Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 13, 25 September 1886 — HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI.

Ka Punawai Kupua Belemona—A me Ka Ouli Pahaohao o na

Huahelu Ekolu. 3, 5, 7, (Unuhiiat Colbum //. Maemae.) Helu 9. MOKUNA 111. Ke pio iluna o ka halepaahao—Ka halepaahao ika hokua ona ale,—Ka aina o manu Uliuli heaha ka olelo—He manu kekiai healia kau ike,—aupuni ehiku o Wflnadaf,lMiaa. — I kona pili ana ?fku rua kela kapa omau aku la oia i ke kaula 0 kona wdhi waapa i kekahi laau eku ana ma kapa o ka muliwai, a lehai aku la oia i kula, a hele aku la oia iloko o ka malama pua i niaa jai§.

No na kaina wawae he Iphulehu, noho ibo la ©ia ilalo a uaua ae la oia ma kon? mau aoao, me kona manao v e ike aku i ka hele mai o MaseTuliaija a ku hou ae la oia iluna a hele aku Ja, aole i lialiu kona liele aua aka, lohe aku la oia i ka leo hawauawaua o kekahi mau mea, a 110 ia mea, puiwa ae oia a noho ino iho la oia ilalo a uaua aku la oia imua aohe ona ike aku i kekahi mea. A aiawa ae la oia ma

hope ona, aohe 110 ona ike maalo kanolaila, ua ulu a« la iloko ona ka manao he uakeke ka paha no ke kikiaomakaui kaua i lohe ai, a ua jhi hoa «(; ia dia iiuna a he]e hoti aki} la, Ao!e 1 loaa aku he umi kai-ua wa. wae hou aku iaia, ia manawa i hikilele hou ae ai oia, i ke kaouii ana iho o kekahi pulima oolea ma! uu 0 kona pooliiwi, 1 piiuai pu ia iho me ka hua ?jejo, ke kalolie, uapaaoe la makou."

Ja manawa i lele aku ai o Ilame Bire iwaho me kona manao e hemo mai na piiili ana a keiu kanaka; nka, «ole nae i hemo; me na hakoko ikaika ana a ka mea e pale ana no kona ola iho i hanle iho ai laua iluua o na pna e ulu ana, a oni aku la laua io a ianei, a iloko oia manawa i hoea hou mai ai elima kahaka, a hopu !ike iho !a lakou a pau ia Hame a paa iho ia oi», a nakiikii iho !a lakou i kona ra«« wawae ame koha mau lima, a kaikai aku la lakou i ke kapa o ka muhwai Kanede kahi oka pohaku nūt e waiho ana, i mea hikii no kona a-i.

Oiai ua'poe kanaka nei e kaikai «na ia Hame Bire, lioea aku la lakou i kahl waapa uuku e lana anu, .ma ia waln i waiho iho ai lakou ia Hame Bire, a kii aku la kekahi mau kauaka i ka >>,*, 'haku oui a lawe mai la no ka nakii ana i kona a-i, a ia lakou r makaukau iho $i e hik'n ika a-i o Hame Bire, hoomaka iho la lakou 0 hoopaa i kona waha me ka uwepa ulaula, a hikii aku la i ke kahakahaua lole mahope o kona poo, a palulu ae la lak«u i koiia mau maka, a hoopaa aku la i ke kahakahana iole a Jjikji a« )fi maliope 0 koua poo, īloko o keia mauawai hoea hou mai ai kekahi kanaka, aikē iho la oia ua paa ka lakou pio, uolaila, pane akū la oia, o kuu inau hoa'loha, e oluolu aua auei oukou i ko'u manao ke hai frku. / I mai la kona mau hoa, pehea koi} paaiiao? I aku la ua kanaka nei, 0 ko'u tnanao, e hauhoa k'akou i k« 4 kanaka opio i kela wahi waapa uuku elaua mai !a, a e hookuu aku iloko o keia muliwai, a naua ia e lana hele akn, a e hoi aku kakou a hai aku i ka Moi ua kiloi ia e kakou iloko 0 ka muliwai me ka pohaku, aua uo&iio]o ]lkti ae la ua poe kauaka la. Ia mauawa lakou i kaikai aku ai ia Hame Bire iiuna oka waapa, ā hauhou i;> iho 'ia oia i ke kaula a ponoi kn uauuuM aua: He kauahikukumamalima auana ka loa 0 ko kaula, a i\vaenulroriU 0 ku I;a--palua oua kaula 'la i hana īa iho ai ke kipuka polena a liopkomo ia iho la i koua a-i ? a lipoiho ia aku la ua piko elua oke kaula a hookomo ia iliō la ma ke kowa 0 kona uha, a hoea hou ae la mahopeo kona kna, a poai puni ae la i koua puhaka, a hooholo ia aku la ika noho aua mahope a hikii ia mai la i na lima e pea 3a ni.ahe» pe o kona kua, a hoohōlo loa iu aku la imua, a hikii ia iho la i ka noho a me koua mau wawae, a ilaila ka piko kahi i hoopaa lsa ia ai.

