Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 7, 14 August 1886 — "OLELO HOOHOLO MAHAOI" [ARTICLE]

"OLELO HOOHOLO MAHAOI"

Oia na huaolelo i ia ae e ka Hon. J. L. Kaulukou imua o ka Ilale Ahaolelo, ma ka Poalua iho nei, ka mea e piliannika Olelo Hooholo a Mr. Dole i lawe mai ai e kue ana no ko ka Hon. .Kaulukou- noho ana mai i hoa Kaukanawai noloko o ka Hale Ahaolelo. oiai ua hookohuia oia i Ilam'uku Nui noLe Aupuni.

I ko makou .nana an\ a hakilo pono ana ike kahua Ikuui o ka Oiek> Hooholo, ma ko Kanawai, ua ike maojiopo makou aia maluna oka Pauku 20 0 ke Kumukanawai. A |ienei na olelo oua Pauku 'ia: "E mahele ia ka Mana Nuf o ke-Aujiuni, i ekolu apana okoa, oia hoi ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai, ame ka Mana Hookolokolo E kukaawaina mau mnna ekolo; aole lioi e noho kekahi Lunaknnawal Ahakakau iloko o ka Hale Ahaolelo."

Ma ka hoomaopopo ana 1 na,alakai manao ana aka aoao kokna 1 ka-olelo hoohola, o ia o Dole, Diekey a me Kakina, ua ike lea ia ka manao ma kō lakou ātfao, oia hoi aole pono e noho niai kekahi mea e lawelawe ana i ka hawa maialo o ka Oihana hooko i Lunamakaainana no >a Hale Ahaolelo, oia hoi i mea Kau Kanawai. E like meka hiki ole ana i na Lunakanawai o ka Ahakakau ke noho mai i niau Lunamakaainana no keia Ilale. A oiai o Hon. ,1. L. Kaulukoii he lima lawelawe oia malul» o ka Oihana-hooko, nolaila, ua hiki o!e oia ke, noho mai i hoa no ka Hale.

Ia makou i hookele maoli iho ai i ko niakou noonjao kaulike oiaio maluna o ka I'auku 20 oke Kumukanawai a me na Kanawai eae a makou i noii aku ai. ua like 'ko makou manao me ko ka Mea Hanohano Helu i, mai Hilo mai, "Ile Oklo Hooholo mahaoi" io no ua olelo h'ooholo la,.a o kona kahua i kukulu ia ai he.kahua hanee wale.

| Ma keia wahi e hoakaka ana ka Ei.iaE j kona manao ponoi iho a me kona ike pono iho no ka ;riea e pili ana i ka Pauku 20 o~ ke Kumukanawai Aia maloko oia pauku, he oiaio ua kauoha maopopo maikalii hapa o kona kino, "E kukaawale ia mau mana," ma ka hoohana ia ana 0 ka lakou mau h'ana, pela ma ka olelo Beritania 0 ua pauku 'la- Nolaila, e ninau kakou, heaha ia mea 5> ke kukaawale ana 0 na mana ekolu-oia hoi ka Mana Hooko, Mana Kau Kanawai, a Mana Hookolokolo—rpri ka hoohanaia ana oko la'kou mau hana? Eia. Aole hiki i kahi mana ke maua'e, hoopea vyale, 'nooke wale a hoopau wale .i ka maiia o kahi mana okoa aku, ma ka hooko * ana i na hana i haawiia ia lakou. Oia hoi, aole mana o ka Moi, ke poo 0 ke Oihana Hooko, "e hooke a e hoololi paha a e kapae -p ' k«kahi *hoohol*, a kekahi Lunakanawai, a luna e' a£ o ka Oihana Hookolokolo (Kan. Kivila, P, 816) ka Oihana hoi e paa ana i ka Mana Ilooko. Aole hoi maua o ka Oihana Hookolokolo, ka mea hoi iaia ka Mana Hookolokolo (Kumukanawai Pauku 64, Kanawai Kivila Pa* uku 815) 0 hoopau wale i kahi olelo hoolaha, olelo kauoha, a olelo hooholo paha, i hooholoia a i hoopukaia paha e ka Moi—Ke Poo Nui o ka Mana Hooko,-e ka Aha-olelo-ka mea iaia ka Mana Kau Kanawai, Aha'Kuhina—na poō o na Oihana malalo 0 ka Mana Hooko,-a me ka Aha ; Kukakukamalu paha, ka Aha Kuhikuhipuuone malalo oka Mana Hooko—ke ole e kue ia olelo hoolaha, olelo kauoha, a olelo hooholo paha ike Kumukanawai, na Kanawai ifraena 0 na Aupuni, a me ke Kuikahi me' kekahi Aūpuiū e, (Kan. Kivila Pauku 824.) A pela hoi ka Mana Kau Kanawai, aole ona mana e kaili wale mai'ai i na hana o ka Oihana Hookolokolo a paa iloko o kona lima, a he mana kona e ahiewa, a e hoopai ai i kahi kanaka no ke karaima ana i hana ai, koe wale no na mana i ,pili iaia iho no ka hooponopono ana i ka noho ana. o kona mau hoa poroi, (Pauku 50 Kumuk.); a e hoopai i koua poe pnoi nō nahoohaunaele (Pauku 50 Kumuk.) a me' na hoopii hma nui a pau, aka, o lako ua pau ma ka hooko ana i ka|lakou mau hana iho, e hana kela a me keia mana i kana haua iho i hoakakaia ai ma ke Kanawai.

