Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 9, 28 August 1886 — KA AHAOLELO. [ARTICLE]

KA AHAOLELO.

Mai ka Elele Puka La Mai. E liko no me ko Kakina ano mau, ka hoopuka wule i na liuaoleio kikoola kohu ole. polu no oia i pane kikoola ae ai muloko oka Ilale -Ahaolelo iiku auina la Poalima ilie nei, ne ka mea e pili ana i ka haawina ona koa ku «uu: "He popopo maoli ka niam r nnu iho • hiki ana i kela mau' khnaka he 80 mahope o kela pa pohaku ko haua i kahi mea. Ueokahi no paha poka mai kekahi manuwa mai waho mai o ka nuku o Mamala, pau leu lakou i ka ma(,e. No ka in'alama ana ina penokuloko,| aoho waiwai a keia poe koa kiei. He mea| hoopoino walo ne keia maluna o ka aina, a he puulu ino lakou e na palaualelo {loafors)" 0 ka hnna mau no keia a noi wahi keiki i nona na makua i pae mua mai i llawaii nei mamuli ona kenikeni o ka waihona 1 j konela i iulu ia ai e ka Kulnna a nit kona mau Aakua. K oki nae hoi oe e loma ana i ka wa i panepiine ia aku ai e Mr. Beka. "Ua hikl loa iaia ke ki i kana pu i īia lae ona kanaka kipi a pnu.-' O kou moa wale no ia o Kakma i kolieia I 1 Kuhinu Kalaiaina no UUkoheo.

Ua kokua ikuika loa o KikiU. l)olo, a ,-uo Uike, uia k* hoomi a»a i ka uku o na kea-kiai o lu Moi. -*h|»ka nni! Ina ♦ U.lioi iaae la Kiki'.a. 1>oIi? a «no nike » ,nvi Ua kuu. e ku kmi ai « na |>o n jwu. <> hoii.oi auanoi lakou ia 1»*»« uttt <l lo.u» u«'i i ka po o maUm.i iioomanaw.uiu. uui, „vi n o:!ism. HeluiM mao »>»» m. i , l.ikou noi. ;»>:» nt» 0 na »>aoie U.»m:»m|i n n ,ha i ko kokua i n* ukn; * -na no »Hi 1 Hawwi. a'.»«!:i. 0 um a j ua.v ann . I". ii:( kou. i.i »»<• ke ..'U' v . t»«.io m«. Kakaia K«»U K.ik* t»»a.

Bnlaiana oaa. O laleea nei m ainana, ame b9 lakou »ei mau psutfolo aka, ioaa ia oukoa he keaik«ni kahi nko inahioa. • Ua h&akaka ae ire Kahioa Kipikana aai: "O keia ka wa e pafe«aebcnē ia raai ai leeia wahi lahoi kanaka o 80,060 oa kanaka, no kenia hapai ana ae » kaa wah). mphele huua pili oihan& koa. Aka,«i hoomanao ia he Aapiioi aiii keia, a o ksn&| i Moi k heoliipa mai ana olā me ke ku apa oi na ko» kiai a rae ke oka Baaa Pahi Oho. I kekaUi w» eku nei mamaa ua heihui it aku ma MĪLahua HoopM Limahana mi Kahakaaalana mai he 700poe paie, aao ko lakeo makelaake loa e paka iwaho, ua hooalu ae ia lakeu he hauoaeie, u& paa aa īa iakou i aa pS|6i a-raō rift Jaau, ame kaĒi maa mea oha ae. Ua tet«fone ia mai aa (Kipikona) m k«w hauaaele, noiaila, ua holo aku au a ka Moi no keia pilikia. la wa aa

koke aka ia.ka Mōi i kaooha, a he anau mitiQte pokole, mahape i&e ho kanaha ka oui »na koa maialo oke alakai aaa a