I ike ana oua poe kanaka la, i!a paa'ka lakou pio, wehe ae la lakou i ke kaula o kahi waapa, a hookuu aku la, me ka puana pu aku i ka huaolelo, o hole, nau e imi i ola nou iho.

A nalowale aku la ua wahi waapa la i ka pouli panopano o ka pa^ A qo hoi i kum iho ai na paka.ua eloelo o ka i punai pu ia mai me ka leo ir a PJlokolo oka Hekili, a ona aln lāpalapa o ka uila, e o!apa ana ia i na huina aouli o ka !e--wa lani, me he mea la, o ka leo nei uakolokolo o ka hekili, e haehae mai i na ululaau, a ke hoopulu la ia \ k<} ljai}aka e huike ana i ko lakou aloha maeele nona, ae, aloha īo aku la no, a aloha ia ka hoi o -Kaunuohua he wnhi ohuku pali, aiwa loa aku hoi keia, he opuu no ka wekiu, ahu liko pua mamane na na ipo hoeha ili ekolu. E wiūho iki iho kaua e ka inea heluhelu a c uana ue kaua iu Muse Tuli-, : ana. | | lle mau ininute wale 110 1 hala aku ui o Ilame Bire, hoea mai Ia o Mase TuHana ma kahi i maa nu\u ia laua, i ka halawai ana, :v iaia e ku ana iwa eua ona pua, ike iho'la oia i ka mae ona mea kairu. a ua lilo ia \\9 haohr ( o iaja, ;> iaia e noonoo 'mu ana, (ike Iho ia ia i ka hukili o kekahi mea j iloke» o ka uhmahele, a i kona laluu iana iho, iko iho la oia o kona kom»>li--Ima no keia i haawi ai ia Hame I>ire | kana ipo aloha» a o ka mea pahaohao loa aua i ike iho ai, oia no ua hiil'niii koko kau auu iiunu' oua konioiuna ja, au« iii mea i noho iho ai ola ilalo a uwe af la ka ehaeha uui, ui<i

na mauao 110, ua pepehiia kana ipo e ka mea mauao iuo, a ua lilo ia he mea kaumaha loa iaia, ā uialaila oia i noho ai e kakali a hiki i na hoi-a 0 ka wanaaō. Aole naa l>e hoea aku o kaua ipo aloha. Ano ia mea oia i k»j ae ai a hoi aku la i ka halealii, a iluna o kahi moe oua kaikamahine alii la, e lolii pu ai me kana ipo, i uwe iho ai oia me ka ehaeha nui, uo kaua ipo ana e koh« wale uei ua popehi ia a make. JK waiho iho kaua e ka mea heluhelu ia Mase Tuliana, a e nana t aku kaua i ke alahele o ke kauaka opio. Iloko o ka manawa a ka wai i lawe aku ai i waapa, me ke kanakii opio iluna, aia oia ke poniuiu hele la 10 a lauei, me ke ake nul p ke kauaka opio, e ko-o ae ke kaula i hoopaa ia ai kona kino, aka, he ole nae ke ko-o ae, a me ia ano i hoea aku,'ai ua wa hi waapa la īwaho o ka muliwai o Ki\-, nede a kau aku la iluna 0 na ale o ke i Kaikuono o Benegala, a 110 na la le- i huleha, aia • Hame Bire 0 puialewa ia ana ena ale ahiu 0 ka moana, me kona ike ole iho, eia oia ke lawe ia nei i ke aiauui o ka make. He 20 la i hala ae o kona lawe hele ia aua io aia nei, aolo he komo ai iaia, aole hoi lie wahi kulu wai e komo mai i kona wah», a ke emi mui la ka ikaik» 0 kona'mau lala, a e uwe ana oia i na manawa a pau.

