Ka Nupepa Elele, Volume VII, Number 43, 24 April 1886 — HE MOOLELO KAAO -NO KE- Kaikamahine Alii LEINAALA Ka ipo hoomahie a na Ui Ekolu, KA NANI E HINA AI KA MANAOIO KA UI E HAULE AI KE KUPAA, O KE KIHAPAI PUA O ELENALE, Ka Mahinaai i piha i ke aioha KE ANIANI LIILII O TUBERINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO -NO KEKaikamahine Alii LEINAALA

Ka ipo hoomahie a na Ui Ekolu,

KA NANI E HINA AI KA MANAOIO KA UI E HAULE AI KE KUPAA, O KE KIHAPAI PUA O ELENALE, Ka Mahinaai i piha i ke aioha KE ANIANI LIILII O TUBERINA.

MakuNA V. Hkm? • 10. Ka Ahaolelo a na Kuj»ua ( Ka olelo hooholo hlki ole ke hoololi. 2 KA manawa o ua kilokiio wahinela i puka akuai mai ka kau:» aku o Kuliaa Eleele, lele aku la oia no Inna o ka moana Kaikoko, a ikina o ka hokua p na ale i kukalu iho ai ua kilokilo wahine la i kona! nohoalii naueue 010, a puhi aku la oia i kana o-le pu-waikana, e # kahea ana i na ' kupua a pau o ko kai; a i ka manawa pokole wale 00, ike ia aku t la na alo o ka moan% e hakinuanaa mai aua i na kupua; mai a Mamaria (Kohoia), ke kopua e noho una i na welau, a hiki uku ia Polep;*sa (Pokipoki), ke kupua e uoho ana iloko o akoakoa; mai a r«vil-fish (Hee), ka mea e moe ana i ka papaku o ka moana, a hiki ia JNautilo (Auawaalalua), ke kupua e , kake!«? ana i kona wahi waa maluna o ka moana, a akoakoa ae ia lakou a pau imua o ke alo o ua kilokilo wahine la o Po*inikia; a i kolakou ākoakoa ana, kulou like mai la lakou imua o ua kilokilo ia, a puana mai la i ka huaohlo hookahi: Heaha ka huakaia ka moiw«hine o ka h<-"jua i hele mai āiia e Ike i kana mau, kauwa iioko o ko iakou home puanuanu? Pane aku U ua kilokilo la. I hele mai uei au ia oukou e hui kakou, '» e halawai, hoi no kekahi meā. ano nui a'u e waiho aku ai imua o oukou, oia keia. ii hooiii ana au l kekuhi kauii nut kue ia Mari-orodo, ke kupua o Ka 31alamalama AlohilOhi, ua makemake au ia oukou J ao kekahi paha o oukou, e kokua mai' ia'u iloko oia kaua ana,, ma ko oukou] kakau ana mai i ko oukou mau inoa mataio o keia pepa. Unuhi ae la ua kilokilo laikekahi] owili lole ailika i kakau ia i na huapalapalai wai gula ma ka olela Hebera; a holuhelu aku la oia imua o lakou apau, peuei: j Oieio Hooholo; Hooholoia. 0 makou o ] na kupua nona na inoa malalo nei, ke hoo-' hiki a hoopaa makou iloko o ke | kahua kaua o 'Ka Malamalaina A!ohitofii e kue ani īa Mari-orodo mu ka aoao e kokua aku makou i ka moiwahine o ka j Jewa. A no ka oiaio o keia, ke kau nei j n-akou i ko makou mau inoa i keia la——| niakahiki . j I ka pau aua o ka heiuhelu ana a ke j kilokilo i keia olelo hooholo, ia manawa i' ka mai ai o Fikibone, he ī-a keīa aia iloko ] 0 na lokowai o Amen'ka, a kamailio mai : i« me ka teo moakaku. | £ k« moiwahine; oiai oe e noho ana j iloko o kou haiepaahao aniani, ua komoj •ku la makou iloko o ke kahua kaua oj Unahi Uliuli, īloko o ke Kaikuono o l:e' Kailenalena. O ka Sawahe ma j kekahi *oao, a o makou ina kekahi aoao; ; » iloke o ia hooiii kaua ulupa ia iho ai j makou e na kapuai wawae o Lioaholomae,; ka lio keokeo o ka luahiiie Sawahe, a ua ! pau mai la makou i ke auhee, a o ka in^i-' kou mau mea mana, ua