Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 18, 30 October 1886 — HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI.

Ka Punawai Kupua Belemon«—A me Ka Ouli Pahaohao o na

Huahelu Ekolu. ( Unuhi ia e Colburn H. M*4»ist.) MOKUNA VIII. Mai ka Ao»o Kkahi mai. I ka mnnnvrn & ko "kuaua nuia Ugeregina ka nui o kinai ana ike ahi a ke kupua waliine B»idutua aole he wahi oka emi aku o ke ahi, a ke houlilo mai la ke ahi i ka paku'o ka uu i mea 010, a ke hele mui la ka ula o ke ah i a kokoke i na maka o Ha m e JJi re a tne Ugeregina Kanui, a 110 ia raea i paue aku ai o Haoie Biro ia Ugeregina Kanui, e pilikia ana j>aha kaua, ia nianawa no i vreiie ae ai o Ugeregina Kanui i kona lei alii Hua Waina, a kiloi aku la «ia iluua o ka lapalapa 0 ko ahi, a liahai aku li ka lapaiapu o ke ahi ika lei Ilua Waina e iho 1« ilalo. Aku aku la he mauna nui nona na kahawai lehUlehu e kamoe ana ma kona mau aoao. a me na wai olina e kāhe ana ma kona mau *>oao iluna q Aiuagula.

Ilyko o keia manawa i alualu aka »i ke ahi i ka lei Huu Waiun, aia o Baiduma uiamua o ua lei Ilua Waina la kahi i paa mai ai, nka, u» hiolo aku la.na Ilua Wam.i ma kela aoao a me keia aouo o Buiduma, a iaia e liio ana i ka hopu 'aua i kela a me kpia Ilua Waina, ia mauawa 1 uhi ilio ai ka pouli maluna o Ugeregina K«nui a me Hame Bire a 'hoomaka aku !a kua e ielo iloko o ka pouli no ka aina o Hoku Eleele, kahi a ka nianu nene ai Oeoe Poopuu o Mauna<jnia e uoho kiai aua, oia h«*i ka eha o na mokupuni o Wanadaidema o ke kupua waliine Bnkluma. Oiai o Ugeregina a me Ilame Bivfe e lele ana i waenakonu ka moana o ua pae aina la, ia manawa i ike aku ai o Bakluma ia laua, a o ka nianawa no ia i han.u aku ai ua kopu«u la ma ka meheu o Ugeregma Kanui, a ke nana aku i ua kaikamuhine la o na anpmn ehiku « Wanadaidema, puiikauahi • ka lakaheke, i kau a mea o ka mama, a iloko o ka manawa pokole wule no, hookokoke nku la ke kupua Baiduma mahope o Ugeregina Kanui, a ke hookokoke aku la 110 hoi 0 Ugeregiiia Kanui a me Hnme Bire 1 ka aina o lloku Eleele. A no ka ike ana aku o B. ,dnma i ko laua kokoke, nolaiia, ua*jlu ae la iloko ena ka nuuiao o pae e aku auauei laua i k* aiqa o Hoku Elqole a nalo iho auanoi laua i na laau nia ko laua ano kino kupua, nolaila, ua kahea aku la o Baiduma ine ka.leo uui: "E ka nene ai Oeoe Maunadina, «ia-mai ke kupua ke hele aku la a hopu ia nmi." 1 ka Iqhe a;-.a mai o ua mnnu nene lq, ia manawa oia i lelo mai ai imua i kahi a Ug»reg'ma Kanui a me llaino Bi|-e e hele aku ht. u ike mui !a u'ia i nei mau kanaka eluu e lele aku &na o ka pouli.

Nolaiia. uh lele a\vi\ri m&i la ua nwuu hwe ku ikuika <.» kona niau; eheu nie kona 100 oka huūmi © ha*i aiu i ka lowa. a ō ka jm!ena o ka wawalo ai:a o kona '00, aia iiuna o k« alna o llomomn u ano ia i j»auf ao at o Fisid*ut Laiuola mo lo o ka maka'u. A»a ko kaua iluna o Iloku Eleele, ke loh<? akn la a;i i ka 100 o ka nono ai Oeoe o Maniuulina. akahi \va!o uo kmiii i hiki ai iluuu o iu uUu».

