Ka Nupepa Elele, Volume VII, Number 38, 20 March 1886 — HE MOOLELO KAAO —NO KE— Kaikamahine Alii LEINAALA Ka ipo hoomahie a na Ui Ekolu. KA NANI E HINA AI KA MANAOIO KA UI E HAULE AI KE KUPAA, O KE KIHAPAI PUA O ELENALE, Ka Mahinaai i piha i ke aloha KE ANIANI LIILII O TUBERINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO —NO KE— Kaikamahine Alii LEINAALA

Ka ipo hoomahie a na Ui Ekolu.

KA NANI E HINA AI KA MANAOIO KA UI E HAULE AI KE KUPAA, O KE KIHAPAI PUA O ELENALE, Ka Mahinaai i piha i ke aloha KE ANIANI LIILII O TUBERINA.

mokūna 11, ° ' ■ Hklo . ; 6. A KEIA poe wale no eha kui hoohanoW haoo aku i ke kaikamahine alii ma ka hookani ana i ka lakou maa men kanl, oiai, ua maule na hookaui pila a ' pau no ka nani o Le'maata. Ika manawn i hoea mai ai o Leinaala, aole oia i nana inai 1 keia anaina nui a pau, aole hoi i na keiki ekolu; aka, ua hfthsi aku la ka nanaina a kona mau māka iluna o na hookani pila rf»a, e kau lele afe r ka lakou mau mea kani, a me he mea la, ua aihue ia kona puuw»i ek» leo hoene a houheuhene oka lakou mau pila. I kona noho ana )ho iluna o kona noho, ,«ole oiai nana ae i kahi e, aka, ua hoo- | mau aka la out i ka nana ana i ua poe hookaoi pila la; po keia nana loihi loa o' k& k«ikamahine »lii ia lakou, na is meu, i hoopau ae i ka maule o ka lehulehu a pau e waiho nei, a boi ae la lakeu a pau iluoa 0 ko laKou mau noho, a naua like mni la i ka nani o Leinaala. ! Iloko o ia manawa i oIow»lu like iuai ai ka leo o na pila a pau, a na hookaiii pila lik« ole o ka honua, a i pahai pu ia mai e ka leo naheuahe oka poe mele, a ke uana akō i na lealea oia po 5 he oi aku o ka mahalo ona mea a pau. Oiai ka leo o na mea kani e hoene ana, aia hoi, komo mai la kekahi aala ano eiloko o ua keena nui la, ana i# mea i hooaui ue i.ia iux.aaīna oka . ehuioliu ■;,■<: ao Wa ' •,**»/.'/-ia. w;"« „» ««t lit naaia-. 15 •ia wea i hoaui ae iun knikamaliiuo ! alii 1* e aaoa i o a ia qei. i-v manawa oia 1 ike aku ai iua mau keiki alii Ia eks!u • ī ka ike ana mai o ua mau keiki aīiī !a i ka nana ana aku o Leinaala, hoohie like iho la lakou a pau me na niilno aka mā ko lakou mau papalina, a me he mea la, nn poma ka lakou mau olelo kaena, a o ko lakou haule mun loa am keia ma!a!o o ka nani 0 Lemaala, aua pau hoi ko lakou manaoio, a ua haule ko lakou kupaa. Oiai o Leinaala e nu ana kona mau maka io a ia nei. rae ka hoolohe rio o kona mau pepeiao ī ke kani ohn mea kani. aia hoi hooho mai la na kiai puka o waho me ka leo noi, e kahea ena, Auwe ka nani e ! Aowe ka naui e ! ! Na keia leo hooho o na kiai puka i kono mai ike auaina- e ku iluna e nana i kahi o ia leo e pa-e mai "ai, me ke k»e ole o keknh! meu ilnna o kona' noho, a oka mea hope loa o ua: anaina |a ikuae ai iluoa, oia ke kaikamahine alii Leinaala. Iloko o keia manawa, ke pii imihuahuā ae !