Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 8, 21 August 1886 — HON. F. H. HAYSELDEN (KIKAHA) A ME KE KANAWAI AUHAU, I OLELOIA AI "KA HOOKAUMAHA NUI O HONOLULU. O KA MEA PEPEIAO E MAI. A O KA MEA MAKA E NANA IHO. [ARTICLE]

HON. F. H. HAYSELDEN (KIKAHA) A ME KE KANAWAI AUHAU, I OLELOIA AI "KA HOOKAUMAHA NUI O HONOLULU.

O KA MEA PEPEIAO E MAI. A O KA MEA MAKA E NANA IHO.

Mai ka Elele Paka La mai. 2 Na kahaa pohaku kipapa, o ia hoi ds kahua aina e eli ia pei na pohaku paak«a a ane pohaku e ae pahano ke kipapa ana i na alanoi a kapili hale paha o ia na wahi i «lelo ia e na haole, "qaarri«s." M« ke Kana wai o keia wa, aole i komo keia aoo waiwaii be waiwai paa, oiai nae, ua ike no kakoo a pan o ka hapa nui o na aina i iu'a kk ai e keia ano materia, he pee kooehiki aioa noi, ao|e o na kanaka Ha waii, he omilomilu ko lakou mau wahi noe aina. Ke ohi nei ka poe no lakou ia mau kaboa pohaku he mau data mahuahua, ma ka piha kaa i kahi wa, a i kekahi wama ke toaa. A ma keia hoololi i ma< naoia, ua loa aku la ka makao kaulana a Po«fl, e Manaiakalani. O ka hana a ka Kanawai e ku nei, ho uhiuhi iaumamane, a o keia lioi ua haai paa ka ulu o Lele, • heakaka me ka uhiuhi ole iho, "o na kahua pohaka kipapa a paa," he waiwai paa ia ma keia Kanawai, oia hoi ke Kaoawai e oleloiaee neio Hen. Kikaha he heokaumaha, Nolaiia, auhea ka hookaamaha? Ao-le-aka, e like mejc» oui o ka waiwai o ke kanaka, pela oia e uku ai i kena auhau. 3 Na laau a pau (ali timber). Ma ke Kanawai o ku nei i keia wa, aele i hole la keia ano waiwai h« waiwai pan, aka, ma keia hooltfli «a umii ia aku noi a ua paa, a e helu iinoa ke ane he waiwai paa. Aka, e mnau ia mai paha auanei e kahi poe: O na ano'iaau hea keia i manao ia ma keia hoololi, e heiu ia ma ke ano waiwai pae? Eia: O na laaua pau i kupono no ka hana ia ana i mau laau nō na mea paahana kukulu hale, na umeke-laau paha, na moe, na huila kaa, a me na mea pa&hana e ae. £ like me na kamulaau koa, kou, mamane, a pela aku. Nowai na ululaau aui maiuna o na Ahupuaa nui o Hawaii nei i ulu ia e keia mau ano laau waiwai !oa? He poe no a ka Elkle e olelo ae ai nae ka hopo ele, he poe haole waiwai ae ka hapaoui. Nui na daia loaa ia lakou no keia mau kumu laau, a ua heopomaikai ia iakou e ka momom o ka lepo e Hawaii. A pehea, he mea hewa anei ke auhau ia ke kaaaka oe ia mau laau hoowaiwai nui ia m; a lie haokaumaha anei ie? Ke maoao nei ka Blklb, aole ia he hookaumaha. aka, he imi ana ia i ke kaulike mawaeaa o ka mea waiwai nui a me jka n.ea ilihune, o ia hoi, e lilee me ka nui o aa waiwai e hoemahuahua a e hoopuipui mai ana i ka waiwai o ke kanaka pela e pone ai iaia ke uka i kooa au'hau i ke Aupuai. 4 N& moraki a peu a ihe na palapala a pau e kela i me keia ano| i pili no ka hoepaa ia aaa o kekahi aina |a waiwai o ae paha o kahi kanaka i mea f hoopaa iā ai ka uku ia enaa me ka hookuu ia ana o ke

