'u kane no Kuaiheiani; i noho maua i Hawaii nei a hewa paha ko maua nono ana, aohe olelo ana oia, no ka mea, o ko'u aina no keia, noho iho no ko Hawaii nei kaikamahine i kona aina; aka, ina i koi kuu kane ia'u e hoi maua i kona aina, a ilaila haalele oia ia'u, ehia ka hoi mea aloha o ko'u au hookahi mai i ke kai no ka hoi ana mai i Hawaii nei, elike nohoi me oe e kuu makua, e au hookahi aku nei i ke kai no Kuaihelani. Ae; i ike aku oe i kuu makuahine, haawi aku oe i kuu waimaka a nui iaia; a malia hoi, o kena kaunu a ka ipo ahi papala, au e ka makua e hele nei, alaila, hui aku no na maka o ke keiki me ka makua i kaiaulu o Kuaihelani, O— hele, e ka makua!" Lele aku la o Loheloa a paa i ka lima o ke kaikamahine, na ka waimaka no e hiolo ma kona mau papalina, a pane aku 'a nohoi oia: "E hele au, e noho oe e kuu lei, kuu luhi. E hele au e ike i ka nohona oia makuahine ou, elike me ka'u i olelo ai, E noho oe i ka poli ou mau makua; a na ke aloha nohoi ia e imi mai a loaa oe i Waipio nei, i ka wai lele o Hiilawe. Alaila, honi iho la o Loheloa i ka lima o ke kaikamahine; a huli ae la nohoi ia a aloha aku la i na kaikamahine e ae, oia o Mailepakaha ma. Hoi mai la oia a hoea i ko Ku ma hale, a o ka hoomakaukau iho la no ia o ka huakai alii no ka haalele ana ia uka o Kapahi.