Ka Nupepa Elele, Volume VII, Number 44, 1 May 1886 — Ma ke Kahoha. HE MAU RULA [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ma ke Kahoha.

HE MAU RULA

|N0 KA HOOPONOPONO ANA I | —KA — | Oiliana Makai, 0 KO — HAWAII PAEAINA A MK Kekahi iuuu Kauawai i lawe iu mai ioko mai o ua Kauawui e pili ana i ka Oihuna Makai. NA IiULA kAA MAU. Fauku 1, hoolilo lula a pau ® Makai i ko iakou muua

wa me ku iualama iua haua pau o ka Oihana. a uole -iiōi e- lilo i . na haua %iioko o ua hora i hookawale iu no na hana a kela a me keia !<anaka pakahi ma ua hana mau,; a he mea pouo hoi e makaukau na lala a pau no ka hooko na kauolia hikiwawe i na wa a pau i makēmake ia na lakou e hooko. Ua makemakeia na makai a pau e makaalā mau ma na hana a pau o ka Oihana; a o ka mai a me ka hiki ole e hana wale no, ka mea e kala ia ai ke haule ika wa bana, koe wale no keia, ina ua hookuu ia e ka liaiuuku, a i ole ia e kona hope paha. Pauku 2. Aole e aie na Makai uo aoie hoi e komo iloko o ka hale inu rama e iuu rama ni i «■». hana a i na wa i hoomaha ai mai ka hana mai; aole hoi e lulu pili dala, mea inu rama ā.mea waiwai e ae; aole koi e hiamoe i ka wa hana, aole iloko oke Keena hana a me kekahi \vahi e ae. ■ ■ ■ .Pauku 3. E pouo e oluolu ua lala a-pau o ka Oihana Makai i ka lehulehn; ama na hana a pau e pili ana 1 ka.Oihaiia Makai, he pono e hooko iu nxo ka manao maikai aole me ka inaina, e noonoo. pouo a e kuoo hoi e like me ka ike ana, he pono. Ika wa e ninau ia mai ai e ka malihiui uo kahi mea ana i makemake ai, e hai aku ka makai ina ua v ike ia, a ina aolē i loihi loa aku kahi oka mea i ninau ia, alaila, e ukali pu āku i ua malihini laa waiho aku iloko b na■ malama ana a ha makai o kahi huina aku. Pauku 4. E uumi ka Makai i kona huhu malalo o na hana e hoala ai i ka inaina; aka, e kuoo me ke kupaa e like me ka ike ana he pono, alaila pono ka hooko ana o ka Makai i kana Oihana i na wa e ulu mai aua ka inaina, a pakele no hoi ka Oihana Makui mai na hooiuaiua ana a ka leliulehu. Aole pono m olelo ino a pelapela, aole loa hoi e makemake ia kekalu Makai e hoopuka i kekahi olelo ino. Pauku 5, Ke mea pono e maemae ka aahu a me ka nanaiua o kela a me keia Makai, e maiau 1 ka umiumi a e hoomaemae hoi ina kamaa i na wa malie. Pauku G. Aole lo|r kekahi Makai 0 ka Oihaoa Makai, e nalowale aku mai ke Kulanakauhaje aku, me ka ae ole o ka Ilumuku. Pauku 7. - E komo kela a nie keia Makai i kona nahu piha i ka wa'hana me ke kau moakaka ana i ke Pihi ma ka aoao hema o ka umaamāi mai o ke kuka, (kop wale no keia ina ua kauoha ift.|io ke kiu a me kekahi oihuna e.) Paoku 8. Ua makemake ia -iiii Makai a pau, e haawi aku 5 ko lakoū' mau inoa a me ka helu i ka wa ? makemak'e ia ai e na kanakn. Pauku 9. E lioonianao kela ame keia Makai i kona wi, e hopu ai i ka lawphiila, ao!e loa oia e" apono ia ke hooi aku i ka ikaika inauiua o ka mea kupouo, a hiki i kona waiho ana 1 kabi e hoopaa ai. Pauku 10. oka hana. aka Makai o ka maiama i na paahao, h«»i e hoopai ia lakou, aole hoi e olele i na olelo e hoonaakluki aī ia lakou. Paaku 11, E malama pono ka Makai, aole e akeakea wale me ke kuinu pono ole; ak», ma kahi ī makemake i» ai e hana, e hana oia pela e'like me kaJmanao anahe pono, e eleu nve ka wiwo ole, a e hopu no hoi ofe i kekahi mea e kue a'ku ana iaia i kona hooko ana i kana hana. Pauku 12. E paa no na Makai Kuraau i ka uhli a me ka newa i ka wa haua. Pauku 13. E hoomaoi>opo pon<yf» Makai, mai unuhi a hoana akn i kahi oiea hoeha no kekahi tnea me ke kumu kupono ole; aka, lalo wale no o fia poii'io nui o kona p« lekana ame ke ola eki a e hoohaiTS ai ia mea, no ke palb A an'a uona ilu^ Pauku 14. Ona Makai e kii ;hau«fc a e noho wale ana palia, i noi in mai e |na kanaka ma na-mea e jjg|i ana ika