Iloko o keiii īnaiiawa i kanoha ne :ii-o Fisidla L;unel'a i kokahi' o kana mau kauwa e liolo aku ilun;i o ka airca o I7wepii Liiaula, a e hMĪ aku ia B«iakahon e luwe mai i ua ekolu e nlu la ilunu o L T \ve|.i;i Ulaula, a uh hooko isi nku 1; t(t o!o!o mo kn o.moole.

A'iioko o ,c«i manawa pokulo wale iio, aia Uii mau lnau la ekolu imua o Fisi(lia Lnmela kalii i ku ai me ko kkou mnu ima naui a ke kaikamahiue ulii o ru;-.kaliciii ai, ano ia niea, i kauoha ao ui o Fisidia LameLi. K kanu ia ke kumu Waina mu ka ipuka aniani ukau o kona hale; a o ka laau ma ka puka uuiaui hikiua; ao ka laa» Sitima ma ka puka aniani hema ; malaila iho la i ulu ai ua m«u laau a ekolu ka mea a KiH'ulia Lamela'i moeuhaue rnua ole ai, o keia mau laau ka mea nana i hoolilo alcu i ka mana o Baiduma i mea ole a e haule iho ua aupuni ehileu o WanaduUlema no ilame Bire. I ke kukoke ana aku oua nene ai Oeoe la i ke alo o Ugeregina Kanui ia manawa oia i o mai ai i kaua pahikii'ua laau Sitima a anapu aku la ke ahi malamalama o ka uwila i na maka o ua mam nene la. A iloko o ka manawa pokole, lilo iho la konaliiuo i mea 010 no ka wa mau loa, a e pau hoi kona aoho kiai ana no Iloku Kleele.

I ka wa a LTgeregina Kauui i o aku ai i kaim pahikaua laau Sitirna hnua o ka manu nene, ia manawa hookahi »o, i Loau ae ai oia i fcuna pahikaua laau !Sitima i hope i ua maka o Baiduma e liookokoke mai Ja ia laua , a pwa aku la ka leo nakolo. kolo o ka hekili, me he mea la e haehae ana i na kuahiwi o Hoku Eleele. . A i ka wa } pa aku ai ka hekili i na maka o Baiduma, ia manawa oia 1 hoolei mai ai i naihoiho kukui ekolu ilima o L T geregina Kanui a me ilame Bire, ia manawa i laiapa mai aī ke ahi o ka luuipele mahope o Ugeregina Kauui m«, ia manawa no i lalau aku ai o Ugfcregina Kanui ia iiame Bire a iho koke ilio ia laua i!alo me ka pouli e hoopUni aua ia laua, a mamua iho p na lae o ka aiya « Hoku i ku iho ai na wawae o Ilamo Bire iluna o ka papahele o kekahi wahi Inoku uuku, a loli ae la oUgerogiu* Kanui i kikiao rrtakani e poho pono ana i na ytea o ua wahi moku la a niau aku lu iia wahi moku nei iluua o na a]e h® TO£yhimahi la no ka moana. E waiho iho kaua e ka mea helulieiu ia Hame Bire ma kpna alahele e ao la i ke koa ao ka holo; a o nami.ae kakou ia Baiduma, ke Ahikanana o na Aupuui ehiku o Wanadaidema. Iloko o ka manawa a ite ahi e ai la iluna o ku lewa, aia o BniduiT4a ke hooikaika ia e oi mamua « ka lapalapa o ke ahi, a i kona hoea ana aku mamua o ke ahi, ike aku la ia aole na kupua an'a e hakaka uei, nolaila, ua ulu ae la ka manao iloko ona, aiapalja iioko o ka aina p Il.okii Eleele. la manawa i iho kolee īlio ai o Bai-d-jma ilalo me'k'a hnhāi pu aku o ka lapalapa o ke ahi \> ka luaipele mahope ona, a i ka pa aun i;lio o ua wawae 0 uh kuf»ua la iluna o 'ku aina o Hoku Eleele; a o ka mannwa hookahi no ia a ke ahi i haule iho ai ma na pnlena a pau o Iloku Eleelo, a hamu aku lu i na laau e ku aua a me nu mea.a pau oiuna o ua aina la, o heolilo ia lakou a pau i nijau po„hakq pel$, a Uoko q ka maua.wa pokole waio no, na lilo ae la ka Hina o lloku Eleele i puu opala e a ia ana e ke a ua hiki 1 ka anua o ko ike mai i ka ula o ke ahi ihma o ka lewa, a o ka ikaika o ka wela o ke ahi, ua hala aku ia i ka moana he kanaliina nii!o ka a o na meu $ jvau q komo iho ana iwaona o ua ksjiualima mile la, ua lilo lakou he n.iau kino make.