« ka uwauwi ana o ke anaina nle ka ike ole ia aku eka poe o hope ka helehelena o ka mea a lakou e uwauwa Na k«ia mea i hooki ae i ke kani ann o na' mea kani a na loea hookani pila, a koe nol ua mau hookani pila nei eha a kakou i ike mua iho nei. I ka manawa i loa mai ai ua mea oei e uw« ia nei eka lehulehu, a i waenakonu o ke kahua i hookaawale ia no ka iko alii ana, i ku iho ai ke kanaka opiopio Eooa ka helehēlena nani lua ole a ka m*ka i ike ole ia e na mea.a pau o ka ho- j na», ■!'':* Iloko o keia manawa i uluaoa ae ai na aea a pau loa, mu ka maka hehi hui, a ia I mauawa uo hoi ikuaeai ka naai o Pere-j Bia a hele aku la e hopu ina lima o keia' kpifci alii nani e ku nei. * la'ounawa i ko-f mo mai ai he pohma uwahi e liko me k» •hu ona kuahiwi a uhi iho la maluiia o j ua auaina nui la, a nalowale iho la na mea' a pau. * | Ika mao aua te o u« pohiim uwahi la,' aia hoi, a<sle iho U ua'keiki alii opio la i! ku ihe fa i wāenakonu, a mo n* 'hookanl' pl'a ehā; oia; ua nalowale ih» ta takou al pau i ka manawa poko!o !oa. ><Vn ahai ia ak« !a e.ns nianu, o u« kapuai Wani o Me- • Im.U. | ■ ;■■ . - V. ■ ; '•' :■■ !■> , -■■..•. >ii!. 4 • , t r ■■■ «■.. 1 -ukan-., :.īu.-, . ~, .■ -i; t n» -> t -• i „ t f •

ana ae. "Oa mai : au ike aloha, kela k«D»ka i )fe e iho 1 ~ keia mau huaolelo 1 puka ad rpfi kona waha, ke uwiw l;i oia 110 ka hoi\ ana iloko o kon» rurni moe, nr> ia mcs ua ukali pn aku la kona mnkuakano a m na 1 I lede o. ka aoaō painpalu o kona alo alii iho I [ mahope o kona tuau kapuai wawae. I ka| hiki ana aku o kc kaik'nmahine n|n i fumi, pii aku la oia iluna o kona moe me I kona mau 'pono a pau oia po, a huli liM] la kona a!o i lalo, puili īho la kona maili», ma i kona mau uluna, me 4ia puana ani i - ka huaolelo: J "E kela kaaaka ua moi au ike aloha ia oe; ? ' iloko oia manuwa i hiolo\ia- ■ kawalu aku ai kona mau waimaha, nie \hFt poi wai Ia e hoopulu a n a i kona aahu; L- 1 ko o keia manawa i kukulī aku ai ktLa] makuakaue nia ka aoao o kona m«g, a Lne aku la oia. E kuu kaikaniahine. e hsj-' lana i kou manao a mai uwe oe. ia k*u manao no ko kane au i ae ai e »ia- i M i

Pane aku !a kanu kaikamahine mo iā leo hohu a hoonaukiuki, aafo aii e m'.ie iaia. E imi oē i fta mea a kmi puuwai t aloha ai, a i Joaa otft, e rt»ofe »ho auanei ai i ka luakapapau me ka h«aive kaumaha a ke aloha. 1?« keia mau olelo a kana !• i, aole i pane hou aku kona a o na 'Lii a pau o ka aina e ku pohai ana ja pnni kona moe, hiolo like īiiai la ko lakūiu naau waimaka, me hd mea la, o takou pli' kekahi i aloha i ua la. 1 Ae, aloha io aku la no; a aloha īa ka h«H: 0 Kaōnoohua he pnu wale iho no ia; paki--la oi loa aku hoi keia lie nani kaili puuwai> a he huapala ai popoulu i.o Wailuku. K waiho iho kaua ia Leifiaala iloko o na hooniponipo ana a ke aloha, a ē n'iina ao kaiia' 1 ke anaina nui, ā me na kteiki alii eko!tl. ī ka manawa i hata nifii ;ii o Leinhnla iloko o kona rami, ku ae la 'ke anahia lvo!o okoa ituna a hoi aku la kela nte keia ir.a kona alahele ihō, rae ka huaolelo hooka!,i 9 puana ana, o ka oi keia o ke keiki kanaka ui nui pela au i haupu ae ai i be-, ia mau v»ahi ialani mele, "Aloha la aloha, B ka nani o Lueiana, .1 | O ka oi no oe o ka nani, ' Helu ekahi o ka ui." j 0 ns keiki ālii ho» ekolu o kc aupum '■ ?,»« ! i5- o £ . ' _>on t-' uki.Hi) n< i ii k" '.t < (ii .iI oia mau noaolelo, u:i n īloko ol ka hauwaw* ana o ke-anawa: ';; i; n>i moft ja pan e hoi ana, a e halākki aoii hoi. | E ka mea ? ,eiuhe!u, o ktiia k:inaba opio a kaua i ike iho nei, oia no ka mea i kapa ia '•Ke Kihapai pua o El«uaie, Ka Mahinaai i piha i ke aloha," a penei ka moolelo o koni hiki. ana mai: I ua ehiahi la i kono ia ai na mea a pnn no ka ike alii ana, ia ahiahi no hoi i noi aku ni o Elenale i kona kahu hanai, ke knpua Mari-orodo, e ae ia mai oia 6 hele i ka holoholo waapa iluna o ka loko w;ai o Tuberina, a ua ae ia mai oia e hele no ka manawa aole e oi aku mamua o ka hapalua hora; a u« hookuu pu ia mai hoi me eha mau kanwa nalo meli, i mea nuna e hoe kona waapa iluna o ua loko wai la. a o(a no hoi keia poe hookani pila a kaui i ike ae nei »ioko o ua anaini nui 1». J 1 ka niauawa i hiki aku ai o Elenale i j luna o ka loko wal o ike aku la ijfa malamalama ō na ihoiho knkui t luna'o ke kanpokn o na hale o Pei*es'ui, a lohe pu aku la oia i ka ne-fo ka leo o na kanaka ma na alanui o ke kulanakauliale. No ia mea, ninau aku !a oia i kani man kanwa; heaha !a keia ineA e hoomalamalama ia nei o ke kulanakiuhale, a me ka ne-i o ka leo o na kanaka ma 'na alanni? Pane mai Ta tana mau kauwa, he»ha la Noia mea, hookokoke akta !a o El?na!e * kooft waapa ma ka aoao d ka pa-kaoa o Kulina Eleele, kahi a kona makuahme e n«na iho ana m**ks ip»)k<t ani»ni iloko o ka poeleele. Ilcik| o k«la manawa i kahea ao as o Elenale me ka leo nui: <fE ke anuni Uīlii o Tuberlna, heaha keia m hauoll nul o ko aupuuio Pei-oiia, a*n o lohe no? i ka liau'walaau o na'kanaka n mt> fea nsat:mis!ama o »hi?" !a manaTra nd ipane mai ai ua wahi aninni ]a e paa \ri nna v kona makuahino: he po ike alii keia no ke kaikamahine ali» Loinaala a me ke keiki al:i Nere-va ke kane hoopaku. SA.e k«i» mau lmaololo, a&lewaīe loa aku h\ o Henale ,»kuVka pa-kauu 0 Ku!u\a Ēlēc!e } a heopn|f aku U o!a ī tona waapa i ltapa o ka ( tdkowas, inaklo o' na laau wilioa o luho 1 1» manawa i kauoha a« ai o Eieoaio i\ k.Aua mau kauwa, o Uele lakou e natu i' keia p« hanoli o Pe*£sīa. A oia ka kaua 1 iln »i * ka [ a Eimūa ilokol o alii.. ! ka inaniwa j 9i Iwaeiui o ke anaina tk« »Ut, o U v tio ia a keua kalu liauai (ke kupua M*ris?ro,U) i ike mui ai, aia] kaoa hanaī iloko 0 ka hale&lii o ; 1 ia miin.iwa i kaaoha .;c a : . o > ke kiai ō! ka po, r hoeiiiia aku kekai-. k.si o k« k: I

* a ' P ua .o Elenale, e kii i kaua hanai. laiSßanawailelekokeakuai.ua pueo ? | lā, a iho la iua ipukukui guja ekoiu l j e ua ma komohana oua kiha--1! p#i pua la, a punohu ae la ko lakou uwahi l o ka a.moe kokolo aku la 'a komo l'īloko o kā haleafii o Loinaala, a kaili ,mai Ja i ua Elenale nei, no loko o ke aupuni -'o j ka alohiioU;. ' 1 inana wa a, Leinaala e waiho aua gluna o Eahi īnoe, aia na"al(i o Peresia a kona aiakuakane o ku pohai nna ma Ika o kona moo me na helehelena o, I e J £auma ' l 'V i mnnawa, ninau, |la oia ) kana kaikumahine aig. 1«- leo na- 1 : henahe.' "E kuu kaikamahlne, o hoolana i [ōe i kou manao, ae' hoopau i kou uwe ana, a.e manao iho oe, eia ku honu-; holo- • j okoa i ka poho oka I.ima o kou makuaka- ' |ue, a aa inakaukau hoi oia ina elele