hooko ia o na jmtapala hopu a kii ike paha, n i ole tio nft 01010 lioike pili ana i ka lakou hana, he pono e pane ak.u ine ka oiuoiu, a ina aou' liīki ke ukali pu aku'ia 'lakou, 'a!aihv, e pono ē hai aku uie k;i moakaka <> hana koke ia ana ka han.i. Pauku 15. U» papa loa ia na Makui aole e hoaie wale aku i na paahao i ke d«la, wtiho aua akn i kekahi man mea ia lakou a kuai ana paha i kahi waiwai mai na pftaha > msi oiai lakon malalo o ka hopu sa aua. Pauku 10. E mal|una loi< me noeau na Makai i ko lakou knmaKamnilio aua, ma na moa e pili ana i u:i lawehala a poe i hoohnoi la paha a me ko lakou mai: wahī e akoakoa ai, a pela aku a me na mea no a pau i ik<i ia e ka Oihana Makai ; a i ka \v;« o hooponopouo ai i na hoolala ana no kn imi nua i ko Karaima i hana ia a i ka hopu &|sa pahn i na m luakma loa o lohe ia auanoi. , ' | Puuku 17. K uoomaopouo hoi s

Makai i na keiki liilii e aea. wale- .ap j ma na alamu i ka po; a iua 10 o foaa ana kahi man keiki aolie nian rnakira'i mau kalin palia e alakai ana ia lakou> a © hele palaualelo wale ana no, alaila, e lawe ia lakou imua o ka Lunakanawai Apaua a Hoomalu paha īio ka uinaniuau ana. l'auku 18. ■ o.ife Makai na lakou i | hopu kekahi kauaka a man kanaka paha, ua kauohaia lakoa e mikiala mai imua oka Aha Apana a Ho.omalu paha, ma kiinoho hou ana ka ! Aha, a e nana pono hoi i na ua kupo--1 ne ka hoike no ka hookō ia o ka pala- ! pala; a e hoopuka ia. hoi na palapalu 1 kii hoike no na hoike, a e hooko ia ! h ! oi mamiua ae oka noho aua o ka Āha. ..-■■■■ Pauku 19. Ina ua ike na Makai e ! hoao ia ana ka hihia e hoohulihuli a I lilcr i mea ole paha, ina uu hana ia pei la, mamua ae o ka liookolokolo ana, a I i ka wa paha e noho t*na ka Aha, alai ila, e hai koke ia aku ka lohe i ka īlamuku a i ole ia i kona Hope. Pauku 20. īna ua īke na Makai uu .haiiii ia kekahi Kai'.iima. e liai koke ia aku ia m'eā i k;i īlamuku a i 'tona Hope paha; a e hai pu ia nku no lioi ka moolelo a pau e like me ka lakoiwke ana, e hiki ai ke hopu ja, a ke kinai ia pāha ke ,Karaimar O ka hoopalalehaf=a hooko. ole- 'f -gēfa "īiāna7 he mea ia e hookauwaie a e hoopāū"ia" ai mīii ka Oihana Makai aku. Pauku 21. E hoike pu aku uo hoi na Makai i na kanaka a me na wahi i lioohuofla, oia. hoi, na haie hookaniakama a pau, ui hale malama i na waiwai uili.ue, ua hale hoopukapuka (lala, iua hale kudala laikini ole, na poe ka- , lewu ]qle na hale pili waiwai- a me na wahj.a pau e hooluana aiua ; poei ; palaualelo, na poe inu rama, na p<*e-' i pili waiwai, ua poe hookainakama, na i poo hana i na m,ea iuo e tfe a me ka ! akoakoa auao na kanaka i lioohuoi ia. Pauku 22. Okn haua.a na Kapena . Maknipa Makai paha, o k hoike ak*u , ma ka palapala i ka īlamuku a i kona : Hope palia, i kela a mejteia mea i ike it* a i hai ia mai pah» iaia, a e loaa : mai ana paha iaia ma kekahi auo; e i pili ana i kekahi Kai'aima, a feloui paua lliana ia. 23. A like no hoi kela ame keia Makai e hoike aku ai ma ka palapala i ka Ilamuku a i kona īīope paha i kela ame keia mea, h me iiii hoike aiio a pao o mea la e loaa mai v anji iaia fna e. Hlo ai ia ine» i mea e liOinai ole ia ai ka Oihana Makai, a o kekalu lala paha o ia Oihana.

