Ka Nupepa Elele, Volume VII, Number 45, 8 May 1886 — Ma ke Kauoha. HE MAU RULA NO KA HOOPONOPONO ANA I KA Oihana Makai, O KO HAWAII PAEAINA! A ME Kekahi mau Kanawai i lawe ia mai loko mai o na Kanawai e pili ana i ka Oihana Makai. NA RULA MAA MAU. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ma ke Kauoha.

HE MAU RULA

NO KA HOOPONOPONO ANA I KA Oihana Makai, O KO HAWAII PAEAINA! A ME Kekahi mau Kanawai i lawe ia mai loko mai o na Kanawai e pili ana i ka Oihana Makai.

NA RULA MAA MAU.

Pauku 1. E hoolilo na lala a pau o ka Oihana M»kai i ko lakou maiiawa me ka malama i na hana a pau o kaOihana, a aole hoi e lilo i na hana e iloko t> na hora i hookawale ia no' na hana a kela ame keia kanaka pakahi ma na hana mau; a he mea pono hoi e makankau na lala a pau no ka hooko aku i na kauoha hikiwawe i na wa a pau i makemalee ia na lakou e hdoko.

Ūa makemakeia na makai a pau e makaala mau raa na hana a pau oka „Ojhana; a o ka mai a ine ka hiki ole e haoa wale uo, ka mea e kala ia ai ke haule 5 ka wa liana, koe wale no keia, ina ua ia e ka Ilamuku, a i ole ia e kona hope paha. Pauku 2. Aole e aie na Makai no ka waiona, aole hoi e komo iloko o ka V- ' iuu rama e iuu ai i ka wa nann ar na wa i hoorhaha ai mai ka hana maij aole hoi e lulu pili dala, mea inu rama a mea waiwai e ae; aola hoi e hiamoe i ka wa hana, aole iloj£| oke Keena hana a me kekahi • M.

Pauku 3. E pono e oluolu nalala a pau o ka Oihana Makai i ka lehulehu; ama na hana a pau e pili ana i ka Oihana Makai, he pono e hooko ia me ka manao maikai aole me ka inaina, e noonoo pono a e kuoo hoi € like me ka ike ana he pono. Ika wa e nināu ia mai ai e ka malihini no kahi mea ana i makemake ai, el hai aku ka makai iua ua ike ia, a.ina aole i foihi loa aku kahi oka mea i uinau ia, alaila, e ukaii pu aku i ua malihini la a waiho aku iloko o ua malama ana a m makai o kahi huina aku.

Pauku 4. E uumi ka Makai i kona huhu malalo o na hana e hoala ai i ka inaioa; aka, e kuso me ke kupaa e lik« me ka ike ana he pono, alaila I pono ka hooko ana o ka Makai i kana ; Oihaua i na wa e ulu mai ana ka iuaina, a pakele no hoi ka Oihana Makai raai na hooinaina ana a ka lehulehu. ! Aole pono na olelo ino a pelapela, «ole loa hoi e makemake ia kekalii M*kai e hoopuka i kekalii olelo ino, Pauku 5. He mea pono e maemae ka aahu a me ka nanaina o kela a me keia Bfakai, e maiāu i ka umiumi a e hoomaemae hoi i na kamaa i na wa malie. Pauku 6. Aole loa kekahi Makai o ka Oihana Makai, e ualowale aku uiai ke Kulauakauhale aku, me ka ae ole o ka Ilamuku.

Paaku 7. E komo kela a me keia Makai i kona aahu piha i ka wa hana me ke kau moakaka ana i ke l'ihi Makai ma ka aoao homu o ka uma* «ma, mamiho mai o ke kuka, (koe wate no keia ina ua kauoha ia uo ke kiu a me kekahi oihana e,} Pauku 8, Ua makemake ia na Makai a pau, e haawi aku 1 ko lukou mau inoa a me ka helu i ka \va i makeiuake ia ai e na kauaka. i'auku 9. £ hoouiauao kela a me keia Makai i kona wa e hopu ai i ka lawehala, aole loa oia e apouo ia ke ihooiaku i ka ikaika mamua 0 ka mea kupouo, a hiki i koua waiho ana i kabi e hoopaa ai. Pauku 10. O ka haua a ka Makai o ka malama i na paahao, aole hoi e hoopai in lakou, aole hoi e olele i m olelo e hoouankiuki 1 .a lakou. Pauku 11. E malama pom ka Makai, aole e akeakea kc kiiuiu