'o.r. Beka, kekahi hoa o keia bale, e makJ i aaa no ke iahaa oka haunaele. Ua heea aku lakou i ke kahua Hookie o na Limahai na me na elau ua paa taa ka iakoa mao pu a no ko ,i%kou hiki ana aku ua hoalii hoa i ka maluhia maWaena o ua poe la, a ao wa:e ia po. Eia mawaena o kakau he 20,000 poo Pake me 10,000 p'oo Pukiki, aole anei kakou e haupu wale « aia mai ana he haunaele kuleko. A ina e hoao io mai ona ia ano haunaeie, alaila, ua makaukau he 60 koliii lako pono i ke kaua, e helo aku ai e i kinai ia hannaeia." la Kakina ia hoi aohe •*laa!a (waiwai) a nei poe koa. £ia ka hoi | lefcwaiwai no' pupuka ka waha ika olelo, aohe wajwai a he pee paiaualelo.

Ma Ki Poali»at'aku nei. ua waiho k īfe t(a h&ike e ka hapa nui o ke Konaite i baa- #! ia ba nooo&oia iana oka Bila Kana'wai o h«9«natia ana tke Kuhiua. Kalaiaio o fe&okuu aitu a o haawi aku heī i ka kaleia Hermann Koekmann, Bib«pa o ©Mm, i kahi apana aina e paa ia nei e ka SSlsioiia KaUlika no ka poe ilihune. Oka hoāke a ka hapa ou! oko komile, o ia hoi 6« Kuhine Kipikooa, Luaa h oomalu, John. l>are. Loio liuhina, ame S. W. Kaai, ana 1 ka hooholo loa ia ana oka f®LlfoQewai. Ua waihom ka hoike aka "oonoo: pu ia me ka iioiko a ka auku o lre Komiie.

Hc aiaio o keia /īpana aiaa e maiuia ia nei «ia no kola wahi oka Pa Kea; He wahi inoboia c ka poe palapalu a iiihune Halalq o ka maiama aoa o ka Misk)na Ka- . A ua one»ne 40 laakahiki ka paa o k«u apana ama o oa Miaiona la, no ka |fcnō"»-«e kuhi e nebo ai o ko Eakou poe ilihuae a nawaiiwali maoli, a i loaa 010 hoi na makamakn e mahma. Maaao makou, e Loohol» ana no na lioa o ka Halo o Uooholo loa ia ka Bila Kanawai.

Ma i.\-1a no i holuheiu mua loa mai ai j o Mr. Kaunamano ika Biia Kanawai ej hoonoa ana īka Opiuma. He $10,000, i no ka laikmi hookahi, aho elua wale n« | luikini. Maikai kela. Makehewa ka hoo-i lohe ana i ua aiakai o ke au kahiko, he •'hewa ke j)uhi-bHka" he "hewa ka inu r&-i ma" a hc hewa ka aeia ana o ka opiuma o komo mai. Oiai ke kau nei no ko.kanawai e papa ana i ka opiuina, ke pii awiwi mai ka wniwai o kahi poo ilipuakea noloko mai oia meu. Nolaila, l o komo mai ka opiumn, a e inake ka hoopie malu ia ana inai oka opiuina e kekahi poai e kapaia nei i koia wa o ka -Peai Opiuma" (Opiumn l.'nk) Umi aku i kelai mu a mo ka popo e apuka nei i ka pomaikai o ke Aupuni.

Ma ki: knpaeia nna o na ruln, ua heike mai ke kemite wao, i haawi la aku ai ka liila Kaimwai Auhau, r o Mr. Kikaha no hoi ua koniile la, ua pau ka ilila Kanawaii ku hoopoaopouo ia, a nonoi mai la e waiho la no ke k*k»u porpoe, iim ka Poakohi ae nei e heluhelu ia ui no ka ekolu eka manawu. Ma ua heluhelu luai o Mr. Kuuuamauo, ka Luua Hoomalu o ko \omite, imuai uoouooi kaOlelo Hoo Uolo e pili uim uo ka huAwi aku i 200 <lain iu Mr. S. 11. Meokapu uo kona hoola auu i kekahi mau mai lepora. l'u hooholo kt KomUe o haawi aku iit Mr. Meekapu i 150 iialty i mou hoohoihoi uo nu kuuu mau huuu*