Pauku 24, Uu papa lou iu na lala oka Oihaua Makai, aole e karaadio v ie a hoopuka paha i kekahi oleSi e huinai ole ia fi a e hoahewa aua pal a t kekahi Makai, aia wale no a uoi Ke m ita iu aku na mea a pau. i piii iu mea ma ka palapala, i ka . Ilauuiku a i kouu Ilope paha. Pauku 25. Oke kamailio wale ana a me ka hmke wa|fT na lohe lauahea w%le i ke ano kolohe o ka hoa Makai, he mea ia e hooliauhaa ia ai ka Oihana ma ka manao aua o ka lehulehu, a pela hoi e ak mai iti ha nnumo ino o na kunaka. a e lilo ai hoi ke ano hoopono o ka hoa Makai i mea ole a kii>akn ia ak'i oia uvai ka ! Oihana. Pauku 26. Oua hoike a pau i haliaia mamuli o keia kiiuoha, e pono e haawi kiuo ia aku ia i ka liamuku a i kona Ilope paha, a i ole ia'e hookomo o kona.pahu ieta, a e kau iho bora i hookomo ia ai ma kela a me keia hoike. » Paukn 27. Ona poe a pau i loaa *fcku ua'mai ia ma ke alanui. a nie na poe i hoopakele ia mhi ke poholo ana iloko o na wai hohonn, o hoihoi koke ia lakou ma ko lakou ! wahi a i ole ia *iia ka halemai; ao!o |oa hoi e lioilioi il k > o ka tlabwai, koe wale no keia, Ina ua kauohaia e ka llamuku ae ko-

| ria Hopo paha. | Panku 28. īkn lawe aua ika uie \ i oua rama a pupnle palia, aole kekalu ,■ Makui o koi aku i kokuhi aio i ka OU ! hatta Makai me ko ad ole o ka īlumu- ' leu 'i okoua Hope palia, o waiho ia mai ! iui h.la aie a pau ilokh o hoekahi nu\I hina, a i ole e hoole iia no ia nuui bila. ! PnukiA 29, Ile }.otn> iua Makai !ko hodkamaaina ia lakou iho me ko Jvuu|\vai Iloopai tCataiaia a vno ua kauoha|k ka Pupa l>hu o !iko me ko Ukou tfakomake ia «na ua lakou e hooko. . ■ j Puukf\ aO. Ua nUnao ia kela a mo keia M\k ik he mjea |xmo e loaa kn huto6 Kanawai Efoopai Kaniima, i w;vlōa:waha \ka Makai na t pauku Kanawai; a o kekahi mau panku kakaikahi ho'i i waē ia kiailoko tnat ola Kanawai, aole i manao U oia wa!e uo ua pauku e pouo ai |na Makai e ike, nohula, ke pai ia nei | ia Tns\\ pauku i mea e paa mau ai na Makai tne lakou. iho. a hoopili mau mli ia ' ,j 1 ' I

