Ka Naʻi Aupuni, Volume III, Number 63, 28 March 1907 — Ike Kumaka i ke Kai Holuholu! [ARTICLE]

Ike Kumaka i ke Kai Holuholu!

Ka Moolelo Walolna –o– Hainakoio KA UI PUA KA-MAKA-HALA O KA WAILELE O HIILAWE MOKUNA III KA UI HAINAKOLO O KA PALI KAPU O WAIPIO AME KEANINIULAOKALANI. I ka makaukau pono ana ae o ka huakai alii, ua haalele iho la ia i ka uka o Kapahi a iho aku la no ke one o Kanukuwai. A eia hoi na makaainana ke lulu mi la ia wa i ka loa ame ka laula o ua one nei, na kane, na wahine, ka poe ui, ame ka poe hapauea. I ka wa nae a ka huakai alii e iho aku nei, aia na kanaka ke hookanikani pihe mai la no kekahi waa nui e lana ana iloko o ke kai; a hoomanao ae la o Loheloa, o ka waa nei a na kupunakane i hana ai nona ia po. O na kanaka nohoi keia e kai huakai pu aku nei me ka huakai alii, ke hookani nei nohoi ia poe i ka hoe "ku-makomako'' (nui) a ko lakou alii opio e auamo ana. He hoe nui ku-makomako ke kanikani pihe a na kanaka mauka aku nei, a he waa nui puho ho ka na kanaka o kai e ikuwa mai ana. O ka hele keia o ka huakai alii a hoea pono i kahi a ka waa e lana mai ana; ike aku la na mea apau o uka aku nei i ka nui io no o ua waa nei e lana mai ana. Ua hanaia nohoi a maikai. A hoolulu ka huakai alii i ke one, haawi ke aloha hope o ke keiki e au ana i ke kai loa i kona mau makua, pela hoi laua iaia, a pela nohoi ia i kona mau hanau mua; a ia wa hoopuka mai la ua alii opio nei he wahi kanaenae manao imua o na makaainana, ma ka olelo ana mai: ''Eia au o ko oukou alii opio ke au nei i ke kai no ka ike wale aku i na maka o kuu kaikuahine. Ke hele nei au, e noho oukou e ai i na momona o ka aina nei. Pololi no oukou a ma ko oukou mau kuleana ponoi iho, hookuu ko oukou ikaika ma ka ai ana, a ma ka mahi ana; me ka poina ole hoi i na la koele o na haku alii o kakou. E malama na'lii i na hulu makaainana; a e malama hoi oukou e na makaainana i na'lii a oukou. O ka'u kauoha ia oukou, e palama oukou i kuu lei aloha, oia hoi ko oukou aliiwahine opio e noho mai la i ka hale pua lehua i ka uka o Kapahi, oia hoi o Hainakolo; oiai eia iho no i ke alo ponoi o na'lii ka ino kahi i ekepue ai. Nolaila, elike me ka'u i hoike aku ai imua o oukou maka la inehinei, o ka loaa ole ana o kuu hoe e holo ai au i Kuaihelani, oia ke kumu o ke kaulua iki ana o ka'u huakai ma ka la inehinei a hoea i nei la; a ke ike mai la oukou i ua hoe nei a'u. A eia au ke

hele nei i ke kai ehuehu. E pae mua ana nae au ma na mokupuni kokoke aku nei ma keia pe'a aku, elike nohoi me ka'u i hoike aku ai ia oukou, nolaila, o ke aloha no ko oukou. I nei wa; o ke kahea ae la no ia o ua Loheloa nei ia Puaahiwa e au pu me ia i ke kai. I ka wa i kau aku ai ua Loheloa nei iluna o ka waa ona, oia no ka manawa i paa pono ae ai o loko o ke kai i ka ohua-a-liko; a ua oleloia o na kino lau i'a lehulehu keia o ka puaa i ke kai. Aole hoi oia wale no, aka, o ka amaama kekahi i kolili mai la i ke kai, me ka lelele hoiamo ana ma o a maanei o ka moana kai e waiho apii pii ana. Oiai e ku ana o Loheloa mahope o ka waa, pane mai la oia i ka makuahine ia Owakailunaikeaouli: "Eia au ke hele nei la, e ka makua. Aloha oe; aloha oukou apau," Alaila, olelo hou mai la oia: "Aole au e hoe i kuu waa o po'iia oukou e ke ka ; aka, e o ae no au iaia nei me kuu hoe nei." O ka wa no ia o ua o Loheloa i hou iho ai i ka hoe ana ilalo o ke kai. A ia kalele ana iho no a kona mau poohiwi, oiai kona mau lima pukani i onou iho ai i kana hoe, he halulu ana ka na mea apau i lohe, aia hoi, nee ana ua waa nei i ka moana hohonu. A iloko o ka wa pokole, ua pau ka ike ana'ku a ko uka nei poe i ua waa nei; a o ka lele nae o ka ehukai iluna, oia waie no ka lakou wahi mea i ike aku a hiki i ka nalowale loa ana,.No laila, huli hoi aku la na'lii apau ame na makaainana no ko lakou mau wahi iho, me ka haawe ana hoi i ka ukana a ke aloha no ke alii opio e hele la i ka moan wehiwehi. I nei hele ana o ka waa o ua kaeaea nei o Waipio a uhi ke kai ia Mauna Kea, huli ae la ia a nana aku la o ka oni mai a ka mauna o Haleakala, ia wa hoohuli ae la keia i ka ihu o ka waa oia nei a ka puu o Kau iki. Hookahi no ia hu'e ana iho a ua pukonakona nei i ka welelau o ka hoe ana i ke kai, aia hoi, pae ana keia ilalo pono o ke kumu o Kauiki. Iaia nei i pae aku ai ma ke kumu ponoi o ka puu o ka Kauiki, ua ike aku la keia i kekahi ana nui launa ole e hamama mai ana. O ko ia nei lele iho la no ia mai luna iho o ka waa, a huki aku la i ua waa nei a hiki i ke ana. Nana aku la keia he ana nui keia e pau pono ai ka waa ona i ke komo; nolaila, lalau iho la keia i ua waa nei ona a panee aku la iloko o ua ana nei. I ka wa nae a ia nei e holo aku ana i ka moana ehuehu, aia na kanaka o uka o ka aina ke uwa mai la no nei waa nui a ka launa ole e holo aku nei. Ua mau ko lakou ike ana i ua waa nei a hiki i ke kaa ana ma ka huli "hulaana" o ka puu o Kauiki, nalowale honua ka waa. A ua manao no lakou ua komo i ke puhi o Mokuhano, a i ole, ua amio ia e ka aaka a noho i ke kumu o Kauiki.