Ka Nupepa Elele, Volume VII, Number 50, 12 June 1886 — HE MOOLELO KAAO NO KE Kaikamahine Alii LEINAALA, Ka ipohoomahie a na Ui Ekolu KA NANI E HINA AI KA MANAOIO KA UI E HAULE AI KE KUPAA, O KE KIHAPAI PUA O ELENALE, Ka Mahinaai i piha i ke aloha KE ANIANI LIILII O TUBERINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE Kaikamahine Alii

LEINAALA,

Ka ipohoomahie a na Ui Ekolu

KA NANI E HINA AI KA MANAOIO KA UI E HAULE AI KE KUPAA, O KE KIHAPAI PUA O ELENALE, Ka Mahinaai i piha i ke aloha KE ANIANI LIILII O TUBERINA.

MOKUNA VI. i Helu 15. * āOIAI ua keiki ahi la b'ku ana, niuau hou aku la oui i kora makuakanel me ka i aku. Heaha ka lakou nei. hana i; noakoakoa ia ai maanei? He kaua mawaena o kou aupuni e kuu keiki a me Dimevata, ka mea i kapa iaia iho maialo o ka inoa wahahee, ke o Poinikin. ua kuahaua ae noi oia ī na kupua pau oka lewa no ka hele aha mai o kaua i kou aupuni e kuu keiki; nolaila, eia kou makaukau ke akoakoa nei imua o kou alo, ana lnkou nei e maiama ika maluhia o kou aiiia. Pane hou mai la ua keiki la. Heaha ka kaua hewa i hana aku ai iaia i hele mai ai oia e kaua i ko kaua aupuni. j I hou aku hi kona makuakane. O oei wale.'iio e kuu keiki Ke kumu oke a kaua, mat ka la o'u i 11 "«nai ai i i ae i keiki na'u, j ua huna iho iau ia oe malalo oka inalu o j ka lau ona iaau o koia kihepai, a uā kapa iho au i kou inoā_hoonalonalo, Ke .kih.āpai' pua o Eleiiale, m«i kuuu manao' e nalowale ao i ka maka o na kupua a pau, aknj ua ike ia oee kela kupua wahahee, a aia oia ke Looliikini mai la mahope o Lemaal'i ke kaikamahinea Harouna Aragaila, ka'moi o PeresiaJ a o ke kaikamahine hoi i kapa ia a kona lahuikanai<a; ka nuni o na pu;j, no ka mea, ua oi ae ka nani o kona mau helehelena mamua o ka wai hooluu o iia pua oka nahele, ake ako mai. nei ke.ia kaikamahine o jawc ia oe e kuu keiki i kane nana,,aka, ua kue au ia mea e kuu keiki, oiai he keiki oe na ke kupua, a he kaikamahme h'oi ia na ke kauaka.

E kuu keiki, he ao no anei oe e noho j ka honua aina Q na keiki,a kanaka, kahi e uwe ai' oe. a e iianikau ai, kahi kaniuhu awe kar«haoha, a e «we iho ai oe i ka a me ka ilihune, kahi hoi e ai iho ai ba palaho i kou kino nani, a e p#ani iho na ilo maluna o kou mau helehelena nani e kuu keiki a'u t Lo<»uioamoa ai, a e iioko alli iho ka lepo o ka honua maluna o kou kino nani, pehea la kou manao e kuu keiki ī k«ia mau mea? 1 Ia manawa i luliluli ae ai ke poō oua kihapai pua ia o Elinale, me he mesi la e hoole mai ana aohe ona makemake e noho iluna oka honua aina o na keiki a na kanaka, Ia manawa no i hoomaka hou mai ai kona makuakane e kamnilio- E kuu keiki, he mea pjaikai anei i& oe ke haalele iho i%ou maknakane nana oe i luhi a e kiloi iho oo i na hua ai o kou kihapai, a e hole nku oo mahope o ka nani raae wale? Pane mai la kana keiki. Aole, e kuu makuakaue; ke «nanaoio tiei au i kau mau olelo o kuu makuakane, a ke kupia nei au a hiki iko kaua haule pio ana imua o ka enemi, aole au e lawe ia Leinaalai wahine na'u, a aoie hoi au e punihei i kona nani no ka wa mau loa. E ka mea heluhelu ? ke ike ae 1« oe i ka hoolo o ua kihapai pua nei o Elenaie, ae; no ia manawa ia aua i hoole ai, aia a hiki mai o Lelnaalu nnua o kona elo, alaila, e hawahawa iho nuanei na iim# o ua kihapai pua la o Elenale. a oia paha ka ka mea liaku mele i kauaonan «e ai ma o Lemaali ala, i ka wu a LounaU i 'oho ai ina mnpuoa 100 o Elen.<le. Puapua mai la r»a leo :«w*hia aka mokani. [ na kauna olelo a ka puulena i kauka. Kakao ka waha o ka ua nahua t kanaoele. I ka i mai aole kona Loi. c Na ka nani o na heleheiena o Leinnala i hoohau'o iho i ua keiki la a pa'.alie ka palu i ke kaikamahine a kpnake a e ike ihi ai ma keia i»n» aku, iwluii i. hou aekaua a n»»* i k* ht(a mau .kamaiho nw. : ]S'o ka hoolo ana aku oua keiki 1«. no- ! hohola ae ia na holehelen* o k.i U.HīOii uuUuua o KoiKi nwkuaknno : ā p '• hou ni:ti !n, ] Va pau anei kou mnu.io e kuu keiki? ! i aku la kaua keiki. ae; U» V«u ko u 1 mauao.