j>oyo ole; aky, ma kahi i niakemake ia ai e hana, e liaua oia pela o like me kaJmauao aua ho pono, e eleu me ka wiwo 010, a e hopu uo hoi oia i kekahi mea e kue aku ana iaia i kona hooko ana i kaua haua. Pauku 12. E paa uo ua Makai Kumau i ka uhli ame ka newa i ka wa hana.-. . . ~ . Pauku 13. E hoomaopopo pono na Makai, mai unuhi a hoana aku i ke- ( kahi mea hoeha no kekahi mēa liilii me ke kdmū kupono ole; aka, ma- ' lalo wale no o na poino nui o kona pa- j lekana ame k« ola eki a e hoohana/1 ai ia mea, no ke pale ana nona iho.' Pauku 14. ona Makai cku hana a e noho wale ana paha, i noi ia mai e oa kanaka ma na mea e pili ana i ka hooko ia ona palapala hopu a kii hoike p»'m, a i ole no na olelo hoike e pili anu i ka iakou hana, he pono e pane aku me ka oluolu, a ina aole e hiki ke ukali pu aku ia lakou, alaila, e pono e hai aku me ka moakaka e hana koke ia ana ka hana. Pauku 15. Ua papa loa ia na kui aole e hoaie wale aku i ua paahao i ke dala, waiho ana aku i kekahi inau mea ia lakou a kuai ana pah a ī kahi waiwai mai na paahao mai oiai lakou malalo o ka hopu ia ana.

Pauku 16. R malama loa mo ka uoeau na Makai i ko lākou kamaka muilio ana, ma na men e pili auā i na a i-ioe i hoohuoi īa yaha a aie ko lakou mau wahi e akoakoa ai, a pela aku a me na mea no a pau i ike ia eka Oihana Makai; a 5 ka wa e hooponopono ai i na hoolala ana no ka imi ana i ke Kai'aima i hana.ia a i ka hopu ana paha i na lawehala, e" malama loa o lohe ia auanei. Pauku 17. E hoomaopopo hoi nii Makai i na keiki liilii e aea wale ana ma na alanui i ka po; a ina io e loaa ana kahi mau keiki aohe mau makua a mau kahu paha e alakai aua ia lakou, a e hele palaualelo wale ana no, alaila, e lawe ia lakou imua o ka Lunakanawai Apana a Hoomalu paha ao ka ninanmau ana.

Pauku 18. ona Makai na lakou i hopu kekahi kanaka a mau kanaka paha, xta kauoha ia Jakou e mikiala mai imua oka Aha Apana a Hoomalu'paha,'ma'ka noho hou ana o ka Aha, a e nana pono hoi i na ua kupone ka hoike nō ka hooko 5a o ka pa'lapala; a 0 hoopuka ia lioi na palapala kii hoike no na hoike, a e hooko ia hoi m'amua an o noho ana h Aha. •

19. Ina ua jke na Makai e a »a ka hihfa e hoohulihuli a mea ole paha, aa hana ia pemamua āe o ka hod>kolokolo ana, a 1 ka wa paha e noho apa ka Aha, alaila, e hai koke ia aku ka lohe i ka Ilamuku a 1 ole ia i kona Hope. Pauku 20. Ina ua īke na Makui ua hana ia kekahi e hai koke ia aku ia mea i ka Il&muku a i kooa Hope paha; a e hai pu ia aku no hoi ka moolelo a pau e like me ka lakou ike ana, e hiki ai ke hopu ia, a ke kiuai ia paha ke Karaima. 0 ka hoopalaleha a hooko ole i keia hana, he mea ia e hookaawale a e hoopau īa ai mai ka Oihana Makai aku.

