Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 6, 7 August 1886 — HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI.

Ka Punawai Kupua Bclemona—A mc Ka Ouli Pahaohao o na Huahelu Ekolu. 5, 7, '

( Unuhiiae Colburn H. Maemae.) MOKUNA I. Helu 2.

ā OIAI ka Moi eku ana, nana iho la ia i na helehelena nani o kana kuikam»hine, a iloko oia manawa i ike ih« ai k,a M«i, aole ko komo-lima hoailona kuni o k* laua aupuni ma ka liina o kana kaikamahine. Nolaila, hoala iho la oia i kana kaikamahine, a i kona ala ana ae, ninau aku Ia kona makuakane iaia. £ kuu kaikamahine, pehea oe i moe loa ai • awakea loa i keia la, ka mea i maa oie ia oa maniua? I mai la kana kaikamahine, ua hia a loa ia au i keia po. Pane hou mai la kona n^mkuakane. Auhoa ke komo-lima kuni o ko kaua aupuui mak'na o kou lima? I aku la kana kaikamahio»». E kuu makuakane, he mau la i hala ae nei, u* hele aku la au ra« ke kapa o kr« muliwai, a ia'a e nana ana i ka hele ana i waena o na.pua, ua hoopuiwa ioa ia au i ka lele ana mal o kekahi lepelepe ohina a pili i kuu lole, a ua pale aku kuu lima m* ke makau, a haule eku la iloko o ka muliwai ua kom»-lima !a. Piine hou aku la kona makaakane, me ka heleheleaa oka mmamina i ke koimo. B.e oiaie anei kau o kamailio niai nei o k»« kaikamahine? Ae aka la kana kaikamahine me ka helehelena haikea malnna ona, me he m« e makau «na oia o iko-ia aku kona hoopunipuni, a oia kona mea i an» e ki. Iloko o"keii mnnawa i liuli ae ai ka M»i, a h«i aku la me ka namuiiaipu -anp. kekahi mau ljaao!eio i lohe : ole ia •ku e kana kaikamahine. B ka mea heluhelu e waiho iho kau# i ke kaikamah'ne Maee Tuliam; me kaaa ipe aioha o Hame Bire, a e nana aku kaua i ke aupuni o Peresia. lloko o keia mau la e hooipoipo nel o Hame Bir« me Mase l'uliana. «. waiho ana ke kaikamahine alii-*M'!reneala, a ka Moi 0 Peresia ika mai nawaliwaīi loa ; a ua hopohopo hoi kona makuakane no kena •ia, aua kuahaua ae oia i na kahuna lapaau a pau o Peresia, e be!o mai e lapaau 1 kana kaikamahino; a ua nui hoi na khhuna iapaau i hele mai, e Upaau i kana kaikamahine, aole nae he ola ae. No keia mea, *a hoouna aku Ia kona «akuakane ī kekahi elele, i ke alo alii o ka Mol o laia, e kauoha aku ana e hoeupa mal i na kahuna lapaau o kona aupuni, no ka lapuau aiia i kana kaikamahiae. Nolaila, ua hoopuka ae la ka Moi o Inia i kana olelo kuahaua i na kahunii la^aau 0 kona aupuni, e hele i PereBia, a ua ku ae ia na kahuna lapaau ho nui a hele aku la i Pereei*. ,v Ano na ]a he lehulehu, hiki aku ia ua poe kahuna lapaau la i Pereeia, a ua uana iho la lakou i ka mai o ke kaikainahine ahi, a ua hiki o!e ia lakou ke lapaau. Ike ahiahi oia la, hoea aku la kekahi kahuna lapaau i k« alo o ka Moi o Peresja. 0 keia kahuna lapaau ua paa kona poo 1 ka uhi ia i keWahi lole naheaah»; a maioko o laila e aana mai ai oia, me ka ike ole ia o kona mau helehelena, a e kau ana maiuna o kona kua, kekahi haawe nui o ke kanaka kaahele hon.ua, a ke nana aku i ka eiwi kino o keia kahuna lapaau, tne he moa la. he kanak# opiopio oia nona na makahiki he 20. 1 kona hiki ana ftku, ua lawe ia aku I» oia iloke o ka rumi o ke koikamahine e moe ana ika mui; a i kona ku ana ma ka aoao oka moe o ka mea mai, nana mai la oia maioko oka uhi « leona maka, a ike mai la oia i »a helehelena iiaui o ke kaikamahine alii Mareueu[B; a iie me a haohao i«a iaia, ka loaa ana oka mai i k« k<ikamahine alii uie k* mau no o ka o' kona ola kino. I Aka, ai=» nae oia iiuna o kahi moe kahi i waiho ai. Oiai ua kahuua lapaau U e ! ku ati«, kauoha ae la oia e hele ua iue» a! pau īwaho, a ua helo tku !a na mea * pau! iwahe, me ke p*m pu ia aku o na puk>, a koe kokoolua iho la iaua. Iloko o keia manawa, i kukuli iho ai ua kahuha Upaau ia ilnlo, a ialauaku o ia i k* lima o ka moa u\ai a kamailio >}#. E M»reneata, h» eiaio anei he m kou? I mai la ke kaikamahine a!ii, pe!a j /ua. o oe ki mea i iko o ke kahuua Upaa;. Pane aku la ke kahuna lapaau, : % ma ! ko'u ike, aole ou mai maoli; aka ; u (l aloha! oe i kekahi iuca.

