Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 7, 14 August 1886 — HON. E. H. HAYSELDEN (KIKAHA) A ME KE KANAWAI AUHAU, I OLELOIA AI KA HOOKAUMAHA NUI O HONOLULU. O KA MEA PEPEIAO E HOOLOHE MAI. A O KA MEA MAKA E NANA IHO. [ARTICLE]

HON. E. H. HAYSELDEN (KIKAHA) A ME KE KANAWAI AUHAU, I OLELOIA AI KA HOOKAUMAHA NUI O HONOLULU.

O KA MEA PEPEIAO E HOOLOHE MAI. A O KA MEA MAKA E NANA IHO.

Bā ikeia ma ka nupej)a Ko Hawaii Pae Aina, o kela Poaono aku nei, Aug, 7, ma ka Aoao mun, kolamu 6. he manao malalo 0 ke poo "O F. H. ka hookaumaha nuko Honolulū," a na īa manao i hoala mai ia makou e kainaiho aku me ka wiwo ole imua 0 ka lehulehu no Kamea e piliana 1 ke Kanawai Auhau, 1 oleloia ai o Hon. Kikaha he hookaumaha no Honolulu nei. A ma kahi o ko makou kamailio hili-paīaha wale ana aku no ioa ia nei no kahi mau hopunaolelo a ka mea kakau o ka Pae Aina i kamailio mai ai nō~Hbn. Kikaha, ke hoomaka nei makou e kamailio a e hoakaka no ke Kanawai Auhau i hoino ia ai o Hon. Kikaha eka mea kakau o ka Pae Ain.a, nona ka inpa p T, Kanio, a na ka lehulehu e ike mai he io paha o JEIon. Kikaha, a i ole he hookaulike ]iaha. kana i hana ai -

A mamua ae 0 ko makou wehe ana aku i ka loa a me ka laula o ka makou mau olelo iioakaka, e ninau ia keia ninau; "He oiaio anei o keia Kanawai Auhau hou a ka Hon. F. H. Kikaha i heluhelu ae' ai imua o ka Hāle Ahaolelo ma ka, ia o——-aku hei, he Kanawai hookaumaha io ia i na makāainana ? Eia ka pane aka Elele me ka wiwo ole, "Aole-"-aka he Kanawai keia e kaupaona like ana i ka auhau maluna o ita makaainana waiwai, e hoonuu a e momoni ana i ka momona 0 ka lepo ou e Hawaii, a me na makaainana ilihune 0 luna o ka A"na."

■ Oi'a hoi, c like me ka. nui o ka waiv,ai o ke kanaka, jjela kana e haawi aku ai "ia Kaisara," a like hoi nte ka ilihune o ke kanaka, pela no kana e hookaa aku ai no ko Kaisara kuleana.

A nōlai-la, ma keia walpl ke hooiaio akn nei ka Ei,eī,e i kana mea i olelo ae nei nie ka wiwo ole, "Aole" keia he Kanawai hookaumaha i na niakaainana.

S hoomanaoia o keia pKanawai Auhau hou, he Kanawai ia e hoololi ana i nn Pauku 14, 16, 17, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 3 x, 33, 37, 38, 39, 40, 4345, 47, 48, Si,'s4, 55;>-"6k,.6'4 a me 68 o ke Kanawai Auhau i hooholoia ai i ke Ka'u Ahaolelo oka M. H. 1882, 0 ia ke Kanawai i kapeia "He Kunawiii e hoohui ai a e hooloii ai i ke Kanawai e pili ana i ka Auhau Kuloko-" . A i mea e ike ai ka lehulehu i kahi i hookaumaha io ai o keia Kanaw»i hōu, a me kona hookaumaha ole ana hoi, he mea pono i'ka Elele ke hoike pakahi aku i na pauku o ke Kanawai Auhau kuloko o ka M. H. 1882, a pela pu hf>i me na hoololi -oua niau pauku la maloko okeia Kanawai hou, me ko makou hoaka,ka ana ma kela a me keia paūku i hoololi ia. Kanawai o iBB2. Pauku 14-» Ma na huaolelo "waiwai paa," no na ha,na o keia Kanawai ua manao ia ua komo riialaila na aiha .1 pau, a iue"ini kāhiiā hale pa'u ma na kulanakauhale 1110 na hale, a me na paa a pau i kukulu ia, a e waiho paa ana maluna o ka aina."