Pauku 21. B hoike pu aku no hoi na Makai i na kanaka a me iia wahi i hoohu<H ia, oia hoi, na hale hookamakama a pau, na hale malama i na waiwai aihue, nā hale hoopukapuka dala, na hale kudala laikini ole, na poe kalewa lole alu-a, ua hale pili waiwai a me na wahi a pau e Uooluaua aina poe palaualelo, na poe inu raraa, na poe pili waiwai, na poe hookamakama, na poe hana ina mea ino e ae a me ka akoakoa an%o na kanaka i hoohuoi ia. Pauku 22. Oka hana ana Kapena Makai a Makai paha, oka hoike aku ma ka palapala i ka Ilamuku a i kona Hope, paha, i kela a me keia mea i ike ia a i hai ia mai paha iala, a e loaa mai ana paha iaia ma kekahi auo; e pili ana i kekahi Karaima, a feloni paha i hana ia.

Pauku 28. A pela l|ike 110 lioi kela a me keia Makai e hoike nku ai ma ka palapala i ka Ilamuku a i kona Hope paha i kela a me keia mea, a me na hoike ana a pau 0 ua mea la e loaa mai ana iaiu ma kekalii ano; a e lilo ai ia mea i mea e hilinai ole ia ai ka Oihana Makai, a o kekahi lala paba o ia Oihnnn. Pauku 21. Ua pap:; loa ia ua lala a pau o ka Oihau? Makai, aole e kamailio wale a heopuka pi\ha i kekahi olelo e hilinai ok ia ai a e hoa|iew» aua paha i kekahi Makai, aia wale uō a hoike mua ia aku ua me» a prffi i pili ia mea ma ka palahala, i ka Ilaniuku a i koua Hope paha. Pauku 25. 0 ke kapiailio wale ana a me ka hoiko wale i na lohe lauahea wale i ke auo kolohe o ka hoa Mak»i t| ha mea ia e hoohaahau La ai Oiha-, ua uia ka mauuo aua o ka lehulehu, a j pela hoi e ala mai ai ua mauno Uio o

ha kanaka, a e lilo ai hoi ke nno lioppono o ka hoa Makai i mea ole n kīimku ia, aku oia mai ka Oihaua. Pauku 26. Ona noike a pau i hanaia mamuli o keia kauoha, e pono e haawi kiuo ia aku ia i ka Ilanauku a i koua Hope paha, a i ole ia o hookomo maloko okoua pahu leta, a e kau iho ika hora i hookomo ia ai ma kela a me keia hoike. Pauku 2T. Ona poe a pa.u i loaa aku ua mai ia ma ke alanui, a me na poe i hoopakele ia mai ke poholo aua iloko o na wai hohonu, e hoihoi koke ia lakou ma ko lakou wahi a i ole ia ma ka halemai; aole loa hoi e hoihoi iloko o ka FTa!ewai, koe wale no keia, ina ua keuohaia e ka Ilamuku a e kona Hope paha.

Pauku 28. Ika lawe aua ika mea oua rama a pupule paha, aole kekahi Makai e koi aku i kekahi aie i ka Oihaua Makai me ka ae ole o ka Ilamuua bila aie a pau iloko o hookahi mahiua, a i ole e hoole ia uo ia mau hila. Pauku 29. Ue i ua Makai ke hookamaaiua īa iakou iho me ke Kanawai Hoopai Karaima a me ua kauoha a ka Papa Ola, e iike me ko lakou makemake ia ana ua lakou e hooko. Pauku 30. Ua manao īa kela a me keia Makai, he mea pono e ioaa ka buke Kauawai ' Uoopai Karaima, i walea waha i ka Makai na pauku Kauawai; a o kekahi mau pauku kakaikahi boi i wae ia mailoko mai o īa Kanaw.ai, aole i mauao ia oia wale no ua pauku e pouo ai ua Makai e ike, nolaila, ke pai ia uei ia mau paukn i mea e paa mau ai ua Makai me lakou iho, a hoopili mau ma ia mau pauku. iVO KA PAI)AHI.