īa mnnaw* i uh«l« ae ai £a ula ohelohelo ima pāpalin"B~ō ko kaikamahino alii o pane niai ia. H# oiaio Wau ike. na mni au 110 ke alohn ! i kekahi kim uhane o kekahi keiki nan.i ioa o koua mau hel«holeoa; a'u i ike ole «i mai ko'u mau la opio laai, ā o ka 20 keia p ko'u mau makahiki. No ko'u halawai ana me keia moeuhane i iiu iuhiuw* a pu, nolaila, ua kntth«le iho Uau iloko nei oka aina o ko u Oiaku»kanc, me kA manao, o ko'u moa īa « ike ai i ke kino o ka'u mea i aloha ai. aka. aole nge, aoka .4 makohiki keia o ko u jQōke ana ika imi, a oia iho la ke kumu • ko'u mai. I aku la Ue kaiiuna inpanu, ua paanaau n<> anei k* helolielena eu» mea !a au i aloha ai i* oe?

Ae mai la ko knikamaliine alii aae ka ī mai, ua paananu ia'u kona ma u heleheleua a me he niea 3a, eia no ia ma kuu aoao nei kahi i noho ai, ! Ia manawa i hookuu iho ai ke kahuna lapaau i kana haawe i. lalo, a wehe ao la oia mai !sko ae o kana haawe, i mau kii hoolele aka elvia, a lalau iho la oia j hookahi oia mau mea, a hoike aku la i i

ke kaikamahine me ka i Ēia aaeL Nana mai la ke kaikamahioe alii i ke kii hoolele aka, o kekahi kunaka op'o a ke kahiina lapaau e hoike aku la, a pane mar la oia. Ao!e ia o I:ona mau helehelena, waihe iho ia ke kaliuna iapaaU ilalo ia pepa kii.

a ialau hou iho la oia ika elua n kt pepa kii. & hoike aku la i ke kaikamahino alii, me kn ī aku: Pehea hoi keia? Aole no ia, wahi a ke kaikamahine alii, a waiho hoū iho la ke kahuna lepaau ia pepa ilalo, a wehe ae la oia ika uhi e puleu ala f kona mau heiehelena, a i aku la, Pehea hoi keia? la manawa i ike mal ai ke kaikamahine alil i na helehelena naui! o ke kahuna lapaau. j