IXO KA PAUAHL. Pauku 31, Ma ka inanaw.i t ike 'kl ai. kr pauahi e awiun loa na. Makai a pau !oa e ku hana ana i ka liolo ma kahi e ka pauahi nui, a e hoikei koke aku i llamuku a i ole ia fke Kapena Makai e ku hana [ ana, a e kokua hoi ika m;>!araa aua i ka i malul}i3, n e palepale hoi i ka huikau ka« naka a me na kaa mai na poe Kinai Ahi aku,.a e malama ia lioi na waiwai ī malele ae iuai ka pauahi mai, e hopu hoi i ka poe e lyaa aku aua e aihue ana i na .Yaiwai a me ka hao wale arypi na. rnea i iiialelp ae mai ka ai ana a ke ahi. NO KE AWA A ME NA MEA E v PONO AI. Pauku 32. Aole kekahi waapa ame na mea e pono ai e malama ia ana e ka Makai; e haam-wate ia akūfadelūrhoi e heanoei_a kekahi mea e pono ni. nre ka ae ole o ka Ilamukn. NA KAPENA M \KAI A ME 'KA L4KOU MAU OIHANA. Pauku 33. Ona Kapena Makai o ka Waki, ua kauoha ia lakou e kiko iho raa ka buke hoa inoa o na Wakai, ina Makai pnne ole mei i ka wa ī hoa ia ai ko lakou inau inaa iloko o na minute eluna mahepe iho o ke kahea ia .aua o na inoa; u o liai aku kela a me keia Kapena ,Makai i ka iiumuku no keia haulē ana m'ai ke ku waki «na. 34. Ika hiki ole ana mai o kekahi Ma koiikahana, na na Kapenn Mnkai e hoonoho 1 pani no k>« Makaii nnho, a e Tll<u iaiioi-'oia. mailoko aku o ka uku o ka meaHhnoho, koe \v«le no keia, ina paha ua hookuu pono ia ena Kapeoa, a e hiki no ina Kapen». ke hoouna' , i kekahi Mukai i kahi o ka Alak.-n i noho, ti ninaninau ai ina kumu i noho ai uia i ka hana, e hoike ia hoi keia m-i!j mea a pau iToko o ka lloike o ke ku Waki ana. Pauku 35. E hookomo na Knpena Mnkai a pau iloko o ka l.nkou mau hoike i na i hookun ia e lakou inai ke ku waki ana a i ae ia paha mai kn lakou mau huina

«ku 'e 'lnkou, a me kc kumn o La ka» ivi,lc ana; e hoike pu no hoi laieou i na pauahi, na haunaele ame kekahi mau mea eae iloko o ko lakou tn%nawa V ku waki ana.

Pauku 36. Ua kauoha ia na Kapena o hoouna aku'i ka Itamuku i kela a mo koiu kakahiaka, i lloike Ku Waki me kc kau auu i ua iuoa ona mea i hoohuoi ia nia ka akau aku o ka inoa o kela a aie keia ka manawa a mc kahi i hana ia ai. ! KA OiHANA KlAl KAAHKLE. r Pauku 37. Ona Makai aia ma na a<anui ka hana, ua makemake ia lakou e kaaliele mau ma ka lakou mau huiua iho. oiai lakou ma ka oi.hana k<ahek j , malain nna i na ki.ii inakaa ! a an •i na piiuahi a me ua ofeni f kue nna i kahi k.makn a me ka wal-