Pauk'i 31. Ma ka uiauawa t iko ia «i ku pauahi e,a.'wiwi loa ua \laUav » puu lon eku hana. anu ika holo ma knhi o p*uahi riui ; a e lioike leoke aku i a i ole ia i ke Kapena Mnkai e ku haiia nna, a e kokua hoi i ka malama ana i' ka matuhirt, « e palepale hoi 1 huikau'knnaka ame na kr«a m»i m poe Kinai Ahi ako, a e malnma ia hoi na waiwai 1 malele ae maī ka piuahi mai, e hopu hoi i ka poe e toaa aku ana e aihue ana i na *raiwa.i a me ka.hao wale ana i na mea i malele ae mai ka ai ana a ko ahi. NO KK AWA A ME XA MRA E PONO AI. Pauku 32. Aole kekahi waapa ame e pouo ai e malamii ia ana e ka o haawi wn!. ia ake, aute no hoi e hoanoeia kekahi mea e pf)no ni, me ka ae ole o ka Ilamuku. NA KAPENA MaKAI A MK KA LAKOU MAU OIHANA. Pauku 33, Ona Kapena Makai o ka "Waki, ua kauoha iā lakon e kikp iho ma ka buke hea inoa o na Makai, i na Makai pahe ole mai i ka wa 1 hea ia ai ko lakou inau inoa iloko o na minute elima mahope iho o ke kahea ia ana o na inoa; a e hai aku kela a me keia Kapena Makai i ka ilamuku no keia haule ana mai ke.ku waki ana.

34. Ika hiki ole ana mai o' kekuhi Makai ika hana, na na Kapena Makai, e hoonoho ī pani no kf Makai i noho, a e uku ia hoi oia, mailoko ako o ka nku o ka mea i noho, koe wnle no keia, ina paha' ua hookuu pono ia ena Knpena, a e hiki no i tia Kapena, ke ; hoonni i kekahi M.akai i kahi o ka Maka' i noho, e ninaninau ai ina kumu i noho hi oia i ka liana, e hoīke ia lioi keia imu tftea a piui iloko 0 ka Iloike o ke ku Waki ana.

Fauku 35, E hookonlo na Makai a pau iloko o Ica lakon mau hoike i na Makai i hooknu ia e lakon niai ke kn waki ana a i ae ia paha mai ka lakou mau huina aku e lakou, n me ke kumu o ia ka-svv£.l«f ana; e hoike pu no hoi lakou i na pauahi, na haunaele ame kekahi mau mea eae iloko o ko lakou manawa > ku waki ona.

Pauku 36. Ua kauoha ia na Kapena Makai e hoounu akn i ka Ilamuku i kela ame keia kakahiakiii i Hoike Ku Waki kaawnle. me ke kau ana i nn inoa oua mea ihoohuoi ia ma ka akau aku o ka inoa o kela & rne kei» Mak«i. i<:i manawa a me kahi i hana h ai,

KA OIHANA KlAl KAAHELK. Pauku 37. Ona Maktvi aia ma na a!a* nui ka U» n»akemafte ia lakou e kaahele mau'ma ka lakou m;ui hnina iho, oiai lakou ma ka oihana kaahele. malaina an» i na kiai mikaaU ani i na pnnahi n me na ofeni e kne ana i kahi kanaka a me ka waiw*t, a f kuē ana pah» i ka maluhia o ka lehulehu. «ole hoi lakou * haalele wale i ko lakou imu huiua me kh ae o!€ ia, koe no kei*, ka uhai »na x kokahi mea aiio nui i ulu koke mai i ka wa e kaahele kiaj aua, a mai kali a ii mai. ko aku, onn Makai aia ba !akon s huina iv*: kahl o m hale heokatrtafema, e matama'lakou \ ka maluhia o 'ka Wiuīphn ma na'iilanui | ao)e ht>! e noh«l hoomāikeiki «a wahine hookamak«ina ma na pnka komo • pialA aniini paha me k* heahea a koi w»}dpai paha i kanak* ma n« ahnui. JhpkuBB>. Ona Makai e kn ana ma ko]M|o kiai ku*h«ie 4 oole loa e haalele i ko lak,otf taau huma a he!e *jai, e inu kope a ii e a,e puha. j i papku S§. lua e oua lekahi Mnkai j I k& mi oia e -'I h«n* 0 i« kon« noho Ma'kai snn