Ia mannwa i huli ae ai o Mari-orodo a haawi~nku 1a ike kauoha i na kiai naue ole o Elenale, mo ka ī aku, Ē o'u mnu knnaka, ka poe a'u i hilinai ai i iie k,oa ame ka wiwo oIe ; eia au ke hooana aku nei ia oukon e 'kiai i ko kakon rina alohn : nolaila, e noho aku ou'kou e kiai, 'penei ke ano: Mai ka lnlani kuahiwi e-piīi akulā i ka lokowai o r Cuberina, a i kahi e ku ai ria kiai aiua ; i umi mile ke kowa muwueiui; e kukulu ia ka laina-mua, ka poe' me na kipikua, mahope iho o lakou, ka poe me na kopala, a mahope iho o lakou, ka huakai 0 pa kamelo me na cororata, a mahopo iho lakou, ka poe me na hamaro ;i me na koikahi. He um» mile rtiai a lakou mai, (i kukulu iho ika laioa o na kanakn pookolu, he umi mile mai n lakou mni, e kuku'u iho i ka laina o na kanaka me na upamakani, na elepani me ka poe ptna pua, na kaua lio keleawe a me na ihe lapaJapa o ke abi, a he umi inile mai a lakou i mai, e hoonoho iho i ka ; poe miio aniani i malaila; n me ke ieoena o na kiai. j I ka pau tna o ke kauohn a Mari-orodo, huli ae ia ka Pueo o ka waoakua a kauoha aku la i na kanuka e hele no k&hi o ke kauoha, a o ka maaawa _ae_iii q i ua poe koa eepa Ta, a hele aku Ia kela.me] keia mahele ona kiai ma-kp )akou alanuii ponoi iho, a puka aku la ma ko i<ikouijaau ponoi, a hele aku ia no kahi i Wauoha | la nkn tii •?.■■■■■ ■ ■ -, - | tka hala aku o na koa, hoani ae la i © Mari-orodo i kona kookoo ku'pua, a o ka j manawa no ia i hu mai ai ka lau o au Laau j 1 na nalomeli, a haule iho la ia lahūntalo"j ona alanui, a ike ia aku lake.kai ana' mai oja lahpi ma na alanui a pau' me na I mea kani ona auo a pau, a o ktf lakou huina howluulu, he umi tausani i papaluai ia ka nui," O keia lahui, he kuapuu wale no lakou i a pau, keke ka opu, a iiilii na wawae, hej like ko lakou -.nau helehelen* ke.na»a aku,! aohe he mea loihi, a aole hoi he mea poko, le, aka, he like wale no. ! Oiai keia l->hui e kai ann, aia ka leo o na pila ko wawalo la iloko o ua kihapai pua la. a J<e howon' 1 ; nr;ai la ka leo o na ohe. ke kaulele mai ]a ku leo o na pahu, a me he mea la, i ka hoolohe aku, o '-ko kai hawanawuna o Kawaihae, e ne hone ana Ika pue one. 1 ' Hauoli wiile ina. o kaua kahi e ka mea heluhelu ilaila.