Kanawai hou i manaoia ai e hooholoia i keia Kau Ahaolelo: Pauku 1. E hoololi ia a ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 14 oua Kanawai la, a penei e heluheluia ai:

"Pauku 14. Ma na huaolelo Waiwai Paa no na hana 0 keia ua manao ia ua komo malaila: (1) ka paa ana, ke koi kuleana ana, a o.ke kuleana paha e paa ai i kekahi aina, ina paha e uhi paa ia ana e ka wai, a aole paha i uhi ia pela: (2) O na kahua pohāku kipapa a pau, na laau, a me "na kuleana a me na pomiikai a pwu e pili āna ia nAu mea; (3) Ona hioraki a pau, na palapala hoolilo waihona, na aelike, a me na bona j hoopaa ia ai ka aina, ma ke ano i mea hoopaa no ka ukuia ana, a o kekahi aie, a o kahi waiwai hoopaa eae paha." Na hoakaka o keia Pauku. O keia P«uku 14 i hooloHia e ke Kanawai hou, he Paukn ia e hoike ana a e hoakaka ana i k'e ano oia mea he "Waiwai I Paa" ma ke Kanawai Auhau, 0 ia hoi e I hoike ana i na waiwai a pau o ka mea waiwai e auhau ia ana ma ke ano he Waiwai Paa malalo oke Kanawai Auhau kuloko. Ma ke Kanawai mua, eia na waiwai oke kanaka i komo iloko o ka auhau Waiwai Paa; (1) Na Aina a pau; {2) Na kahua-hale a pau maloko o na kulanukuuhale; (3) Nu halfi; (4) Na-mea paa a pau i kukulu ia, a e waiho paa ana maluaa oka Aina. 0 keia mau ano wai\Vai wnle no, ke auhau makahiki ia malalo 0 ke poo Auhau Waiwai Paa. Oia hoi, "iloko oke dala hookahi maluna o ka wniwai io," o ua mau waiwai la i hooakaka ia ae nei, he f keneta ka auhau Aupuni. Ama keia hoololi ana keia Kanawai hou, ua kofno aku la keia

mau waiwai hou; (x) Ke kuleana iloko oka aina i uhi ia e ka wai, e like me na loko-i'a; (ij Na kahua-poh'aku kipapa. na laau a me na kuleana a rae na pomaikai a pau c pili ana ia mau mea; (3) Na moraki t na palap»la hoolilo waihona, na aelike, a me na bona i hooj>aaia ai ka aina a waiwpi c ae paha o kāhi kanaka i hcjopaak ai i mea e hookaa ia ai kekahi puuklah i aie ia ma ke auo moraki; (4) pa huiu, ua uwupo {whavves) aa i.iau hua ai (fruit trees) na kuauilanu kukui (uut beariag ti-eos) ua kuuiuliuiu hoouani: pa-hale, a mc na walna. A maanei kakou o'imna ai i kahi o ku hookaumnmu a rai o!o 0 keiu ltoololi i nianat»ia no ka Puuk'i l i o ke Kauawai Auliau 0 ISB e ku uei i k«in wa- * ' 1. No ka aina i paa i ka wai oia hoi na loko i'a. Nowai na loko i'a nui o Moanalua ma e waiho mai uei, ā hala loa aku i Waialae ma? No kanaka Ilawuii ,r*ei 3 Aole anei no Sam. lUmeii nu, Bihohi mi| j a jxia aku? Aole anei ke nhi nei kiLov 1 1 ! na pom;iikfi o ia lu.nl aina i .1 i ka w m mamuii 0 ka hoolimaīiin 1 ia ana aku t • 1 l'ake? A noUiia. he uiea he va anet ko auhau ia ua aina la i paa i ka wai? I He hookaumaha au:i keia? Aoie, oiai ej

like me ka nui o ka wniwai o kc kan.ika,. peki nia e haawi ae ai no k<> ke Aupuni kuleana. Aoiaiaoiie mau loko i'a mii o ka Nupepa Ko Hawaji Pae Aina, a pela lioi o T. Kanio kona mea kakau, nolaila, heaba ka laua e uwi alili ai "na keia mvīti. Eia kekahi: I keia wa eku nei ke K.inawai Auhau, i helu ia nra ke ano heWaiw'ii aka, »ia_keia hoololi i nianao ai, u:> kom-> [iono la i ka upena a Limaloa. v f Aole i p:uj. , f