Ua maopopo ua kukaawale keia mau maua ma ka hooko ana i ka kkou mau hana, aua like ne hoi ia ine na oleio a Judgo Co«lej. "O mana RaCj Kannwai he hana.kana i ke Knnawai, a 0 ka mmi hookoiokolo, he hoaknka kona i ke »no o lte {Lanawni, a 0 ka iiooko, he hooko »ko kana i ke Kanawai;" on the Conetilution.) JColaila iko lea mana Kau Kennwai hana ke Kanawai a p»a a lilo i K«n*wai no% Aupuni holookoa. nole hiki i ka Mana Hookolokolo ke luiia i ka hana Knu lvanswai *na. oiai aia ka mBiw hoakob« e Yreho\yelie i ke linnawai. a ao e hoi e hilei i ka nutu« lioot,o ke hana i na haaa i kaokoa iuj ka mana Ka , nawai a mnna hoekolokolo! pnha e h*nn. Penei # maopopo ai: Ina aoie i kou ki wana Kau Kanawai i Kanuwai e hoolilo *na i ke kii mia i na nianu aiim o tm kuafeiwi( he «ihue. alaila, aole hiki 1 k« m n» hookolokolo ka hana iho ;i K»nawai « hooholo iho lie ii'iiwe ia, A wihi * k« I Aha Kiekienii kahiLiaauilolkueia M.iuuJ aa olelo ua poo la 0 k& mati;t "Ina' aole i huoiaalu tk ha jiuno 0 na mejT nūu mamuh 0 ka lioopii kitila ana na l<a auanei t ru\>/h>{<> i bt> mta e p,ju ni W/iiinM." oia ho» aa no k* inau* hyo»;olokolo. aole hiki iai? ke hana i K*. iiaw<u « juu ai kapUikia o 4» oa* m Ukou Maa i a!*hu!aia e na malnu ahi«, 0 k» ' \vale tt« ka mea iu| na ma hma. j eil ke kumu t taAV<- mai ii o Kikila Ik-i latu|t , ke K:UI Al}aoielo 0 ka M H. i ka Peioha a m.mu ahw e ae. « ' siio ! *u he «ihu« lw k U» k i,!. ika iua u,:.a ' NiuuU li tnii kf ko.aiiiwi iy-

.\tyam ? lu>o;»aopoi>n hou ai fctki K'» INuikn L'O. ,\>a !»a ka hapa hep Oi uu !a, ua oleloia, '-.iole hot o k*Wafti l uaakanawai Ahāk;jk;m U«ka o ka

Halo Ahaolelo.'' 'Ua aka.ka Joa ma keiii may huoololo, aole e ae iti nj luna kiekie oka Oiliariu iaiaka mana hookolokoloenoho i mnu Lunamakaninnna.. iloko o ka flale Ahaololo, ua hooku}&i loa iu 1 ikou, u ua papaia hoi, O leeia 20, oiano ka p.uku 2.1 o ke Kuinnknnnwoi o Kameha'meha penei ia pauku: "E maheleia kn Mana Nui oke Aupuni i ekolu apana okon. oia ho ; ka.Mana H.ooko ; ka Manu Kau Kanawai a'nae ka Mnn» Hookolokolu. E kukaawale ia «nau mana .ekolu; a o Ua mana hope elua, aoie e nuna a i ke kaiial'loi hookuhi a aha paha." Mamuli o kaia' 1 Kumuknuawai o Kamehameha 111, i ku Ini ka Pauku SlB o leo Ksnawai Kivila, e | pnpa ana i na Lunakawai o ku Aha KieI kie, Koapuni, Hoofnalv> a Apana hoi, *ule i e kohQia i Lunamekaaihanā. No keaha? iNo ka mea, iua ua lunakanawai, kekahi