Ike kanakolu oua la, hoea aku Ia kona wahi waapa i I?e alo 0 kekalu aina i kapa ia kona ino& <f Mauu Ulinli, a oia no hoi ka aina mua loa o na Anponi ehiku 0 Wanadai<lema 0 ke Kupua wahine Ba*uluma. O ka mea naua e kiai i keia. aiua, he manq kupua, nona ka inoa Maaahaio, amalaloiho ona ua a«o manu he lehuīehu, a ua hiki i keia poe manu ka hoololi mau i ko lakou mau kiiiO nianu f plo'^^ii'o '; a o 'ha kupun a pau e knalo aku ana tua u;i Mokupuui la, e lilo oia i mea ole i ko lakou manao.

Aia ilun'a o keia mokupuni kahi i ku ai o kekahi halepaahao "1 kapaia kona inoa o TFahi Pouli.

He halepaahao i weliweli nui ia e na kupna a a ua njha. hoi kona mau paia i na nalomeli Kiko, na kanapi, na moouihoawa, a me na ano moo e ae, e wehweli ai ke kanaka.

O ka mea kamahao loa iloko o keva halepaahao, aia iwaeiiakonu ona kekahi punawai kupaianaha i hoopum ia kona mau aoao i ka pohaku Emerala, a o ka wai oloko o keia punawa i he moakaka loa elike mo ke aniani, a ma na aoao o ua la, e ku pohai ana na kiaha aniani eono ma na aoao o ua punawai la. O ke kiaha mua loa, he pohaku dai mana i piha ika vmiaia o ka nat»i mau loa; o ka elua o kcj kiaha, he mojpi makamae i piha i ka waiala o ke o kft ekolu o ke kiaha, he gula maemae loa, aua piha oia i ka waiala oke aloha; a o ko eha o ke kiaha, he kiaha dala i piha i ka waiala oka manaolana; oka eliina o ko he aniani omaomao i piha i ka waiala o na mea ike ole ia ekolq; !\ o ke eouo q ke kiaha he aniani ulaula i piha ika waiala o na jmea pohihihi ekolu; aua uhi ia iho riialuna o koia puuawai a me ua kiahrt kekahi aniaui hoonuiike e hiki old ai \ kokahi mea kiuo hoopa i ka w<ii o na kinha a mo ua punawai ala; a hiawaho wale aku no lakou e naua aku ai a ]»ela iho !a ke ano o keia pnnawai kamahao a me keia hale paahao a lia ehaeha. E k» mM heluhelu, • k«ja punawii, oU no ka pnn«wtiī kupua » Pilemona, k» ipuka hoi e ike ia aku ai i »a aupuni i ko« « Wine<iaid*ma »o be kiojfr«i o ke kail»mnhinealii FisMi» T<roera, ka muo pona muh ioa a W® kupua jßaid«m«. Ait a hiki m*s» na n\at\ina pihi o ka i»»l«ma, īUo W«i ke'-* maina* e «u*u, a I k»n* haut« a«>a i!oftt> e ka w*i, al*ila, e meha iuu\ī|tj ka 'oo e «s maou, p;ui ke Wo'o am o n\oo Uoko « u< huU'i>*uh;w aU, puu k.i h»!ub :»na o »- kikiio makuu malanu .-«oK'aU, * e mao ih# k* pua o «a U;ui a '.ne k* Uu o n» r.»b«l«hok\ a haekahi w«!p Ufl l«Uo ia aku « ka !?# b"<. ne o kāni ihul ta aw k» VaWhaUe oka ieo < ► u '"- |iu«1o iu«i luua lu&i • Wa