In manawo i ala ino ae ai ke kaikamahioe aiii iliina, a iele oia e puili i ka a-i oke kahuna lapaau, m<: ka hoopuka ae i ka huaolelo. Ooe ponoi no kuu mfea i alolia ni, A keoi aku U oia i'ke kahuna lapaau, me na leawili ana a ka mea i piha i ke aloha, I!oko no oia manawa i hoolale iho ai ua kaliuna Inpaau la i na ai a Wahie, a ke nana aku iua kahuna lapaau la, ku ka «hu o na auwaaliilii. Mahope iho o keia nianawa, ninau aku 0 Mareneala, owai kou moa? A i hen oe kahi i peeai, i ko'u ma»awa e huli aua ia ee? I mai ia ke kahuna lopaau. 0 ko'u inoa o ka 'Huihui Wainn o Eiie-j g«li ' a o ko'u amu oka mokupuui o EeI ha, j I aku la ke kaikamahine alii Mareaealn. Iluna no au oua mokupuni la kahi 1 imi ai ia oe, a i hen iho oe kahi i noho i ai? ■ _•; '.'■"l 1 aku la ua kahuna U)3aau la. Iloko oe « ka halo kakela o Lauraneti, e noho enpau i na kapa o ka lokowai o Oberin.ahama, Auwei Wuhi a ke kaikamahine alii, ao-; 1« no ka hoi he wa ou a ioaa aku ia'u. A !«le h»umai ia ke kaikamahine ahi e honii kuvvili i kana m<»a i aloha ai. ; Mahope iho o ka pau aua o ko iaua naue<v #na, i aku la Ui Iluihui la o j Enegeti'. k j E oluolu oe e hookuu mai ia'u, no ka mea, ke ano mai nei kn po. I aku !a o Mareneala. j Ua oluolu au e hookui' aku ia oe, aka, e hni n»ai oe ia'u, i kou manawa e helo hou mai ai i maopopo ai au i kou manawa e ' hiki hou mai at. Pane aku la ke kahuua lapaau. E hoomanao oe e kuu aloha, he umi la moi keia la aku, alaila, e hele hou mai au. i aku la o Mareneala, auwe! Ile 10 ka makahiki a'aila hoea hou mai } o ka pau no ia • ke aloha. I aku la ke kahuna lapaau, ina pela, alaila, e hoomanao iho oe e kuu aloha, a ia oe » ike i keia hua helu 3, e kau an'a ma ka paia 0 kou rumi nei, alaila, e hoouianao ae oe, a ia au iwa"ho iwaena ona pua • koq pa alii nei, Ia mauawa i kukai iho ai laua i na kipona a ko aloha, a puka aku la ke kahuna īapaau no ka liei aua, a ia mauawa no i hoea pu aku ai me ke kuikamahiae alii, a Ike mai la kona maku;ik:uie, ua liio ia he mea hauoli loa iaia, no ka hikiwawo o ke ola o kana kaikamahine.

K kaU hoi ka. hikiwawe o ke ola, he kaliuna lapsnu Lamo pop»lo ka h»i. E ka m«a heluhelu, o keia kahuna isga«u • kaua e ike n«i. ao!(i ia he mea e ao, aka, o Ilam<j Bire poaoi no ia, Uh moa aoua keia n&nea a kauA e hialaai uei. l r m leaa pinepine ia Marenetila, ka h«!«helena o Hame Bsre mii ka moeuhane; e like me ka leaa iaia pela no ia Hame Birej' e like n® lioi me kona huli ia Hame BireJ pela no hei o Hame Bire iaia; » ma sa nno 1 » komo ai o Hame Bii-e iloko o ka pa, p ! ka halealii o ka Moi lahonozina o luia, a' loaa ai o MaseTuliansi iaia maloko o ka malapua, a kuua i heiuhelu nku nei mamua *ka n«i. j O lta hiki aua mai o ka lono i Inia, no ka mai o Mareneab, nolaila, ua u'u ī» Hame Birs, e hele pu tue ua kaliun» lapaau e lnia, m« kona manao no o k« kaikamahine aiii M;nentaSa oia no p*. ha ka mea e loa* nei iaia ma ka moeuhane, »ia ka oiaio no. Aka, e hoom.iuao iho icAiia e ka mea heluhelu, e-a oia ke hai pa-o-e nei i koni moa ma ke kapa ana ihp ka Huihui Waina o EiH'm'U. ma ia inoa oia e puana m,tu ia m*i ai e Maieueiia, a oi* iho ia ua hoi akaka ana, a ua moakaka aku la palia ia

|oe e ka mea heluhelu, a e huli ae kaua a' j nian ia Hame B:re, xua kona alahele. I ka manawa i puka mai ai o ua Huihui I V\ aina I:i o Ene£'eti, mai loko mai o Whl pa alii o kfi Moi o Peresia } ia manawa i lalau ae ai oia i kona papale muouon silika, a paa ae la ma koua luna akau, a pane ae la oia. ' -■'■"■■ " --j- '•■■- - —- K i ouli pihaohao o na hua helu ekolu

heie i walio. ~ Ia niuawa no i iele liko uku ai na hua o, 5.,7, mailoko aku o ua papule muoūou la, • ku mai la ho inau anana ke kaawale nii in ia aku, a pani? like mai ls lakou ī ka huat»lelo hookalii penei : Heaha ka huaoleio aka Huihui Waina o Enegeli i kana poo kauwa. I aku hua keiki ia, h® makeiaalie au i alanui uo'u e hikiwāwo aku ai au i Inia i ka hale o kō'u makuakane.