No ua l;i ehiku ku »\ ana o kc ahi iluna o Hoku E!eclo, ao!e nae i loaa iki ua inau kuiHia uei; a uo ii\ mea i iole ue ai ua ku|ma U iluna o ka len-a, a iu\ua aku la ia no ka aina o l'wepa IHaula, me kona maliao aia pnha i!una ohiiu u i mau |a kahi i i>oho h!, !uh\i a !;i nm* in iwao kn rru*;\mv 'ke aku la ia i kokahi \va)\i m*>a up.kii\ k*>ok*?o o pn'a iki niai aua i\va«jn:ik(M(u moana. uona | ka mamao ho uiau haiioii mile mai ia iMŪUuma aku No ku iko ana o Huuluma i ko'ia wnlii moa uuku, na oi Iu aku koua mamuo mauma o ka īkaiKa o ko^a

1H tma k« iiha? aku, Nolaila, 1 liuH ae. ai ua kupua wahine 'a, a kahea aku , lu ia Fi8idia Lamela iluaa o ka aina oj Homerana, ma ka.i ana aku: E Fisidia Lamela, hooiei mai i na kamaa hi!a ole o \lauere, i alu*ha | ae au i ke kupu» iwaena o ka moana e hol® Ia. , 0 keia leo kahea o Baiduma, ua lohe maopopo ia ia iluna o Homeraua, ■me ke koe o kekahi mea; a ua hikilele ae na niea a pau nie ka hopohopo; I mai ka raea e moe ana iluna o kahi moe a i ke kanaka • hele aaa; mai na maun īluua o ka lewa e kau aua iluua 0 nn lala iaau, a hiki Ioa aku i na holōholoua e ai ana i na mauu » ke kula ua puohe ae la laJkou me ke pioloke io a ia nei no keia leo weliweli, a ua puair& ae ae na mea n pnu me ka hua-J oielo hookahi. Me oi ,aku keia a ke j 1 kann hahana, aknhi #ijjle no hana anai i kauoim ia msi ai iiu kamua hila oie I o itanero, e lawe aku iloko o k« kaua i a pela iho M lukou i hauwawa ai io a l.m nei, me ka woliweli uui. 1 ka pianaw.i i lohe ai o Fisidia La-" mela i keia leo kahea o B*iduma, huh ae ia oia a komo aku !.-»īloko o kou» eumi kahi hoahu o na mea maua a Baiduma, * wikiwiki qku la oia ma kahi e kau ai 0 ua inau kamaa la ma ka paia hikina 0 kona rumi, kahi hoi a kela laau Pomegerana e ku la ma- | waho o ua pukaaniani la, a o ko keiki j uuku hoi nona ka inea o HameBire. ' [ I ka liiki aua aku 0 Fisidia Lamela' I malaila, aole u*a mau kamaa la, a no j 1 kamauao 0 Fisidia Lamela- ua waihoj ia ,*e e Baiduma ma kahi e o,ua rumii j la, nolaila oia i huli aku ai oia mao a | maauei me koua manao e loaa aole : he loaa, 110 ku mea, ua Lawe a ke kai i na puahala 0 Keaau. No ke auo liuliu loa 0 Fisidia La1 mela aele ni> hoi he lele koke aku o qa mau kamaa uei, nokila i kaljea hou mai ai o Bāiduma nae ka l«o hoekiua,*« aha ana 0e e lohi nei e Fisidia |Lamela, i aku la oF|sidia i ke kana- : ka kiai mawaho, e kakea aku oe aia la mahea kahi i waiho ia ai, a kahea aku la ke kauaka kiai mai luua a&u 0 i ku aina o Homeraua e uinau aku ana i kahi i waiho ai. Ia manavra i puoho mai ai ka leo inaina o Baiduma aia oia paift kina ma kona wahi e kau mau nei he haueri makahiki. | l'ane hou aku la o Fi»idia Lamela 1 1 ke kauaka kiai, e hai aku oe aole ua j mau kamaa la, a hni aka la ke kaua-. | ka kiai e like me ka RĪU manaj\ya, i Uou mai aī o Baidutua me j ka leo i pilia i ka huhu. I hea iho ; la hoi kahi i ualowaie ai? Ea, owui ke kupua i aa e komo mua iloko o k& | aina o Homeraua knhi ia'u i hoahu ai i ka ikaika. E Fis : dia Lamelu, e wiki e hoolei uiui i na kamaa ole 0 Mauei'e. la manavva i hoole ha»i mai ai ke kanaka kiai uiMluna mai o niua o lipmei'aua, a i kora lohe ekolu ana, lelele i»e la oia io'.a ia nei me na maka , liuiili y ka inuiua, a 110 ia mea i haalele iho ui oia i kn aina q Iloku Eleele, a lele aku la i ku ainn 0 IIomeramt no ke kii ap.a 1 u.-. kamau hilu ole. o Mau ere. ; Iloko o ka nuinnwa Baiduma e īele la no ka ama 0 Hoinei'anu, ia manawa hookahi n« ī uhi ilto ai ka uoe iluna o ka moann, a h.uli ljiou.,ae la ka ihu o kalii nioku e ho'iO; la i ka moaua no ku hoi ana 1 ka aina o Uwepa Ulaula, a iloko o ka mnn«vya pokole wale no » Hame Bir« i manaio ole ai eia oiu ke hoi hou nei ihope-, ji qa hou aku la pia i ku aiim u lUwepa Ulaula.