w\]i, a e kue ana p.ih i t kiv mahi'iia o ka' lehulehu, aole hoi lakou e h«n!e!e wale'i £o likou mau hmua ino ka ae o!o ia, kde wale'no keit, ki uhai nna 1 C.ekahi raea ano uui i ulu koke mai i ka wa -e kaahele kiai ansi, a mai kali. n aeia mai, alaila, booko aku. O ni' Makai aia ka lakoa huiua ma kahi o ni Imlu houkumakama, e inaiama iakon i ka ra:slu]sia o ka ieliuiehu raa na alanui; aole hoi e noho hoo;naikeiki na wahine hookainnkam i ma na puka konio a pnka aniani paha tne k» henliea a kōi wale mai paha i kanak i ma na aiinui. ; Pauku 88. Ona Mukai e ku ana roa ke auo kiai kaahele. «ole loa e haalele i ko lakou mau huina a hele e ai, e inu kope a mea ai e ae paha. Pauku 39. lnn e ona kekahi Maliai ; i ka waiona oiai oia e ku hani ana. alailn, e hoopau m kona n iho Mukai ana. Pauku 40 Ua kp i loa ke puhi pika ana oiai e ku hanaana. Pauku 41. Aole loa e komō na MakUi oiai iakou e ku hana ana, iloko o na hale ipu raraa, hak ho«.k"»«nak»m:*. hale hula, Uale keaka paelo a lio hoi, a me tm wahi hana lealea e ae f aia w.i'e no a huh ka uwaki. Pauku 42; Ona Maka< a pau e ku.hana an» ma na alanui ; e kakau iho nialoi ko*o ka lakon umi buke hoomanao, « h[iaku i na Waki a p»u toi, ma o ko lakou mau Kapen\ h ina ino* kahi a me ka mmwwA ī ike i* ai o ka pae i hoolwi ia a { hoopai ia pa!m ina ke Kanawai> ke ilb mn ka lakou m«« huina a ma kekahi wahi e ae paha. ; Paako 43. Aoīe no e law? kekahi M Maii kēkahi uku makana no k«-kxh» h«ii a i hooko īa: a e hooko m uua psha, aia no a ike a hooholo ka Uamuku a o 'kona Hope p*ha, |

Paaku 41. E h*«« k kekah: palapaj* noi i ka riamuksi a i kona !l<»p. paha n<> kn »pono Mna i!«>k» o n* h»ra he Iwakilui»kuinnmahi mahope th» o ka !oai a«a q ka uku makana. Ina uole e hana la p Uke elae keia i hat ia ae noi, «laila„ e hoopau ji& oia mai ka Oihin» Mj*kai aka. I ! P*«kw 0* mnkem&keia «a | Makiii a i»e na Mak*i, e \raiho Woke aka ilokoo k* luu* o k& Hej>e thro.,k.; » u.« Bi«iwwalc4 a me na aku mākau« a < lo«* m«i i* lakou no ks likou l t v »«* h e hook«iu\v.s aku ;vui ptS;.v i w \i ho pu aku me kvk*tu piUpal» ho«K:ik;\ i ljā la i loaaonai ai, k- Jinoa a «re kshi O'ka mea n-)tn i nt*k:ii, t m.ii, a n»e fetk«hi hoifce pokole i kv ae.o o ki r. > .;t ,v «iie ka loih» o ka m»nswā i hana a s. ua hana la, a tne kokahī e hovAi > aaa ka niea nana i mak;in« mai, 'k< k - «»a īa i ha*\vi wale i» ma«vaīi e kt tn*kc- « hnawi Uto !oa. m« ke Wo» «kxs « k« mea t h mvi m»uaw,i!eA u aku i Pa«ku 46, lua ao'e e noho nv* I|L«w«m ue» k* uie% uuu*w.tk4 uuō ta \v,% a|aiU,« haa\vi koke aka i k& llau 1 uku