Pane mai la ua mau kanaka eepa la e 3, kai no he olelo kaumahi, eia k* lie 'hua'olelo no ka hauoli. '• Ia manawa i leīe like mai ai ua mau i huahelu la 3 a komo ne U iloko o ua papa-1 1e muouou la, a le-le-lo ae la oia iluna o ka lima o ua keikl !a, a oih aku la mailoko aku o ua papale la kekahi lio eleele nani, a ku akii Ia he mau anana ke kaawale mai a īi *ku, me na pono a pau o ka moa hoiolio, a 6 paa ia ana kona mau kaulakaoii e na kanwa elua, e kapa ia ko laua inoa hqi Tubi (4).

īa manawa no i liele aku ni ua keiki la, a pii «ku la iluna o ua lio la, a i ka maiiaWa i paa ai ke kaohi iaia, ia m«na*a i hanlele mai ai na kauwa i ko laua paa ana, a hoi ae la laua iloko • ua papule mu#uou ia, a o ka maiiawa no ia s ua lio e|«ele la i lele aku ai maluna o na ululaau, na puu a me na.awawa, a rjo ka manawa pokole, uā hiki aku la ua Huihui Waina īa o Enegeti i kona halo ma ke kulam»knuhale o llainakokana.

A i kona lel« ana iho ilalo, kahuli koke #« la kona ho a lilo i hua helu 2; a. kemo ae ia oia iloko o kona papala muouou, a hoi aku Ift ua keiki la īloko o k«ua ruai, a waihe aUu la oia iluna o kahi mee. E ka me» heluhel» o ho»moakaka aku au la oe uo keia papale muouou, a me na hua helu o keia papale, oia no ka papale muouou 6ilika eke kupua Ugeregtna k« nui, >% ka aina o Eahulona, «, o ke ae holookoa no paha.

1 ka 10 o na. makahiki o llaine Bire } oia: !' ka manawa i loaa mai ai o keia papale ia ia, mai ua kupna la; s ua loaa k«ia keiki ia ia maloko oka hale o kona makuakane. ma ke āho kino pahaohao; a ua haawi aku ua kupuH la i keia papale ia Haene Bire, iii* ke ano makana. Oiai, he kupua makemoke loa oia i ka poa u'i e noha aria maluna o ka honua, oia, kona moa i haa;.vi 'wale ni 1 keia papajf. ; A ua kamnilio aka ua kupua la ia Ha-! me Bire: ! O keia 5, 7, e kau nei iluna o k& lipine e apo nai i keia papal», ua kapa ia iakou, he mau luna nui no na huaholu; aoko lakou nui o ka "Ouli pahaohno « na huahelu 3,'' p'O ka mea, a«ie hiki i kekahi o na huahelu e ae ke kemo koena olē iloko o keia maii liu«helu 3, koe vrale ifco no ke komo ana o kahi huahelu n lakoU Iloko ona iho, nlaili, e ko6 koena b!c ana; a nolaih ka mea Tk#pa ia ai o keia mau huahelu 3, o ke poekela o na huahelu. ona huahelu a pau iho o tt_ia tnau Uuahelu3, koe o 1, he poe ka'uw* wale no lakou a pau na keia mau huahelu ekoiu. A o I,oia no ka Moi ona huahelu, no ka mea. aole huahelu e ae e nele k« komo la e ia me ke koena ole, a jua o Ugeregina ka Nui i keia hu l»eiu nann, no ka in*a, oia ka huahelu oi aku ka m3na mamua t> na huahelu a pr»n. Aia iloko o kei» maa huahelu i koe malalo iho o huihelu, oia ka Hame Bire e haohana ai; a oia ke!a lio eleelo a kauu A f ike ae la mamua, a oia hua heiu he lua. I Nolaiia, ua pau ao la ka hoakaka no n« huaheLu, a e ne« aku kaua imua, He sla k« Hamo Bir« tjioko ana, tnai kona hoi ana mai mai Peresia, ua hele hou aku la oia i kana ipo aloha Maae Tuhana, a iko Nua halawai ajia ma kahi i maa mau ia laua, o ka mok uiua loa a Ha« tr.e Bire i ninau aku ai ia Tuliana, osa keia: H. kuu aioha Masc Tuliatia, heaha kau mau mea hou « keia la? 1 mai I* kana ipo aloha, hookahi wale no a'u mea hoo • hai aku at ia ®e, oin no ka hoohuoi o i ke k«moluna; a ua oleio aku au iaiii, na haule ilo* ko o ka muiiwai. Hane aku la o Hanie K'K 1 , eia no ua ke-ino-iiina nei la i na oe e e hoi* hoi aku au, eia mai. I aku la o ilaa® o kou hoihoi jnna mai ike na komo ia'u, Ue hoai'ona ia j o hoike mai ana ia'u, ua lilo kou puuwai i j kokahi mea okoa. j A«le, wahi ā H*mo «ae na mino j *ka uw kona m«i papahna, m« h« uu>a 1«, jua ku mai Ui ka i-i, <«« i āku, ein no t au me oe no ka wa mau 104. j Me keia kukai ®t«!« ana i 9 Uiua, j i hoonane» mni a hiki ak« i na hora 0 ka j a uāhookau ae la ka !aua papa j haua, uo ka hoi ana e k«kdhi m« kekah'. i O keīa hui ana ® lawa, u* ike ift e hi nit*a o loko o ka haleahi, a ua hai ia abti ika Moi Uhou'uiHa* * piha iho la un Moi ia i ka huhu, ao'e hne oia i hoopuka aku in-u:t o kana kaikamahme. JS'-» nnnao »s hopa m i!u i ka ipo a k:mi Uaik.uoalune, noiail%:«ia 1 huna ai, a !ua }K«i>i ia lu-mo* a pan o ka haloalii. aoi ie ū a.u aku la Maw» l'uUuua. ! I kekahi ta iH\ m«hojo ho 0 ka napoo