Haka <>ja iu»uawa i hpe hou akū ai 0 Hame Bira i uka Aiua a i^ia 1 hehi aku ai i ka Ilonua paa, loho aku la ia i ke pohapohs| o na kapual wawae o l'alakahon, e |iolo mai aua mai ke komohana mai o k& aina, no ke kiai ana i ka ma!i\hia o kou* Aupuni, a ii\ numawa i [w«he ae ai o Uaipe lliio i kana maui owiU louoho pouli, a uhi iho la ka ppuli iluna ona aia mauawa hookahi ika alo iho ai o Palakuhou ma alo me ke emoole K»a i \>ili ae ni epa ka uoao o liame l>ire kekahi kipuka kaulaili Moraca a hei ;;e !a i nt| wawae mua o PaUkahon; »ne k« owe hikiwnwe loa ; t huki aku «i i hope e ka mea naua i hoohoi n> ti ua kta\ia '}&> & haule iUo la o ilalo a pae mai |i he 100 mah-ope iu .i o Hame Bire o ka punli ū h*ht' 4 Hei «ku ia *>« > kuu ki|>ukuili Moraca, ua make oe i. Kumii i keni |nanawa v uohu o i «i»e& e ola ai. ? Au\ mnnuwa i oili ae ai o UgeleKanni m * ke ak> o Hame Bire a popolu iho h. ia Palakuhou vuuke, mi> ku muū U .iuk ;u* v oa Hoki EleeMo >■« v l'ii-nU.