I ka akoakoa ana mai o keia poe kanaka, hoani liou ae la o Mari-orodo i kona kookoo, a o ka manawa no ija i kuu iho ai ka leo o na mea kani, a meha iho la ua kihapai pua la o Elenale'm&. he inea la, aohe mea i hana ia.

Ia manawa i pane aku ai o Mari-crodo. E a'u mau kauwa, ke h(>onoho aku nei au ia oukou, e noho oukou o kiai mawaho o keia pa, ma ka poai ana a puiii iaia, aia a lohe oukou īka loe hooho oke kaua, ala« la, e hookani ih-o oukou i ka oukou mau mea kani ona ano a pau, a e poai iho oukou i keia pa i ekolu puni e ko mele a i ka ehiku o Jio oukou kaapuni ana, alaila, e hooho ae oukou i ka leo 'lahnkila o kē kaua, a a<}le oukou e e ai' kekahi mea kino e komo ?loko nei

Ia inanawa i ;.uli ae ai o Mariorodo, a kauoha aku la oia i na ktpwā nalonieli e* poai puni lakou mawah<f> o ua kihapai pua la e kini i kona inaluhia, a a-ole hoi e ae i kekahi mea o p komo mai iloko, a aole hoi i kekahi mea loko e puka i waho, waie no o El<fnalc me kana manu pikake. o laua waie no kai ae ia _c puka i waho ina mauawa a pau a laua i makomake ai, a o ka paiiina hope loa keia p ke kauoha a ke kupua Mariorodo; a hookuu iu afcu la lakou heJe no kahi i kauoha ia. E waiho iho kaua e mea heluhelu. ma keia ; wahii a.o nana aku kaua ika hoonoho ia ana ona kiai. Mai ka lalani kua-, hiwt mua loa kahi e kokoke la i ka !okowai o Tuherina, a o kahi i kau ai ka pa-' palo ooina a oie k© kapa upena, ma īa wa-j hi kahi i koho iho ai ka yueo 3 ka akua oia kona wahi o noho ai e kiai. | A mai iaia mai ai ka laiua iuua o ua kiai puka hikma, oirt na Aolp a me ko lakou mau kanaka h*>. imk. koi wa inawaona, mai ia lakou mai a | ona gul&, he umi mile; ami ia lakou ttuu a' i na Ipukukui gtils,.he v,nii niiio, n mai i a l lakon m«i a i na kiaha nuiaui, ho umi ō>i|e,. i a mai i<\ lakou mai a i iki nalomeli, lte uml [ miie; a noiaila, ho 50 mile wai ka pukiv i komo o ua aupuni la a i ka puka hikiua ii Ike kihapai pua o Eleualo. . J i Ma keīa vahi oka meu holuhelu e ißfc iho ai kaua, u;t wahi kn paa a ke kejki ī Mariorodo aohe puai nonanona ka nohoi|j I ka paa. a «ol.e kopua ik.iika nana o lqH ' nauoue a k»ua o ikv «i mn ke'ui hope «H | i um haua a keia poo kiai. a o kahi Ui u i e ike :ho av i k» ui kaulana o Pcfl2 -- i i ak* ūtt:» i ka ehueliM o Wa ai)jiuni I*M j kj* Mahuuala»na Al«hild u v »a!ailrt ? e w&iW iho kaua i uu aupuni la j noho !t» UokO 1 k*