mama je hoo'iua aku ai i ua pulena a pan o kona juupuni'ke maopopo kou hoole io keia ka|ne au, oiai, ua lulii keia k*ne au i ka hele I | &na mai nei ika Ipa malalo o kau mau ! j kauolia, nolaila, e noonoo pono oe e kun ! hiapo a e hai mai." Ia manawa, ea ae la oX»i»Mla iluna a i mai la, e lioo'inā aku eetftsle, e hai aku ia nolie o'u makemake iuii». ■ la manawa i huli ae ai kona makuakane a kanoha aku la oia ika elele, e hele a hai §ku i ka Moi ljamebauta ame kaua mau keiki. ua hoole ke kaikamahine aiii Leinaala aole e mare i ke keiki alii ]\ereva aua hooko aku la ka elole i ke kaaoha; i ka-hiki ana aku o ka elele, hoike aku Ja oia i na mea i hai ia &ku e.ka Moi. Ia manawa, huli ae ia'ka Moi Lamehauta a kamailio aku ia i kana mau keikij apopo e huli aku ai a hoi i ko kakou aina, oiai, pa nele ae la no ka wahine ke kuleana oka hele ana mai. Pane mai la kana mau keiki, aole makou e hoi, o oe no ke hoi, e noho no makou a hala hookahi maiama. - No ia mee, ua kaumahn īoa ia ka Moi Lamebaut», a huli hoi aku la oia no ,kona ! aupuni. a waiho iho la i na puali koa i ka lima o kana mau keiki. Ika noho ana iho oua m&u keiki ia ekolu, ua hoala ae la lakou o kukulu i kekahi hale keaka, no na iealea o ke aupuni o Antotla. a ua hoouna *ifc„na palapala kono i na mea a pau; mai ke -l<.<»}kipmafci9,c alii Lciua,aa * hini uku i ka i&hu'*?»* heU' ae lua po I a a!,i .. j|» ■ , Wl:-' 1 ■ 1 ■ Ī , . o iKpoi ua ae la ua bale ia e k» iehul«ta 0 Peresr», ] a o ua man keiknilii !a" ekolu, ua kahiko' ! iiio Ukou i na aahu nani loa e huki aku ai 1 naau oka aoao palu]>alu, mē ko lakou ! manao, 0 keia mau hana a lakou oia ke kumu e huki mai ai i kft naau oke kaikamahine alii Leinnaln, a ho6pau ae la fioi oia i kona monno kuhihewa. Oiai ua mau ke\ki la e noho ana iioko 0 ua hale keaka !a me ka hoohie, aia hoi, komo aka la ka Moi Harouna Arasaila i ukali ia e ba»aUi koa 0 Pei;esia, a aia ma kōna iima ka palapala a ke kaikamahine |alii Leinaala, ua waiho aku la oia i ua palapala la i ka lima 0 ua mau keiki la ekoiu a ike iho la i na-manao o loko, aohe e hiki mai o Leiaaala. v Noiamea. ua haule iho la ko lakoh manaolana a lifo iho Fa na lealea 0 ia po i mea hoihoi ole ia lakou. t kekahi mau ?a ae, kukulu iho la ua "mau kelki "noi he ahaaina nuU oi aku malplia ona . miliona na liW, * malalo 6ua ahaaina la, ua mahele ia elm pnpiaina no na kan ! o s raai kn Moi 0 Peresia a hiki i ka poe haahaa lo£uj a hookahi papaaina ns na wahieie, mai a Leinaal* a i ka mea haahaa loa; a 0 ua % mau keiki «tti la ekolu, aia nku ia lakou i ka p«papina 0 oa wahine, ma kahi e kokoko la i k« noho alii o Leinaala, oiai o Leinaala ka haku n.ui o_u» ahaaina la, a 0 kona wahi 1 ia * oa raaa keiki la, aia ma ke poo o 5» papaaina 0 nu wahine, fka hiki ana mni oka !a eai ai o ua •haninn nei, huliamahi ae ta na mea a pau mai ka Moi 0 Peresia a hiki i kc keikī uuka loa ilona k« a kaj n&na aku oe e |ka mea helohelu I "Haloku iluna ka wa » Hanalei ! Ka pekapeku i ke po6 0 ka Hinalo." Ka ua mea he kanaka, W unua !a na mea a pan e kh lokomaikai 0 feeia mau keīki lalawai. 1 No kā|ui \vu aku.