E.«-tui,ft : ku mea heluhoUi uq» k#m wahi, ae oui ae kauu 1 bv>po uo ke kupua wnliiue Baidunja ku mea aoua ua ehiku o \V r»«a<laidcinu. v . i I ka hiki aua o Eauluma iluna o k* Hain o IIo{iieraiui komo aku lu iu iloko o ka rumi e wuiho 'la mau m«a mana p. i kona 'hiki ana akn ma k»hi e kau »i o uu "'Knmaa Lole o Mauare, aole ime! im uiau kania» 'ia ua lflo, a no ia mea i hull hou ae ai mefc e imi i ke" "Ko.molinia Makapopoki o Nnrnaredina," aole no he loaa. Ln nunawa i huli hou ae ai dia 8 imi i lea pokaa lipine hihiu ole o Kalekedina\ ka ekolu hoi o kana mau mea niana, aia hoi ike iho la ia ua lilo no. Ii manawa i lele ae ai ua kupua wahine la iluna me _kti inainu nui e hao ana oia i o a ia uei, me ka huopuka ae i.ka huaoleio hailiili b eha ni ka naau o ka mea e ho«lohe aku an&, a me he moa la i ka ii&ua aku t i na paha lie pauku hao iua ia wahi, ina ua okaoka liilii i kona muu niho i ka ka mea o ka piha 1 ka huhu. Oim oia e ku kaheleke ana loa ia ueī, hrni akn la oia i ka hohono o ko koko o Palakahon, no ia niea i paue aku ai aiaia Fisidia Lamela, ua »nake o Palakfth<»n, ko hwhono mai uei ke koko, ua hiki hou mai la paha iia mau kupua I» ilana o Iaila, nolaiī*, 0 b«Ie hou ae au e paio m« laua, oiui e ko» ana kahi a oia ka'u e aloha ae la ia oe e kuu moopuna. "

Oīai ua lilo aku la na mea maua a'u hilinai ai e maluhia k® kaua aina, ai me be meaala, o ko kaua halawai hope loa ana uo paha keia, a houi aku la ua kupua wahiue'la i ua wa wae o kaua m»opuna ka iuhi hoi. o kona mau la opio a h ; ki i ka hiki aua mai o na la hope maluna ona, me ua huaolelo hoalohuloha mai koup, mau lehelehe aku, a peana aku la i ka huaoUilo h««pe loa. Aloha oe e Fisdia Lamela ka mea a'u i kapa ai Kunawai Kupua o Bolemon*, a lele aka Ja «a Kupua'la no ka Aina o Uwepa Ulaula. JK waiho īho kaua e ka mea heluh«la ia Baiduma ma kona alahel«, a e ae kaua i ka mea i lawe kolohe ua mea maua a Baiduma, 1 ka la mua loa i lawe ia mai ai k«la mau laau ekolu a kanu ia iluua o ka aina o Homerana, oia uq ka ]a i ike ai keia mau laau ekolu i ua mea niaua a Baiduma a i ke elima o na Ia o ka ulu aua o keia m&u luau, ua konio muAaku la ka lala laau i*omegelena a lalau ae la i kamaa hila ole o Mauaro a lawe aku la oia a huua iho la malal» o kona mau aa iIhIo o ku lepo a uo ka ike aua aku o Ka Laau S.tima i ka lawe aua o Ka Laau Pomegeleue i na kanma, ualaila, ua koflio>ku la kona lala ma kona ipuka aiiiani i k«inu ia ai a lalau aku la i ke Komolima Maka Popoki o Numeiedina a hiina iho la oia īlalo o kona mau aa; a no ka ike anu mai o ke Kumn Waina i keia mau laau e haua ana pela, nolaiIaTRomo mai ai kekahi o kona mau lalu a lawe'aku la i kn Pokaa Lipine Hihia ole o Narek<diint a huna ae la iloko e kona ili a nalowahihola. A pela ih'o la i lilo ai ua mau inea maua 'la a Baiduma. I na paha aole i lilo keia ma» mea maiia a Baidum«, alaila ua nele kakou i ka mea haua ole. / Ke make o Hame Bire a mē UgeIegina Kanui i na mea mana a Baidunia i pio maewaewa a Uge!eginn Kanui, nolaila, ua pau «e la ka kana kakele olelo aua ma keia wahi, h e huli ae kau.i no ke kupua walnne Baiduma. K« huli uui U mai «ei ua koko aha puupnuo ka wa kaliiko, he mea lioikeiko paha no ka la Iub.ite o Kalani. Ke knkelo mau noi no na waa{va o ka M*i i kela a mo k$ia kakahiaka nui, no ka hoomaam&a una no ka ta nui. Hele n«i «e ma ka hs!e kuiii Rama o KIKONA LUIKA, (W. S. L«c*) uo k«' oukou «aau WAINA, a p*la ka U Kolaia « Uīki m«i ana. Q k* ©i keUkela 0 k»; maikai a me k4 ufcu hinkha* loa uo aa »no a pae « keia a 1 īa # | hLe>>aa Kvwi, a ia uv* ke Kulepa, os taO lf, ,