Pauku 40. Ua k \p'i b',\ ko juki ana oiai e ■kn"'h'ai)U.nna. Pauku 41. Aole c komo tm Mnkai I oiai lakoa e ku hana ana, iloko o na halo ! ;mu rama, hale hookamakama, luile liula. | hale keaka paele a lio hoi. a ui? na wahi J hana ]eale« c ae, aia wn!e no «■ 'uili ka i uwaki. ] 'Paukū 42. Ona Makai a piua cku hana anB ma na alanui, o kakau iho maloi ko o ka lakou mau buke hoomanap, a haaku i na Waki a pau loa, ma o ko lakou mau Kapena la ina inoa kahi u me ka | manawa i ike" ia ai oka poe i hoohui ia a t i hoopai ia paha ma ke Kanawai. ke ike ia ma ka lakoa mau huina n ma kekahi wahi e ae paha. Pauku 43. Aole no e lawe kekahi Makai i kekahi uku makana no keknhi hana i hooko ia a e hooko ia ana paha, aia .wale |no a ikte a hoohoio ka Ilamuku a o kona Hope pah«. Pauku 44. E hann ia kekain palapala noi i ka Ilamuku a i kona Hope paha no ka apono anā iloko.o na hora he Iwakaluakumamaha mnhope o ka loa i ana o I<m uku makana. Ina aole e lmia ia e iil;c rne keīa i hai ia ae nei, olaila, e hoopau ia I oia mai ka Makai aku. Paukn 45. Ua naakemakeia na Kapena Makai a me na Ma.kai, e waiho koke aku iloko o ka lima oka Hope Ilamukn i ua uianawale.l a me na uku iiiakaua a pau i loa« mai ia lakou no ka lakou hookauwa ana a e hookauwa aku ana paha, a e waiho pu aku me lukah) palapala lio ikaka i ka la i loaa mai ai, ka'inoa a me kahi , noho oka mea nam i mnkana mai, a (ne kek"hi hoike pokole i ke aoo ok i fiana a t ine ka loihi o ka miinawa i hana ia ;ii na liana la, a me kokahi pilupala e hooiaio ana ka mea nana rmak;uii> mai. he muknna ia i haawi walo ia.mamuh o ki m'akeroakfe e haawi iilo loa, me ke koi oh- nku V i kn mea i haawi manawa'ea ia aku. 1 Pauku 46. lna >o e e noho an ■mo 1 LLnwaii uei ku mea min«wile» uiai ia wa, • ai;»ila, u haawi koke aku i kii Ilrfinukii ia hoike.

Pauku 47 Mh nn mea a pau. iua un oi iiku ka huina i hnawi man:nvale' ia mai inamun o na dala be lwaknlua, alaila. o ka Himuku ke hui kino me ka mea i haawi mai. Pauku 48. Ina aole i waiho ia ma! kelenhi uku m:rfcana i ka Hope ilamuleu, ī maiiao ia uo ka hoapono ana oka Ilnmuku, alaili", e kak.iu kua iho ka llmnuku ma ke kua o ka pnlapala noi, "Aole datii i.waiho ia niais, alaila, aole k« II - muku e hoapono i ka makaua. '>^NA;';- :, ljĪA'K'Ar KAUWAI. Paukn. 49. .0 na Ma.kai Kauwai a pau e hookohu ia.ana, i> hahai loa e !ike me na ao ana aka Ilamuku e ha.iwi al;u ai ia lakou i kela a me keia manawa Paaku 50. Aoie Makai Kumau e hiki ke lioo'.:o i ka Oiliana Makai ke ole e ike maōpopo i» kona pihi Makai, !na kue i keia, alaila, e lawe ia kona hookohu. Pauku 51. Ua lrauoha ia na Makai Kauwai a e hana i tnau hoike ma. ka' palapala iloko ona hom he Iwakaluakum:nnaha, mahope iho o ka loaa ana tnūi o kekahi Hala a waiwai e ae paha iloko o ko lakou mau lim-.», ma ke ano manawaiea a oku makana paha, no na hookauw.i an.i a e hookauwH ia aku ana paha. A iualoko o keia hoilee e hai ta ka huina ona tla!a a me ke ano o ka wa mfrn ne na kumu i haffwi leTrSinu la 'ak'u a e kau pu iho hoi 1 ka moa a me kahi ī no. ho ai oka mea nai:a i makana mai. Pauko 52. . Aole Makai nohopaa a Kauwai paha, o noho i pani no kekahi Makai Kumau me ka ae ole o ka llamuku NA RULA NO NA KIAI I K\Ml HOOPAA LAWEHALA.