Paiiku 47. 1!U na meu a pau, iua ua oi aku ka huinn i haawi manawalea ia xuai tnamua o na da!a he Lwakalua, alaila, o ku ILamuka ke hui kiao mc ka mea i haa wi manawalea ina>. Pauka 49. Ina aole i waiho ia inai : kekahi uku makana i ka līope Ilamuka, ī manao ia uoka hoapono ana o ka Ilamuku, alail\, e kakau kuaihoUia Hope Ilamuku ma ke kua o ka palapala noi, (lala i waiho ia■ mai," alaila, aolekalli!nuk>i e hoapono i ka inakaua. N A MAK AI KAUWAI. - Pauku .49. Ona Makai Kauwai a pau e hookohu ia ana, e liahai loa l&kou e like me na ao ana a ka Ilamuku e hanwi aku ai ia lnkou i kela a me keia manawa Pawku 50. Ac!e Makai Kumau e hiki ite hoōftb"i kāUihana Makai ke ole e ike maopopo ia kona pihi Mnkai, ina kue i keia, alaita, e tawc ia kona hookohu. Pauku 51 Ua kauoha ia na Makai. Kauwai a pau e hana i mau hoike ma ka paiapala iloka ona hoi'a he Iwa«aluaku • laamaha, mahope tho o ka loaa ana rnai o kekahi Uala, a waiwai e ae paha iloko o ko lakou niau liinn, nui ke ano maaavvalea a uku makana paha, no n<» ho»kauwu ana a e hookauwa ia aku ana paha. A iualoko o keia hoike e hai ia ka huma ona elala a me ke ano o ka waiwai i Ipaa mai a me na uumu i haawi ia mai ai ia uku makana, a e kau pu iho hoi i ka' moair a me kah'ī i nOi ho ai oka mea nana i makana mai. "" " Paaku 52. Aole Makai nohopaa a Kauwai paha, e noho i pani no kekahi Makaj Kumau me ka ne ote o ka llamuku No kahi wa aku. IJa mamioia he mea kupouo e hoilie 'i'a aku imua o ka lehulelm i keia Kaliawai malalo iho nei, i kukulu ole ia ai na hale, koe wale no mekaapono ia a ine kulike rne ke Kanawai o ka malama olakino. lIE KANAWAI. XO ICA MALAiUA ANA IXA KULAA*A OKE OLA MALOKO O XA HALE SOHO, S« r o ka mea, mamuli oka hoopūuīuūlu nui o kekahi poe ma. kiihi mau walii, he pono e hauaia kekahi mea uo ka ipalama aūa i na kulaua o ke oia maloko o ua hale noho a nie na kahua e lioopuui ana. Nolaila, K keohoioia t ka S»l a m; kai Hale ikaolelo « ka «awali P*e Albh I lluko o ka Ahaeleie ka« Ka.i«wat o ke .Upnui; Pauku 1. Oha hale uoho a pau i nohoia e ka poe hoolimalima mat, a paahana paha malalo o na aelike, e malama ia me ka [ma pouo, a me ke luiln o!e, e fca mea nona ka ha]e, a e 4 "lawa pono ke akea aolē e emi iho malalo o ekoln hanen kapuai Kubioa, no kela n me keia kanaka makua, a i ole he eiwa hatieri kapuai Kubica uo hookahi kanaka ame wahine ame elua keiki. — I'aiīku 2. E malama maemae ia ka pa» me ke kahua hale niai na mea ino waie ona ano/a pau me oua hale lua lepo, me ka malama ia me ka paa pono e ka mea malama hale a hakn paha o i»a paahana, no kela a me keia eono poe kanaka makuii. Pauku 8. O kela ame leeia oua a mea malnma paha ame na mea eae a pau e malama ana a e hooponopono ana paha i kekahi hale noho no ka poe paahaua malalo oua aelike, eue Lna manawa a pau i makemake ia e ka Papa Ola a o na Luna pi\ha oka Papa Ola, e komo ak« me ke keakea ole ia maloko a ma kahi wahi paha o ua hale la. Paukc 4. O kela ame keia mea tualama hale noho a haku hana palsa o kekahi poe paahana, e lux>ko ole ana ina olelo o keia Kanawai e hoouku ia nole e oi aku mamua o kanali- . nw ilnla. Pauku 5, O t»a mea a pau e malama ana i kona hale me ke kukua pelapela i lilo ai he niea iuo wale a Uo kumu hoopolno i ke ola o ka lehuieUu a iae ole a hoohemahema paha e hookaawale aku i na mea ino i hoomuu ia ma kahi o kona hale noho & hale noho e aepaha, a i hana hoino w»le |x\ha ma kekahi kahawai a alahele, e hoopaiia ke ku ka hewa iaia, 1 na d*la aole e 01 i eko!u a i ote e hoopuahao , ja m« ka hana ooka no kti manaxva aole e oi aku mamua o kanakolu la.