ulupa ia iho la ? . ua lio keokeo la a iilo i mea ole, a oJfā j mea mana hea la a makou ka mokou e ( lawe aku ai a imua o Atari-orodō, oiai o| ke ahikanaua no keli o ka Malamala: ma Alohilohi. ! la manawa, ku wai la o Potimadum» 4 l (Oopuhue paKu, «ole i hai maopopo mat o ; James \Yandell i iuoa maoti o ktia i-a;' aka, ua hoike uiai oia, he wahi i-a hiki ko ■ hoopiha i koua kiao i ka uiakani; nolaila, , 1 manao iho ai ko oukou uie» kakau, he Oopuhue ua i-a 'la), a piane mai la oia, j O ke auo o koia olelo i puka ae nei, he olelo m*ka'u wale ia; a uelaii*, o ka ntoiwaiiiae, owau o makou kai aa e liel*; aku mahope ou iloko o ua kaua la; u i oiaio ai I ka'u olelo, ke kakau aku nei au i ko*u ' | inoa. [ A kakau aku U keia kupua i koua moa ' malalo o ua olelo hooholo la, a o na kupua' a pau; ua pau loa iho k I ka maka'u. i ka hookuu aua ae o kēia hui ana, h<»!o nku la ua k.lokilo la iluna o ka ' lokowai : opilopiio o Muhia, iloko Oi ka «i<»a ike olē ' ia. (Aferika) a ma na kapo o ua lokowai' la i puhi ae ai ua la i kanu pu-' waikaUi, * kahea aua i na kupua a pau e moē awi iloko o na muliwia, a iloko o na ulalaau. i

Ike ltuu ana iho o ke k.ini ana o kana . o-!c, lUO ia uku la na kupua a pau e holo j mai ana .mua o kona alo; mai a Bohemo j (Hipopokamu). ke kupua e noho aiia iloko j o ka muliwai o Niie, •• hiki aku ia Musi!mo (JNahesa) ke kupm e noho ana iloko 6 ua uiulaau ona ialani. ku»ln.\p o iVlahiuaj mai a Laskedia (Kamelopaki). k.e kupua e noho ana iloko o na oawa kunhiwi o Beneroma, a hiki aku i ka Liona, k<i kupua e Uoho ana i na waoakuu o a i.uua ike alo o ua kilokijo la i kukuli like īho ai lakou a pau, a puana mai !a i ka elelo hookahi waie no: Hea<ha ka huakai a ke aliiwahine o k;>, lewa i heie uiai ai ia e tke i kana poe kauwa ilako o ko lakou iiome kuanea? I aku Uua kiiokiio ia. I hele mai nei au ' a oukou e huj k#kou a p noauoo, ina he mea hiki ia oukou ke kokua .mni ia'u me ka oukou mau mea maua iioko o ka hooili kaua o Ka Malamalama Alohiiohi 6 hiki mai ana,- īloko o keia mau la ae, Hiiawaena o'u a me ke kupu|i Maii-orod<?; a«o ka mea eae mai aini e komo iloko oia kaua, e kakau tnai oia i kona inoa malalo 0 k«ia olelo hooiiolo. Ia manawa i wehe ae ai ua kilokilo Ia 1 ua owili lole ailika la, a hoikeike »ka !a itt l»kou, a ia mauawa i ku mai ai o KerokedaitOj ke kupua e moe. ana ma na kapa 0 ka lokowa» opilopilo o Nubia, a paue m?i ia oia. Eka uioiwahine; oiai oe e noho ana iljkv o kou halepaahuo aniani, komo aku la makou iloko o ke kahua kaua o Huelo Pakaawili; o ka luahiqe Sawahe ma - kekahi aoao, a o makou ma . kekahi aoao; Ika ehu uo makou ona kapuai wa\vae o Linaholomae, ka lio keokeo o ua luahine la; o ka pau no ia o aiakou īke auhee, a oaa niea mana a makou a pau, uokea :a ilio ika ulupa a lilo ī mea ple, nolaila, e ka uipiwahine, o ka mea muna hea la u" makou ka kou hanohano e luwe aku ai iuiua o Mai*i-orodo, ke aiiikanana oKa Alalamalumn Alohilohi, a inukou e maka'u