4ala* ka Mea dsl* i lio&io m&i ai i mea > aiaa—Ma ke Kanawai e ka aei, aole i fcenae keia aao ne&iwai aaloKo o fca hoakakr oka Pauka 14, e like me ia i hoike ia ae a«i,make aiioe helu maopopo ia ia maa tQorak> ma ke ano be wai wai paa aka, ma keia Hoololi ua hoakaka pono ioa ia e hela i« aa man kaleana la o ia ano ma ke atto he waiwai pna, 5 O na mea t kukuiu ia, u kumo pn ~aim" it»kO a laiiana bal»a paa, na eaea i kapili ia, oa pa iaaa, na uwapo, a rae na mea e ae a paa iiiaaa ia a paa malaoa o ka aina. Pela me na iaau htta ai.aa kumnlaau hoonani ame Jia waina. Ma ke Kanawai e ku nei, ua komo no na hale iaa fae ano e hela ia wa ka heiu auhau waiwai paa. A laa ia Kanawai no hoi aa botno so na pa laao. na uwapo a me na mea hke a pan i kukalu ia a i hana ia a paa laalana o ka aioa , eia nae aole i hoakaka lea ioa la m.i » Kaaawai e iike «e ka ka hooioii e ho ike nei. Ma ka elelo Beritania oke Kanat wai e kn nei, Pauku 14, qa hoike ia ponei-

"atractareB, i«prBremeDtsand other tbings erected *n or affixed to same"—a ma ka olelo Hawaii boi, ia p«a«i, "nn mea paa a pao i kukula ia, a e waiho paa aoa maluaa o ka aina." Ke maa ia nae ka hoaoielo Beritatria* rt stracture," aa pili no ia ina mea i kakula ia ae, ina oo ba bale, ua komo noia iioko o ka huaolek *'stroctoTe," in&no he pa laau he h Btroctore" no ia,a ina aa Ue ūwapo, he < **troctore" 00. O faa mahele ma ka olelo Boritania e olelo ana, "and other thiagB erccted or affixed to the same," a penei koaa anahi ana ma ka olele Hawaii, ,c a j me na mea eae t kakula ia & i ole ia i hoopili paa m aku ia maa mea" (oia hoi oa aina ame na kahaa hale maioko o na fcqlanakffūd£ie). Nolaila' e ninau kakon, «ete anei 0 ka pa iaaa he mea ia i kukolu ia maiuaa o ka aina? Peia no. Nolaila, ma ka manao eke Kanawai auhau 0 1832 e kn nei 1 keia wa, o kela a me keia mea a ka mea waiwai i hoala ae ai a kukulu a paa maluna oka aina, e hela ia no malalo oka hela auhau waiwai paa. Aele no e kaia hlo i komo ai na pa, na uwap», eia nae, aele hei 1 meakaka loa e Uke me ka ka b»o!oii oke Kaoawai e hoikeike . nei me ka ohiahi iaomamane iho i mea no Buraa tna, Waila ma, Koke marpaha e ike iho ai ua loaa ia lakoo ka haoohaoo o ka aohaoia 'ana no na owapo 0 iakoo. Ma ko mftkoa manao nae, ma keia wahi, no ha mea e pili ana ika oielo *pa iaau" ma ke Kan&wai hta, oa hewa ka hoopili ia ana aku oka huaolelo 'Haau,'' ma ke aao he raeft e hoike ano ana no ke ano oka pa i makemako ia nta ke Kanawiai, no ka raea, ma ka eielo Beritania na ioaa ka haaoielo •jfeaces" oia hoi "na pa," aua pili no ia Ina ano pa a paa Ina he iaaa, he hao. a materia e fte paha. [E nana ika Webster hoakain no keia haaoleio "Fence" maloko e kana Dictionary nui, 0 ia hoi ka WebsterB Dictionary—Uoabridged.] Nolaila, ke huli ae kakou a nana i na pa oi 0 ka nani ma Honolaia nei, nowai ia mau pa? Ne Bihopa ma, Watakahajnki raa, Kakaiaita mano ho hoi, ahe mii aku. Pehea, ke hookaalike ia ae ia mau pa nui o ka ui a me ka nani, me na wahi pa iaau o na kanaka Hawaii, ko wai ka oi? Ko !akeu; ka,ei, he maa pa hao nienioio nani, he mau pa pohaka i palaina puna noeau ia me na pant paka hao nui oke da|a. Mabaa ke koikei? Aole ona kanaka Hawaii, aka, oka poe no Wkou na pa hao, na pa pohaku anuunuu epuu nani, me na panl hao hihipea 0 na hooniho mole ana. Aole i pau.