Homelaun, ka palona pnu 0 q* aupuni ehiku 0 Wanedaidama, kahi hoi i uoho ai Ua kaikamahiue aei a kaua e iko ae la « ka mea helaholu mu keia hope altu, nolaiU 0 waih© iho kma maanei a e hoi hou ka knaa kamailio ana m Haiu? Bue. Oiai 0 Hame Bh'e e painlewn ia ana 0 |na »!e o ka .moann, īluua 0 leona, wahi I ha'epaahao kau.pnku ole, ai kana wau hua- | helu lte holoholo al;i i!unrv oka niao oka I waikpa, a ku i mai In, h«aha Ua huaalelo a Hfuwt Bīre i kana p»e kauwa, aole naa e 1 hiki ia Hnine Bir« ke paue aku, no ka mea, ua paa kona wnha 1 ka uwepu iaV r I|oko 0 keia mauawiUpike īa ai 0 Hame 3ire e M»aabalo k<? kiai 0 luna, 0 ua mokupuui la, h i« \va i kahe« ae si i n* uunu a pau, a eiuo»le ua pouli ae h ka lewa ,i ko !ak*u lehuleiiu ana, n t>u kena ia aku kokahi hapa 0 na mmu e kii 1 ui waapa la, * -ua lele nku ln laliou me Wa fiauoli, ai ko lakou hīki a»a nia ku aoao 0 ua waapa. aia, ike iho la lakou i keia kauaka ua hauhoa ia 1 k»ula, aua liio ia ho niea hou loa ioa ia lakou, a ia. manawa i kiko iho ni lakou mi l<a niao 0 ua waapa Ia r, kaikai ae la ilmiK a lawo aku la iioko 0 ka halepaahao 0 Uahi Pouli ( a raa kekahi rurai 0 ua halepaahao ala i waiho ia ihu ai ua waapa la me H a, *»c JBire, a ia manawa i kamo aluka mai ai na ano manu a pau ma ko lakou ano klno kanaka, a iloko 0 ka manawa pokole wale nn, ua piha aku la ua rumi ala i na mauu, a na ka halulu 0 ko lukou -vawae i hoike akii ia Hame I3ire «ia oiailoke» ka hnle kanaka, a ke ku nei na manu e naua.iaia me ke 0 kekahi pos. 0 kekahi hoi, e i ae nna he hoopunipuni keia mau hana, ho kupua koia ua hauhoa iaia i ke kaula i mea na kakou e 'kuhihewa ai he pio, a hookuu aku iaia, oolaila, e hahao aku iaia iloko o ka run!īi » ka ehaoha, kalu ona e uw« ni a e uwi ai na niho, i mai la hoi kekahi poe mauu aole keia he kupua, ina paha keia he kupna pehea oia i nikii ai i kona maif iiiua a loaa ka |pri, a pehea oi« i hookii ai i ka ai a wiwi kona kiua a. ulu ae la ka hoopaapaa iwaena o lakau, a uo ka ikaika 0 kp Jakctu h«ppaapaa aua, ui hoomaiu mai la 0 Majfiabat« ia likou a ineha iho ka ka hauwaHl#a:anajo namanu.