e uei' Ia manawa, aolie kupua i pane ae a hoike ae hoi i kona manao, a kulou iho la lakou a pau ine be mea ia ua kau ka weii. ka uele aaa i!i& ia o wa i ke kupua ole e hele ai nie ia i ke kaua o Ea Malomalama Alohilohi; no ia mea, ku ae la oiu a haawi ibo la oia i kona aloha hope loa ina kupua makau waleo ka Amaikeoleia, a hele aku ia oia malunaoku j lewa no na aina papu o Yoleguna; a iwaejnao uaaina palahalaha la. i kukulu iho jai oia | kona nohonlii na.ueup ote, a puhi j ae ia oia i ka o-ie pu-waikau,i kahea ana | i na manu o ka lewa, e akoakoa mai imua |o kona alo, a iloko o ka miinawa pokole, | ua akoakoa mai na manu a pau imua o kona ult), mai ka Aeto e noiio ana iluna o j namauna Uiala, a liiki aku i ka Pelikana j o ka waonaheie o 'Basana, ua ulu ia mai j iakou a akoakoa i ke alō o int kiiokilo waj hine la o Poinikia. j I ko iakou akoakoa ana, kuiou like mai | ia iakou īmua o ua kilokihi ia, a puana I mai ia i ka iiuaulelo. Healui ka huakai la ke aliiwahine o ka lewa i iiele mai ai ia ! e ike i kana poe kauwa. iloks o ko lakou rhocne kuamakani. | Pane aku la oa kilokilo la elike me na olelo ana i kamaiho ai i na kupua mamua |ibo ona, a i ka hope loa o kuna olelo ana ; i wehe ae la oia i ka owili lole silika o ka olelo hooholo, a hoikeike aku lt *,ia ia ! iakou. I ka pau ana o ko lakou iuua ana, ka i mai ia o Kaeo, ''he manu kem aia uo i na aina haoie, aole 1 ike ia ma Hawaii nei; 1 ' a kamailio mai la oia. £ ka moiwahine, he haneri-makahiki i li -lu aku la ihope, iloko o ke kahua kaua o l'nahi Uliuli, he kaua mawaepa o na kupu;i o ke kai, *» me ka luahine Sawahe, a ii' ko oiā kaua i noho akn ai makou ilaau > o ka lewa-, a makaikai aku, ua hookuu ia tw mea mana k na aoao a elm, a u« līio iit mana i mea !ole i na kapūai wawae o Limholomae, ka Uolteokeo o na luahine S;uvi\he la; a oia ka makou e hoike aku nei iimm ou e ka moiwahine, «ole hiki ia makou ke kaua nu> llari*oro<to, ke ohikanana #oa no keU o Ka Malamalam» Alohijohi. 1« manawa, loaa hou i:u> i » i ua kilokilo nei ka paoa o kana buftkait»«4o. » no ia i ku ae ai ua kilokilo oei a hwawi aku la i kona aloha hope loa i na m in i, a hele ake 1» oi» maluna o k« iewa ujo ke aupuni Anapanaj>a; nae ka manao »|oko iho ona, kaili m#t ia Linaholonwo, iio keokeo o ki luahine Sawahe. X koo* hiki*aa aku n>;.w,.h<» o na pato«a o ke aupuni Anapimapa, k« iho ta oia ā ntn a tku U i na kuahiwi pahiolo eha e poai puiii ana i \ta aupuw» !n. O keta mau kuahiwi ehā. he iuhoniho kd lakoa o like me ka pahiolo. a Oi& «o hoi k» pku o waho j> keia uupuni: o iut kupua a pau e kosno iMke o keiu au« puui, e akioki liilii ia f keia msu Ulaui kualuwl s e haulo iho lakou īloko o ipuliue. kclea>ve eha a luahuie S,vw . he a j 4 hu lakou i ka ia; o kesa mau lala* ui kualuwi q ninia mnu ani» lakou i n» mauawa a pa«, o I'.ko uto wli pr.Mo'o n k* bale hana o Hāpa, a e lohe mau ia ana ka