i Ua kuo k>a o L>ol«, ina ka olelo aua. ,4 Aolo pono i keia llalo e uoonoo «o koia raoa, o wuiho nku no ua ka Papa Ola hoo|»onopono no iu Ki»nuioli o l>ole. Honha 1« konn nuvi»o i <vlolo tii oia pelu'r Ue how knola he lioowuluiwuha nmo\K>|K> anei i llawnii - Ua in;va mau lo;i <> Polo nia i ko knheu leo uui nna h : kni;» a ka l.va ka uapoo ana a kiula. " Aole pono*i na Kulnna ko w;i"o i kahi lutna «lala ine ksi ao i'U-o !v.i AhaoU-lo.': A-hi'. Ile hel\V;i ka hei koui, na ka Ahaolelo o ao

Uhiei» mai, [ ktsm ake oua Bole nei 4 Eko a l^ho ' . „2. Kauaamaao ī ku na kaa loa ia Doie, ame - n o ka kolekole pouo ote. He nai ®«halo i na hioamakaainam o ka Ba-1 1

ie«ft Lahuu E ifee mau aua mia kakou kanakaJHjiwaii. A iualio I komo iho nei i keia kau, ahe poe kue Au> pepi wale ao, aohe o kakon nao ai i ka papaa. Pao palu, aohe ia« e knr a«.

Kamailio ke Kahiaa Kipikoaa, keia kanaka o Keaweamahi, &e knpanahaoio, i hiki mm/mai ma, ko'u haie, u& ike «u uankuia loa leheleaa, a ua upehapehtj k« ako. Ua hiKi maikekaM palapala a ke kaaka o Wailuko, « hoike mal ana, he lepem maopopo ko Keawēamahi, a ua nai oa hoalolia o Kfetwe«mahi i hele raai e noi ia'u_j e hookaa iki aku iaia no ka hōoponopono am, nona iho maraoa o ka hoi ana uo Kakaako, a hala ekola mahiua hoea hoa mai o Keaweamahi ma ko'n ike aku la au «a oia, ana hoi ka ili a ka mau r o kona laau i hpaau ia ai, o Ba' laau ponoi no © Hawaii. He pono uo ia kakoa ke ae aku i oa kaaka līawaii e iapaau no i keīa mai, oia ke lapaau neī kekahi kanaka lapaua, ahe Kauka Inia mamua, ahe kauka Apelika, ua hoao no lakou e -lapaau, a ker hoao nei ka lapaua.

Aka, o Meekapēi'aole au i manaa ua hana oia i kana iapfeQ aiia ma k4 auo hoomanamaua, ua hilinai maaii nooia maluna oke ola o kanll laau lapaau. Da waiiio ka hoike a ke Kouute Wae e pi)i ana i ka Hoopii o kekahi mau kanaka o L&uai" imaa o ka Hale Ahaolelo. Aua ulu nui mai ka hoopaapaa uo ka mea na&a e uku i ke pai ta ana ame ka hamu ia aoa o keia Hoike. Oiai aole i kanoha ka Hale Ahaolelo, e pai ia u& hoike la. Hei keu no aka niahaoi Oka makoa e hooholo ka Hale, na kela Komite haoi so e uku i ua hoolilo o ke pai ia ana o kela hoike, aoie pono e uku ka Hale o iilo auaaei ia i rula no ka Hale ma keia hōpe aku.

I ka wa i noenoo hoa ia ai o ka Hoike a ka hapanai o ke Komite Wae, e piii aoa

i ka h«opii a kekahi poe k«ho o Lanai, oa ku ka Loio Kuhina Daro a kamaiiio ma ka aoao e hoopaneo ioa i ka Olelo Hoohoio, a penei kana olelo :

Ina e noonoo keia Haie i keia hoike a hooholoia ua hewa ke Kuhiua Kipikona, Auhoa ko Kauawai e hoopai ai iaia ? O ka mea pono, i ka wa e ahow* aku ai ike Kuhma, oka loaa • ke Kan&wai e hoopai aku ai iaia, aka, aohe o kakou Kanawai e hoopai ai īaia.