i *lu!o *ka ai O Masabnlo, e webe Uakou i na kaula e paa nei i keia kanaka a e kaimulio mai oia nona ILO :un . kaoa «!elo o ike aku ai bs kupua ' oin, a mn ia «no kakou ē ikg aku ai be pio ©|«, ua te like mni la na manu a paa, a ia manawa i kulou like iho ai lakou e wehe i na kaula 0 iiame 6ire i hoopaa ia ai, ā hemo« meiīemeae loa ia lakou i ka Ukou ike ana iho ut komo ke kauU o ka io q kor,a inau lima a me kona mau *wa wae, » wehe ae la Ukou i na kalmkahaua 1010 i paluiu ia i konn maka a. me. koaa wtha, a ahuwale mai ka helehelena uani o Ka Huihui Waiua o Euegeti, a ua makahehi aku la na niauu i kona nani. I'ioko o keia manawa i kuakaa a« ai na maka o Hame J3ira, a kunewa ae la oia ma ke ano e maule ana a hoopuka ae la oia i ka; huaolelo me ka l*o uahenahe i lohe ia e na manu. O! Muse Tuliana, ua eha au ia oe, a waiho aku la oia Huna o ka niao o kona wahi waapa, a ke pana ilio i na hiohiona o ua kanaka opio la, he ehaeha n<> ka pai* ka ik@ aua iho i kona nv u \ paUipu e kau ana maluna o koua mau iima a me mau wawae, a ina paha o kana mau ipo ekulu kekahi maluila, aole paha he waimaka paa o lakou ekoiu i ka-ua mea oke aloha.

No ka manawa leūhi kona waihoj aua, hoi hou niai la ka: ikaika a me ka noonoo maikai iaia, ala ae la ia iluna a iko mai la ia i ka lehulehu Q oa man'i e poha'i ana iaia, ia manawa i niuau nmi ai o Masabalo ka luua nui ona manu. E ke kanaka opio, owai kouiuoa? j Pane mai la kaopio: <i Hame Bire ko'u inc>:>. ! Pane hou mai la ka hi(ia uui o tu\ man\i, A pehea oe i aa'ai e hookomo i koii lima iloko o keia kaula? ' Pl\ne nku !a o Uamo;l>h-e; ua ua kanaku o ka moi o luia | liopu ia'u a lioopaa ia au i keia mai|i kaula, ou\ au he ipo na ke ii ua utoi t^Sala manawa i huii ae a|i o Masabalo a knmuiUo aku la i ua livanu me ka |fui. K o*u poe kanaka, ko hoo»ia«>opo iho la ouko'i i i;a 01010 a ko kanjka onio, aole koiā iie kupua. h<x I na ka niea * jikai i knliko ai me ua a k \, j ' .uuma) i kauohu vuat a e liookuu laaukila il kekalu ! ke p;>o mwi ihn\a o kjiia aiwa» a ma ! in auo e hapai aku oukoii i keia kana

•ka, a e waiho aku iloko 0 ku iumi i kapaia "Kaleokupiuaiokapo," a e _ki aku.i kona raau puka,:a e hookuu aku iaia e hele iloko olaila me ka hoopau 1 hou ole ia i na kaula. I Ia mnnnwa i lalau liko ilio ai na 1 kauaka i ka waapa me Hame Bire i'lona e noho la, a hoihoi aku la iaia iloko 0 ua īunā hi, a malaila lakou i wai.ho.-iho ui 110 ka wa inau loa. Q keia ru»J-ua pili kokoke loa ia i ku ruiui e Wrtili(> Ja ka pnnawai kupua o B«lemona, na kek,uhi pai& pehaku i kaupale mai i ka ike ana aku i ua rumi la. A maloko 0 keiu i'unai i uoho iho »i o ]3.ame Biro me ka lauluu. a 0 ka mea oi !oa aku 0 ke ino, 0 ui no na naoonihoawa e kolo ana iloko 0 ua rumi U a me na nuo moo e&e he lehulehu e kolo nna ina kana jnau paia e.-hiki ole ai i ke kanaka ko moe malie iluna 0 ka pajw hei e hiki ko nahoiho, oiai, 0 pipii mau inai aua ua mto iiuua ona i na mauawa a pau, a hookahi wale iho no hana a ka mea e noho ana iloko 0 laila 0 ka uwe a pau ke aho.