ov,e oko l»kou niuiu ana. i na he muu mile kahi nu e ku mai ai e hoolohe. oka luahine Sawabe, he enemi oia i ke kilokilo wahine o Poinikia; ano ia mea e I ku aku nei ua kilokilo la mawaho o ua aup:ini la e mnkaikai wale aku no, aka, ua ] 01 aku ka ikaika o kona manao hoaano e komo iloko, a e kaili mai ia Linaholomae ka. lio keokeo ana e lohe mali nei i na kupua a pau. ■ Oiai'ua kiiokilo nei e nana ana me kona ! mau wahi maka kolohe, lele ae la oia iluna , I o ku iewa a he ehd inile ke kj&k-ie-Hw4—ka- | honua ae, nana iho la oia ilalo a-ike iho Ja |oia i na mea a pāu o kgaupuni Anapanapa. Iloko o keia manawa e kau nIK ke kilokilo, wehe ae la oia i kona iole holoku ulaula a kiloi iho la iloko o ua aupuni la; a ia mauawa, i hookui koke ae ai na lalani kuahi* wi eha a la lakou i ua lole ulaula la. me ko lakou kuhihewa he kupua keia a lakou e okioki noi, eia ka he lole walē no. I ka manawa i mawehe ae ai na lalanl kuahiwi eha mai ko Ukou hoōkui ana, ia manawa i komo iho ai uu wahi kilokilo a haule ana i ka lepo oke aupuui Anapannpa; a kahuli ae la oia he wahi Nanana a kokoi<? aku la oia no ka paia o na hale 3 « ku nei; oka haie nlua, no ka Inahine Sawahe aia ilaila ur> wahi Nanana la e kolo ne ia, oka lua oWa haie no na moopuna luahoe.a ua luahuie la, oia o Lina-hu a me Lina-mu; a oka ekolu o ka hale ro Linaholomae kn lio keokeo o ua luahina la. O keia lio, oia ponoi no ke kaikamahihe aka .iuahine Sawahe; aka ( no kona moekolohe aua me ke keiki a kanaka, a loaa kela mau kaikamahiue mnhoe, a no ia mea, i ioaina ai o Sawahe a hoolilo iaia i lio keokeo; a e hoopaa mau īa ana kona mau wawaeeha i na kaulahao keleawe eha, a maluna o kona kua e paa mau ana ka noho; a e paa mau ana ke kaulawaha ma kona waha", koo wale no ka manawa ai.

lioko o keia naanawa i kokolo aku ai aa wahi Nanana ta, a pii koko a4 la iluna o kekani kumn taau eku koke «ina uaa s kp kihi mai oka hale oka luahine Sawaaw nn kapuai; paha «{ja ke leiokie mdi ka lepo ne, malaila oia kahi i k&u ai, a .lookuukuu aku ia i kooa naau a pili aku !n i ke kihi o ka hale o ka l'uahine Sawuhe; a hoomaka aku la oia e ulana i kana upena punaweleweie; a mahope o ka pa* ana, hoi ae la oia a ma ke kihi o kana upena kau iho la oia, a kau aku la ka uanaipa a kona niau maka kolohe i ka hale o Linaholomae ka lio keokeo o ka lua-* Inne Sawahe. Oiai ua wahi kolohe nei e kau ana, ike mai la ua lio keokeo la i keia kupueu e -kau aku nei iluna o ka punawelewele, ia manawa u-hu-hu «e la uft lio la me ke peku ana o kona mau wawae i o a ia nei, a na ia mea i hoonakulu ae i kdti% hale a !i--lo ia he mea uluhua loa ia a me Lina-ma, ano ia mea i puka ae ai laua i waho īiiai ko !a«a hhle ne, a kahea mai la o Liim-hu. E Sawahe. Heaha ia e a'u mau moopuna? Wahi a Sawahe. I einai la o Linahu, healia la keia mea a Lpiaholomae e uwe mai nei, a e peka mai ni»i i ka hale ona? Pane aku la o Sawah4 malia paha he kupun, ua hiki mai i ko olua aina nei, imi ia aku ke kolohe. Iloko o keia monawa i kodio aku ai ua mnu mahoe la iloko o ko laua hale; a no ! ka manawa pokole wale no, ike aku la kaUi Nunana iua maa ka'kamB|hine la e p\ika ae ana mai loko ae o ko ltfUa hale*, ua kahiko ia o Lina-hu i ke kaj|a holo lio, a e paa ana ma kona l'una akiiu he uwepa I gula; a o Lsna-ma hoi, ua ka|hiko īa oia i ka aahu oke kan&ka kui amai-a, ama konai alo. e paa ana he epani wai gu!a; a ma kona lima akau, he hamare 4niauij a ma kona,ltma heniA, ho kapuai l|o aniani; a ke nana aku i ua mau ui la o ke aupuui Anapanaph, ua Mni kohu maoh ho, Hele aku )a o Lina-hu a hiki i Vi hale liō, wehe ae la oia ina kauhv;hao i hoopia jiaai o Linahoiomae, a pii ;\e! la ola iluua fo ua lio keekeo !a a kele mai !a iwihd; a |i ka m.uiawa i hoea mai ai uu !io la ra&- ! wah j o kona hale, kihe iho |la koua ihu j me ka paklu ana, a !a pla e S le!e loao hele ine ka hookpkoke aku \ īa k j hi koloho e kau mai lailaka, huki ao !a > L!