N« ke aba ka wea i hoopii ole ai kela poe I kanaka i ke Xuhina Kipikona imua oka Aha Kiekie no keia moa. No ka aa hamama ka ipuka o na Aha Hook«lokolo no na hihia o keia ane, he hihia hoi keia mawaena o ka Haku Aina ame na hoa aina. Ina ua papa io ka Haku aina ina pono o na hoa aina e noho ona maluna iho o na aina o ke Kuhina Kipikona. na pono hoi a ko Kanawai i haawi mao popo ai no na hoa aina. He u«a pono e hele imua o na Ahaiiookolekolo • keia Aupun», i mea e pau aiaa pilikia o ia aao A i mea hoi e ao ia ai ka haka. aiM aole e Mna hou pola i kona poe bea aina.

Nulaila, Heaka ke kuleaaa & k*kt H&k e noho ni e ooooeo i k«ia boike, a me keia hoopii t Aolo i neko oa»i o Eipik om Hol Wo o keia H%le eaa ko jl«o okea ae, &k», wi neho mai oia iloko o keU h»b kea* keheia aua eka Moi i Kuhiaa, a maeauli • kuaa oihaua kooa noho aoa «aai, a iaa e nioau i* aku eia ao ua moa piii i k«M. oihaoa, alniia, paae mai oia ina mea pīli wale uo i keoa haua.

M« keia hoepii no hoi a aa haaka o La nai, e okle aua ma ka hoiko ake llomiW, ua Ueovrehw«li a hookikiua ia aa kanaka 0 LanAi e Ki)ūkona. Aole o Kipikona «m Lanai i oko o na 1a halewai olua, a ne ka mnnawa i koho b«raU *i> e maopopo ai ka hoewoHweiua a mo ka ke«kikiiia w o a«i kanaka «\keho ika Ualeu. aks aeie pola, j N>laiW, kokua uui au īka heo|»Mire iea j hoike aka hapaani oke Komile. j 1 l'* b« aikaika o Kakin% «a Wons. iuai( ■ 1 mAka KeleAWo. p«uwai eiu:u»iua«> ma ka • auinu lst Po«kahi iho ne», e waiho u kelA ' ' lloiko «;*U«oi hilahih ole a k* hapa nui o !ko Kwmuoi \Y;«« no k« Koho llaloH e 1«*- | nai, uia papa, a uoouoo p« me ka ho»*

iniae ; K g*ia "" "•■" ■

zett6 f abooki Hale, Qofcamea ...... r. Ealaa . »i» (l£jka|»a} © bele-araa ia i kahi «®9 hafta h&aa,* m mileaamko oiaē pia fca ht>ite aaraaa 9 kon« haai«fe aek' Ua kali naa oia, raa ke um> |jfe % 'iala po ks • © fcvke ika hoike. Aoie «ta ; M«aka®a«k» ao>ioo ia e lika mei . aa Koeaile «ae i Lakao moa i aa la, Da mmiea aae aa, aeie i ®3wri« k« i ACr. Ealnaa b*uko, t»f & te»a, ana be «ke 1 ia'« B9 ba CKfas|?i I*fea Hela. Aote aā j fc® ifei ī be*a feiota aaa akn i keīmhi mea ; «ialai e kalew&i 0 I« ai fee KsmifcG. A ® | oaoSlo p&soi« MnKakrfia i .oleh ■ »ei f e baaa ana fae g©mite ma aa I po. o» ka mea e heeiai» sōai ana a«k» aai- S ke&kea akn. He lehekha lea aa msna#a. « i aaiewaia ak« ,ai n K&kiaa m»\ m wai aka ake n» ka jbe!« &ba iWt Aha Kiekie, aneh paaoi * like eae kn oiei® a ka Loio fca e hooaeieia kekahi kaaaka i i kaua maa p«ao piii paa, a» kooa poao mqa «sa Aha Hookoiekolo. Ina a® hvt e iike »«.ka Mr Kakma ī hnaiai aaai nei, aoie -e ioaa ®la ka poao imaa o ka Lunakaaawai o Laaai, akiia, ua hiki m> Laia ke j*tja akn i keia, meaioaua « ka Aka Eaapoßr * i fe a , Aha Kiekie paha. Uapau aa»i ka hiiioai :0 Mr Kakina ika Aha Kiekie ? O I®