MOKUNA VII. i Ekolu mea nna ole ma ka honua, • ] Ka monna aohe i mai ua! piha, ! . Ko ahi slolio i mni ua.ani, Ka lionua i tfia-u ele i ka wai, Na L.einaalanakou e hoopiha, a hai mai lakou i ka huaoiolo ua ana He nmi'lai hala ae oko Leinaala noho anā i-ke aupuni* hui aku "Ja oia i kana mau aikano no ko lakou hele ana i no ia moa, i heie.. aku ai lakou a ekolu e ike*ia Sawahe mamiia o ko lakou helu ana, a i lakou hiki ana, uku imua oua ahikanana la, pane aku la Mna mau moopuM iaia., E eia makou a psu i hele mai oei e iko.. ia ae mamua o ko m«kou hele ana i Peresia, nolaila, e nana mai oe i ka peno o bo.(tiaua hele ana me ke aikane a inaua. la manawa no i Lena* mai ai ua maka o ua luahine Sawahe la iloko o na alu o kona ina» m»ka o epikipiki ana mo he aie 1a.n.0 ka moma, a nana mai la oia i kana mau moopuua ekolu eku aku nei iinua o konji alo, a i kona ike ana mui ia Leinaalai haalulu ae -h kona papa auwae. a p:\ne aku la oia. ,0 oe. iinei. ia e Leinaala ka ui a ke ao lioiookoa e akena noi? Ao aku la o Leinaala me na mino aiia maluna o kona mau heieholena;.o ia mauawa, i haalulu ao ai ua. luahine Sawahe la a puana mai la oia Xka~okhx ; Auwe ka uaui e! Aole au i ilfe i ke kah wahme ui a-.nani o kona mau heleheiena ī like me haaheo iho auanei kē kane na?ia e hōlo" iho i kou ma,u aoao, e kulou iho auanei oia i 4alo a e hoeaiana aku i | kona, rvaai, a e hlo auanei ke ahi wela a na. l kupua i mau' i ,mea hēlelei j wale, a he mea menemene hoī ia lakou ke hopu_mala hnehae ae iti oe; "no ka mea? ua oi aku kou nani mamua o na pua o ka S naheleheie,-a owai kau kane e mare ai? Paue aku lu o Leinaa'a. He kaue ka'uaia iloko o ka. % pilikia, a aole au i kamailio pu nte ia. a nole hoi i ko'u maku<skano i kona makuakane; aka, oweau nue !:ai doha iaia, a uo ia mea i hooun». h&i Bi ko'u .makuakane i nu el«!e inia; aka, ua pepehi ia lakou a pau loa, a nolaila au e koi ne;i i kuu mau aikane e hele pu me a'u i loaa ka'u mea i aloha ai. i i I aku la o Bawahe, ou haele aui,- a ī leaa kau kane i hookahi la o oukou e mai'e likeai, h manawa ī haawi like iho ai lakou i ke aloha i ua luahine la a 'lioi aku la lakou e hoomakaukau po ka hele ana. I ka makaukau ana o na mea e pau, hele aku la a Lina-hu e hana i kaa aniani. no iakou, a hoopaa ae ia jia LinahoUmae;i aia inauawa ī kaikai mai ai o Lina-ma* fj ka pahu amani o ua mea mani a ka lua,hine Sawahe, a hooili iluna oke kaa, a ia manawa no hoi i pii ae ua mau ui la 3 iluna oko Mou kaa anjani, a hoomaka flku la lakou no ka hele ana me ka haawi aku i ke aLoha hope loa ia Si\wahe, la lakou i kaalo ao ai ujiawaho ona hale, liooraa-lo mai la o Liiia-hu īna kaulawaha o Linaholomae a hahau aku ia oia ia Poina-kapna ka uwepa kupua a ka luahino Sawahe, a o k<i ano ia o ua lio keokeo La i mnhelu aku ai i ke kula o Mailehun* a ke nana akij i na wawae o ua lio keokeo la. pono ko kapuai hao, i ke Kalukaluokewni-" Oiai ua' roau ui la ekolu e pukukui aua iluua o Wahinekapu, hope ae la na iainni kuahiwi nihouiho 6 ka ama Anapanapa, a aia lakou ke hele|la mnluna o ua a me r.a muliwai ,akea. a ke hooho ae la n« kupua o na i ka leo o ka hauoli, a no ka manawā poKole wale no, :ua hooa maf la ka piko o 'na kuahiwi o ka , aina o Percsia i na makaj o ua mau ui la. a lio ia n\fca ikuhikuhi a|su ai o Leln^ kaha mau t\ikane. , Aia ka piko o ko'u aip: l la. Aia manawa i kuuj i k» holo o Linaholo . ihp i ku huiia o ko h\k la, ' uu Lwe o Malio luiea o ku hele a p. ua uiiiiule pol lalakoui, ke' Me' la e ka I '-" | . Oiat | ke ku!: j hu*k W'