ana k, 1 ka hora 10 o ua pt la, i hoon«ho ajku ai ka Moi i ua kiai iloko • ka amo na wahi eno o ka pa 'lii, o hopu a paa i ke kanaka opio naiia e hoo- | liiiumia. nei ī knn t kaikamahine, a o hikii a paa ik? kauU i ka a-i me ka pohaku nui, a kiloi aku ilokn o lei muli wai' o Ganege,-a-utTii«cifio nni la na koa he 20. .A uii ho]e aku h lakou mi na wuhi i ia me na p.ihikuua ma ko iūkou mau puaaka e like ine mau o na koa. ~ -l

E waiho i 1 io kau : e.ka mea holuhilu i na kaa e;kiui ana, u e nana ae kaua ia Han»e Bir«, He 3jßi maliope iho o k«!a manawa, a i kekahi ahiahi, mahope iho o ka nalowale ana o ua hele aku la o Hame Bir« mawah.*o ka halo o kona makuakano a wehe rie j« oia i kona papale muouou ailika, & paa ae la i kona lima, a kamailio āku 18. ■ ■ ■■"

fi ka ealipahaehao o na Uuahelu 3, e hele iwaho. In menawa i iole li'Uo aku āi na huahoiU 3, 5, 7, mai loko sku o kona i papal«, aku mai la lakou, he 3 anana ke kaawale mai ia H?.m« Bi're aku; e ke kiekie o koia poe huahelu, ua like no ii me ke kiekie o ke kanaka, a oko lakou ktno eku anu. he kino kunaka no, koe wale iho no ke Jrokee o ko lakou kiiio e like me na e kau ae la. Oiai lakou e ku ana, pane mai la lakou me ka leo hooknhi. Heaha ka huaolelo a Hame Birs i kana poe kauwa? 1 aku 1« o ilame fJ.ro, makemake au i lio no'u e hiki aku ai i PereBia, i iko aku au i na maka o ka'u ipo Mareneala. Pane mai la ua mau huahelu la, kai no * ho olelo kaumaha, eia ka h* huaoiel» no iea hauoli.

la manawa no i lele mai ai ua mau hua helu la ilokjp o ua papale muouou la, a lo le-le ae la ua papale la iluna oka lima o Hame Bire,.a oili aku la mai loko aku 0 ua papale la ka huahelu 2; a ku m»i ia lie lio eleele nani, i lako ina pono hololio a pau, ue 3 aij>una mai īa Haīuo B)re aku. Ia manawa ī hele aku ai o Hame Bire, a pii aku la iluna oua lio la ; a ika manswa ona ī hooma-io mai ai i na kaulakaohi e ka manawa no ia oua lio la ī lele aku «i, a pulelo uo la oia maluna o na ululaau, me he halui,u ana la a ke kikiao makani, meiie olapa *aa la & ka uwi,la, pela īho 1« ka hikiwawe • keia ho ī kena lele aua, a 'hiki aku la i)iB i PereBia, a kuu iho ia oia iloko o ka n\a!apua ma ka a®ao hikina o M<u haleal Aole i pau.