ekio, iua paiia na Saki6a ia olelo, a s kahi 7 kaoaka e ae paia, aja sa kaaafea 0 Lanai ike bkoa zoau pono i!ek« oaa raakahiki i hala aenei a'a i noho ai iiaiia, h«hoop»nīpani ia oleio. Oka oieloana aa Jawe e»ai ke Kahma Kipikoaa īa &eī ī ia&a hoikeaoheoiaio. Na«a i lawe auū ia, lakoa. No k& mea e pi» ana i ka otelo a Kakiaa, oa'a ka i aoao'ka i ka heike ma o JLfcha!aae boik» ae oia, ua aoho pa s Knkiea ste kek&hi v?abiiie taa WaUaka, aole loa he oi&ia oia mea. O ka olela aka heike aa paha maoli mai no ia, aiai * wpm» kk . ana, a e aaamo nea. Ua aonoi mai n®i eia (K&kina} iko Komitē e kapae ia k@ia otete boilra, owi beowa|H£tea» keia īeta. &a&e aoi aae kapae ia keia «teio, hmekaphepa » aaa oa mea e pili an& ta Haeale Kipiko&a, alai a»b« hookahi o keia "maa mea i lihi laōna me keia kaeauhana. Na ia hoike heekahi ao i hoike soai i kekahi ma aei, e howa ana aa fea®aaina h» oie »a Kakiaa, ia lakoa e aoho a»a i Wailoka, »a ke aae Laaa ae ka Mahiko e Bele aa. Aohe kuleaaa e hoahewa mai ai o Kakiaa iaia oaaa 1 aoao ika hoike. Na Kakiaa ao e aoamo ike koikai oia mea. 0& maaao a» oia ia maoawa, a o koaa aaaaao ao ia, o ka oiale epili apa ia Haaak Kipikoaa, aa paipai maoii ia no e Kaieina no ba laaaao i«po, a e kaaa hana aoa aa loaa koaa aka kapooo he lepo."

Pane ke Kahina Kipikuoai "E hoomauao oukou eua ho& fc&BOhanc, ika wai laweia mai ai k& Oieio hooholo, ua ae aka au e ui&aoinaaīa. 0 ke auo i iawelaweia ai jca niua&ioau aua e Kakina, ma ke ano k»« hoopii, ua o molaelae iuai la ka ike iloko o'u, ame kahi poe e ae, ao'e keia he huli ana no ka oiaie, aka, ua hoohaaaia aku 1& ma ke ano he alo maalea ana ae utai na haua keho b&IoU «he mea hoopoho piHkino ; waie no ia iau. Mai ka 1879 ao!e au 1 ike hou i ka mokupuai o LanaL Ua paa raau wau i ka haoa a ke Aapuui. Aole o'u wahi lauoa pifi oihaua iki me ko Liaai (»oe uo na makahiki ekolu i haia ae nei. N» ka'u huuona e hoopouopooo nei i na haaa mahuia, aua hok> [M>uo. Ua auuo aa, aoie o

Mr. Kakin&a u« m hoaa o ka HiJ« e «aaaoio vta kaa» au i u& k«ua Ikookanmaluu Aole hookaki kanaha e ok uei ma Laweu « 010 ana b Koiko

mai na haoa akn au me ka oiuolu ia lakoaa pM.'V

IU tt*k*htftkai M waiIm imī k« W*pa u«ka © ko Komit« • p4H «Mi «to k* K«ho B»lota wa L«nti.eīa m aiti *m nu : llou J S. W*ikfr, lVros:d*M»a * k* Hal« Ah*«leio. W» ftresfcU>«*. j O luaun o i»<n» aoaa m» in«s* : iho ke m»a L(i.t n« kou Koumk Wa* 'note Ko!h> lU'oi» • <>;»; m *«on*9 ī* ko ktt*kuhA»« l W:uh#i* »«a» f » S;lK. . tt(t« >.», uolaiU. kc tt««M ak* nei « w*ife* , «ktt t k*«* M*U M*U*« i k4«h*i*«*;