j kekalil i kekahi, e hoole mai ana kekahi | P"hx wale akii. iloko o kft rtīmi a. lakou i maa mau; mni la o Leinaala mai loko mai o kona rumi i ukali īa e v kflna mau aikane mahoe a mē ka Moiwahine Lonaei'ina. * ko lakou hqoa ana mai, ku ae la ke anaina a pau 41 isa, a haa wi nka-la lakou kunou hoom'iikai ana; a i ko lakou noho ana ilalo.ia manawa i hoomaka aku ai o Leinaala e haiolelo imua ona alii a me kona makuakane penei: ■E na alii o ka aina, ua hoi mai nei au mai ka'u huakai hele a oukou i hopohopo ai no'u, a eia ma kuu aoao o noho nei na moopuna mahoe a ka luahino Sawwhe i hele mai nei e kokua ia'u no ka iini ana i ka'u mea i aioha ai; anolaila, ina e hiki mai »»na ke kilokilo wahine o Poinikia i keia manawa, aiaila, e hoomakaukau no au no ko'u helo ana me ke kali hou ole aku i mauawa. I ka pau ana o na olelo a Leinaala; ia mana wa i nei mai ai bq leo akaaka 6 ke anaina kaliaWmawaho o ka halealii; a aole iemo. komo mai la īloko o ua anaina la ke kilokiio wahine o Poinikia, i ukali ia e kekahi wahi kanaka kuapuu pupuka o kona mau helehelena ke nana aku 3 a oia ke kumu i akaaka ai o kela anaina mawaho, a o keia kanaka; oia no o Oopuhue. I ka hiki ana o ke kilokilo ma kona waihi mia mau, a haawi aku la ia i koiaaloh&i i hoomaikai-ana īa'Līelōāalā, ā~poana aku la j oia i ka olelo. ! i Pehea kau huakai e ka ui kaukna o Peresia nei? I uaai la.o Leinaaia, ua holopono na , mea a pau, a o wile no koe, a ke makemake nei eu e hele no i keia*manawa me ke. kali hou * " lamanvwa, keakea mai lo na' alii a me a kona makuakane me ke lavua mai e noho a kahi m u la aku, alafia aete; aka, he ole ko Lemaala hoolohe aku. aole paha ia oei e hooloheaku, ua hele mai la loko a wela— Hahana i ke aloha, Me he ahi puholoholo f kuu niaka, Ka ieolaolao uluku o ka moe, '.^~lvia.i wale mai-e. lloko oia man.iwa j nonol mai kiiokilo wahine o Poinikia i ke auiani Hihi o Tuberina, a haawl ia aka la ia mea i kona lima , a uinau iho Ia oia i* ua aniaui aia. . E ke aniani hilii o TubenQa, i ka manawa hea e moe ai ke kupua Mavi-orodo o ka po 7 Mai ka hora umi oka po a i ka hora elima o ka wnnaao. la manawa i pane ak.o ai ua leilokilo la. E,jce kaikamahine alii, ke noi aku oei au ia oe, e hookaukia oe i kau huakaihele a i ka hora unno keia po e hele ai oe, a e hoomakaukau oukou no na pono o ko oukou hele ana, a owau o kakou ke Kele mua ae e kiu ika aina o ka Malamalama Alphilohi, ina ko waiho hemahema la tlike me nā wa mnmua, alaila, ua ake't kaipuka no knua e hele aku ai, a ioaa ka mea a kou naau i aloha ai, a o Lina-hu a me Liua-ma, e noho no Itiua ia noi aei e liwelawe i na pono o ka lio, a o Oopuhuo ka mea e hele pu ae me oe, nolaila, e noho oe eke kaik&mahiue alii e kali ia'u a hoi hou mai au i ka hora eiwa o ke:a po, a e hiike au ina mea a pau i ike ia e ko'u Inau maka ia oukou. E ka mea heluhelu, a koia pule ae e hoeu aku ai ka hele ana o LeiunaUl, a ilaiia kaua o ike aku ai i ua ui ia o ~ e oUli i ke alo o ua 1,1 ' Eleuale, A i