<ia*hu i ke kau!awaha no a'>mu» nuhope aku ō aa hale; ■> m »a iku ai ika hapaiua Ike o u& atala, hiki aku la e Lina-ma malaila a ku iho h\ ok me ke knlana oke kanaka kui artiuva. i lleko o feeta manawa > ho&huli ae ai o l.ii\a-hu !io la, a aVu la « holo no k* āoaohikina oko ā no ka hapalii* n\Ue keia holo a|na, huli hou mai !a hope a hoomAka;nuu U o holo ka iki>ka i ke alo o u i kona mkuatvīv i snas!o ae ai rue ka| holō nui ma k<> akh o iīna-mu, is i«an:uv:\ i lelo aku ai o tiina«ms, «ae ka nur vame ko bn> i in j* il * kapi!t Hkw |v i na ■ miua e Linaho!oma«, » !, 'a aku ta ua Uo m% na kamaa e > i k\>na ' uvuu a ivo ka Uapa[ua uvUc kei:<

holo ana, huli hou mai la o Lina-ha a holo hou m»i la ma ke alo o Lina-ma, ia mana wa i lele aku ai o Lina-ma a kāpili aku la i na kamaa amani ma na wawae hope, a hala aku la oia. E ka mft» heluhelu, akahi no paha kaua a ike i ka amara akamai loa nana i kapili i kā lio i kona wa e holo ana. I kahala ana aku o Lina-hu, lele aku la oia i'iuna o" na lalani kuahiwi eha.me ua lio keokeo la, a maluna ona nihoniho o ījh kuahiwi _Ia i kakele ae ai nn līo keakeo la me kona holo nui; a i kn wa a kona mnn knpuai wawap e hehi la_.maluna q na nihoniho o ua kuahiwi ln, ke nahaha la na kamua hao aniani 0 Linaholomae; ao na mamala e lele la mai na kapuai wawae aku o.ua lio la, ke lipalapa la ke ahi iluna o ua mau kuahiwi la a iho aku la ilalo o ka aiiKi. Jloko o.keia.manawa a ke ahi e holapu aku la iua aina la, oia ka manawa a ua wahi Nanana aei i iho iho ai ilalo a kokolo aku la ilokoo k# hale o ka luahine Sa- j i wahe, a i kona kokoke ana ma ke kua o j ua luahine la, ike aku la ia i ke ku ana i aku oka luahino Sawahe e wehe i ke puni o kekahi pahu huina-ha keleawe, a ia manawa i hookokeke aku ai ua wahi Nanana ia m%hopo o Sawahe, a i ka manawa 1 komo aio Sawahe iloko o ua walii pajhu keleawe U, oia ka man&wa i komo pu aku ai me ua wafai Nanana la ; a pani iho la ka luahine Sawahe i ua pahu la a moe pu īho Ujia luahine Sawahe la me ua wahi kolohe la ana e ike ole iho !a. Iloko o keia manawa i ai mai ai ke alu i na mea a pau o ua aina la me ke koe ole o kekahijmea, a koe wale iho no ka luahine Saw»he a me ua wahi Nanāna kololie la iloko o ko laua paha keleawe; ā o Linama iloko o kona keleawe, lona mea a pau loa ua pau loa i' ke ahi. I ka manawa i puni aj ka nina i ke ahi, aia o Lina-hu ke holo kaapuni % i ka lalani kuahiwiekolu, a i ka ekolu o kona {{ au . puni ana, ta oia i ka lala >.i kuahiwi eha. a oia hoi ka lalani kuahivv l mawaho loa. ' ) I kona poai mua ika lalani\kuahhvi eba, ia manawa i I- - i ' ,' Ita ona kapuai wawae P ī.'h-ihola^h. .nu' lana j mai o ua lalnni ■' i ka holookoa £ iuo ki k > ahf ai j ka manawa t p^ a L ke ahi ' o i;aaka l iouae ( l a na ankholehele e al'i 'i ki. 'so.i ae la nt> Uale e!^«« No kahi wa aku.