A o kekahi mea ehaeha loa ilpko 0 keia ruuii, oia n« ka pouli, asle e ike la kau wahi uiuiki o ka malamalania iloko e ko#a mau paia, a oia kona mea i kapa ia ai ka halepaahao 0 Uahi Pouli. Ia Hame Birē • noho ana iloko 0 keia nimi, ua kauoha ae ls oin i kana mau līuahelu iloko 0 kona papale, e ho-aae i kukui a e ka manawa no ia i a ae ai 0 ke ah] i uu mau huahelu la a molamalama ae la ua paia o ua vumi la, a ike aku la 0 Hame Bire i na moo he lehulehu wale e kau ana iluna rn* paia ame ka papahelo, ua lilo ia ha mea weiiweli loa iaia. āua kena ae la oiu i kana mau huahelu a pau e i na moo 0 loko 0 ua%imi la, a ia manawa i lele aku ai ria huahelu a pau inaluua o namoo a pepehi aku la lakou; a aku i keia hooili kaua nui mawaena 0 aa huahelu a mo na meo, he ku i ka weliweii lia mea i ir., ake lohe ia aku la ka teo uwe 0 pa moo # a iloko o ka manawa loihi, u« lilo iho l'a lakou i mau kine make, a ua k*uoha aku Ia 0 Hame Biee 1 nu hua he!u 0 lawo i ke kino make 0 na moo 1 waho; a i !;o lakou lawe,' u.»he wahī e hiki ai', no ka ;«?», ua paa na puka, nolaila, hoolilo ihe la ua poe huahelu la ia lakau a pau i mau naohao, no lakou ka nui i 999,234,567,890.

A ia mnnawa ī nahu Uily aku ai na aaonao, a lawe aku lft lakou i hunahuua o na io i j>aa )ko lakou mau waha, e like mo k* ano o na ua«uao e'lawe nei i ka iakou mau mea BĪ. Uā kokolo aku la aaoni'O & komo aku la Hia na puka ki o ua ruaii la, a kokoie aku la lakoi! ma kokahi ruiui a keiuo loa a)su la iloko oua runii la e waiho la i ka punawai kupua o Bilemana, sia u < aono o uapunawai la, i hoahu ihoai I.ikou i ke oka kine o na tnoo, a iloko e iu lu okoa, ua bu ke ahua o ka io o na moo iloko o ua rumi la, a ua Ulo ae la ko ala oloko o ua rumi la i mau mea kauna. Ika pau nna o k«ia mliu me», ua hoi aku la ua poe Uuahelu la iloko eka p*pale o ko lakou Haku.

A noho iho la q Qatne Bire īloko oua Tiimi pouli Ja me ka ehaeha o'Wona naau.

I ka uhi ana mai e ka pouli o ka po ranluna o ka Uonua ho!«ok&a, a hoea mai lu ka «aalumalama « ka mahina maluna o ka aina o Manu Uliuli, a ī ka hora S pono : o aa po; la, lohe aku 1r o Hame Bire i ka leo akaaka o kekahi mau mea ekoiu, i paiui pu ia iw«i ,n*e ka pohapoha o ka wai iVa paho o ko lak«u mau luaa, a me ho aiea U i knna hooo(«he aku, he leo wahine ke auo

Nolaila, ua ulu ae la ka maj\ua hoohuoi iloko oiu, me k«. nu\au iho, he kiowai ka paha maluka a kela rujui, ai ole ia, Us wai paha iloko o kekahi t*Uu, A «o ia mea, hooun* aku k o Hame Bire i ka Uuahelu U, v' Uele aku e tfaiu iloko o ka rumi kahi o kela uiau leo aka&ka i pae mai Im. . Aui mauawa uo i hwle aku ai ka Uuahelu 3 a pili aku la ;aa ka jmia ,o ua vumi la e \V;*iho la oka punawai kupua o Ei'emonh, n ua nana aku la ūa huahelu'la iloko o k:\ wai, aua ike la oia i| kekahi mau kaikamahine $ $u*au ana Uoko oua punavfai la» ai ka uatn\ i ka mau heloheleua, ua ' Hke ole ka tiani o kekahi me aka, hookahi wale uo $v\\ mawaeua o lakou, oia ka oi 0 ko lakou nani waluna o tu\ sva | imt , n pau o U Hontw ibki> ' uu mau ]». { Aole i i>au. ». i__