kanakf», dlsiia, aia oia ilōko 0 ka nnna hookoiokelo, a ina kohoia oia 1 lun»maku-j ainana, osa hoi 1 hoa no ka Manu Kau Kanawai, ainila, he hui ana ia i kn iMana Km Kanawai ine ka Maua iLookplokoiw īluko 0 ke kanaku hookahi, a itm p«L waie no ke uūo ona lunamakaaiuana a pau 0 I loko oka Ahaolelo, nlaila, im hui ia ke;a niAU luana » iloUo 0 ka Ahu Lookahi, iy nolaiia, ua kue Kuiuukanawni nmopopo ia Aha, a ua hiki ole ke nohe k Aha iua )n *no, koe vrale no ka haalele ana 0 lakou i ko lakou iun.u Oīhana Lunakanawai mamua #0 o ku uianawa.

Ua nwopopo loa ma ko Kuniukauawai o Kamehaiineh* 111, oka Mana Kau Kanawai a nie kn Mana Hookolokolo kai papa m«oh i;i aole htki ke hmiu jloko o ke kanaiea hool:Jihi a Aha |3aha, U t> ka Mana llvoko, Waleie aku ia iti mawaho, o ka iuanao o ia hoomalele ia ana, o,a ka īke ana o ka poe nnna i haku la Kumukanawai ua hiki 110 i ke.-kanakn e lawelawe ana ī k»hi oihaha malulo o ia umna, ke noho a e liio paha i iunamakaainan» a, hoa no kn Ahaolelo, Oia hoi he Lunakula kn knnaka, ua hiki' no oia ke lilo i iunamakaaiuann ine ke kue ole i ke Kumukanuwai. Ein nae knhi limn lawelawe e noho una inalalo oka Muna Hooko. Pela ku Luna Leta, ,peli Ua Luna Helu a Luiui Aulniu. Makai" a pela aku, nole lakou i papaia, ua hiki ia lakou ke lilu ī mau lunauiakaalu&na oialalo o ke KumukanawaioEaoiehameha 111. A ina 'o ia ke nno oke Kuinukānawai o ia Moi o ka waiho hamama pu aun i ku puka o liiki ai ina lima lawelawe b ka Alana Hooko e komo mai no i uiau lunainakaainana, a i na luna hei o ka Mana Hooholokolo, papan! paa ia ka puka, pehta, he mea pono anei ke mau'aō iho, ua ano oksa loa ae ke KuniukanHWīi ē ku nfri i keia wa, ina ka niea e pih ana ina lima lawelawe oka Oihana Uooko? Kc |)ane nei inakou. Aolo, oia mau no, a e niaii aku ana no, aia wale no a leau ka Ahaōlelo i K«nawai%aopopo e papu miolī ana i na luna inalale o ka Mana Hooko aole hiki ke lilo 1 mau lunamakaaina'BJi. '

He oiaio nae, ua make ke Kumukanawai o Kamehameha 111, i ke Kiunukanawai o Kamehameha V. aka, aole i make ka hapa mua ona olelo 0 ka Pauku 33 oka K. 3 Kumukanawai, ke paaneinoia makaPauku 20 oK. V. Kumukanawai, koe wale no ka hapa hope loa, e oleloana,''a.o namana hope elua aole hiki ke hui ia ike kanaka hookahirc," ua inake io ia, a pela pu me ka hapa hope oka Pauku 818 oke Kivila, e pili ana ina Aha Hoc.,i..:u me Apana, oiai ua hoolaiki ae nae hua Kumukanawai eku nei maluna wale no - na I.unakanawai 0 na Aha Kakau, a hoohamama aku la ika i puka no na Luna'anawai Hoomalu aApana paha e komo mai ai i poe lunamakaainana me ke akeakea ole ia.

Nolaila, e nana kakou, o Hon. J. L Kaulukou. ua koho ia oia e na makaainana o Hilo, a liia i Lunamakaainana Helu 1 no lakou, aua hele mai la iloko nei o ka Ahaolela aua a pono ke Komite JSana i kona Palapala Hookohu I?unamakaainana mai ka apana mai o Hilo, a ua apono ia oia, a ua liio i hoa no ka Hale Ahaolelo, a ua uoho oia maluna o ka noho hanohano e Hilo, a hiki mai i ka la 31 0 lulai aku nei, ua hookohu aku ke Alii ka Moi iaia i Ila»nuku Nui 110 ke Aupuni, a nolailo he lala oia no ka oihana hooko.