| NA HAN A K PILI ANA X KA H ALEWAI. Rula 1. Hookahi Makāi e noho mau j mana hana o kā Halewai. Ru!a 2. Nana e mnlaiha tin ki a pau o na wahi hoopaa lawehala. Ilula 3. Naa* « hoopan i na lawehala a pau i hopu ia a hnawi ia mai iaia e kekahi Makai. • RuU 4. Na ke kiai e hookomo iloko o ka buko i hookaawalo in no ū* huna i lea inda piha a me ka hnaolelo' oi« hoi ina he iooa kapakupa kahi okelu a me keia kana» ka a wahine paha i !«we n» mai iloko ; k;» inoa o ka Makai nnna i hopu, ka manaw;», kahi i hopu la ai, ka hewai hopu ia ai, a me ka inoa o na hoike, iua he hoīke kahi. ī?ula 5. Nana no e malama i na mea liiln a ka lawehala i loa» ma koni kiuo, a e kakau iho i« m«u mea milokn o ka h«ke i hooieaawale ia no in ui*j«. E haawi ia *kq keia miu mea ) k« Hope Ilaiuuku ma K««n» Makai i ka hora S ō kela a me k*)ia kakahiaka; aole ugī e haiwi ia aku ka waiwai e wailio ana lioko u ka i ua lawehaia i hookuuia aialalo ka bela, a i hopkuu ia paha. ine ka loaa ok> o ke kiuoha mai k» Ihunuku m;u, a ! olt ta mui k&ua Hope mai: u inu piiha lu> i ai.: Ka, ke kiiU iialepualuo o i •Hpaiapaia hoiko U4 loua aku n;ea i makuia ia i ku oua o w w»iwai Kut*ts, Mokunn LXXXIL Kat>. KaP&aku 2. E hiki ao i ka Mv>ū me koa» mau Kuhina me u.i kuiuoa, me Lunakanawai v > ku ,\Uu « mo na Ak* Kaapuui, me na lloa o ka Ahao-elo. aa Imna o ka fapa Hoonwuao. uio ua L ioa >iut s aie na Kanik«ia o aa Aupum o, « koaio waio iloko o na halo o kal|s«i i na kepono. | itub P«uku 3 o ka Mokuon LXXXU j K, ;iL R. O «a Lunn » oleioi» ma ka | ku «Miuua «o aei, o iakon wak ks p,v | kui)it>; ma «enu.u u »» k&muHio | ii«, ! >. -u. iua4j>*U» wia ka j .u wk<» a* nvauv«a k» j

. Hamuki 7 . a o ka Lum* Hilepiwhao \ »o!e hoi c< liiki i inoii' 'mukiikai, n i hanwi mai i liiwehala, a fc lawe I aku mai kokiUii hiweluilu n.ku, i kīi palapald a i ka ok'lo tir t i paha. a e kokiu paha m:t j k,a haawi.ana j kekahi inea u ae, me ka ae I ole o ka IlAinaku n o ka Luna Halppaahiin : paha, rae ka hoike ole aku iaia uiamua, o lioopai i:i ua ine:i makaiwa: uei itia ka uku hoojjai aole'e emi iualalo o na iala elima, ilole hoi o o; Liku i na ilnla elua t iiaDeri (K. K. p. 21!).) Rula fe. Ao!e e h;kv ke hookuu ia kekahi kanaka ī lioopivi ia-no ka feioni me ka lōa'a o'e o kekahi kauolin i k?.u inoa ia . e ■ ' ka Ilamuku a e kona īīopa paha a i ole īa e ka Lunakanawai Hoomalu. ' Ku!a 9. E noho ne ke Kia? iloko oiai kona manawa, a e malama ī ka _ maemae o ki halepHiihaOi n rae ktvano maitai a hoopono o na U wehnla. ; Rula 10. E holoi wai ia.ka halepaahgo; a e puhi pono ia o Joko me ka uwlu kukaepele a u hamo ia me ka pum e nke ka pinepine me.luunea.maemne »i ;• e oluola ai ke ola o ua lawehuU. _llula 11. E ImanoluLpiiLui n» kwelnla, a e malama kaawulo ia kela a uie keia p«pa iloko o na ruim pouli; aote uae e hooi paa pu ia na kwehala kane a wahine iloko o ka Tumi hookahi; e malama' ia hoi , na kamalii oo ote iloko o ka rumi e Iike kē | -kaawalemai ko kanaka makua mai me ka ! nui o ka halepaahao e lawa ai na lawehi.- . la. i A penei na pnpa. i No. kahi w<i akti.