Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 18, 30 October 1886 — HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI.

Ka Punawai Kupua Eeleinona —A me Ka Ouli Pahaohao o na Huahelu Ekolu. », 5, 7, ; ( Unuhi ia t Colburn H. Mtumat.) MOKUNA VIII. NOLIILA, ulu ae la ka man io iloko o Haine Rire, o ke kupua "Bniduma no paha keia e kii hou mai ana iaia c pepehi, nolai, la, kalena ae 1a oia i na owili lauoho a uhi iho la ka pnuli maluna ona, a ia wa hookahi no i kaalo ae ai ka ilio Olohe 'nopa ka inoa Regeho»a, ke kiai o Aina Gula, 4 Ra ka pouli i hur>a iho i ua Ilio olohe 1«, 3 ike ole mai oja i ke ku nkn a Ilame Bire, he mau anana eiua ke kaawaie mai ia Hame Bire aku, ku iho la oia, a auku a« !a ka ihu o ua iliō ololie Ia iluna, tne ka hanuhanu ana i kahi oka hehono kanakr v a*a e honi nei, aole nae ona -ike aku.

No kona ike kanaka ole aku, hoomaka lo la ua ilio uei e knapuni i ka aina, ma ka akuhi kapuai ke kaawa'e n:ai ke ala mua ana e holo ai, ā ike ala eiua ana e qolo ai, a pela oia e kaapuni -ai i keia a me keia manawa ; me ka hoomnha ole a hiki i ke kikowaena o kona aina, ka Ipuka o kona hale eku ana iuaenakonu o ko/ia aina. . Ika nianawa i hala aku li ūa ilio la, ia awiwi aku ai o iiume Bire imuu; no na minute pokole wale iiO, U>he hou *ku la o Hame l?ire ika haluhi oke kikiao makani ika umauma o oa il|o olohe la p«hoea mai ana ma kekahi aoaō o ka »ina.

wa i pili ae ai o Hame Bire i kekahi fCujmu laaw ka Uoomphaia ae i Vana owi)i lauolio i>oali i'Viuu 0 na maka o ua, Mio la ame ia, ima ka aono e. īiame Birc i z\ ua ilio la iloko c ka eh 1 o kona Hiama n ji, ake nana aku ua ilio la, aole 0 ka mama i kanamai ke hele la a Moe kokolo ka oahi o Kula la h" hau, 0 ke Kttia ia yoliq ma», Nliuli kai pali la e Kahikinui, Kokoio m»i ka ohu !a e he ino. 1 ka hala ana aku 0 ua ilio la, ia manawa i holo «ku «i 0 Bire me ka man.a nui, a kaawale loa aku la oia mai keia :i!a aku a ua ilio la, ekaapuni hou mai ai,.a ua hopmau aku ja oia j koua lieie anā imua me ke ake e hiki aku ika hale gula oua ilio olohe 13, me na kapuai awiw| o ke kanaka ui i piha i ka mama i hookokoke aku ai 0 Hame Bire i ka ipuka oka hak' o ua ilio olohe !a, a ike aku l.i oia ina kanaka elua eku mai ana ika puka oua hale la, aole n 9 e he 'ke mai oua mau kanaka nei iaia

i,ei, r,o k.v h;Ca. ke pu aku neī no o Hame Bire me ka pouli, a oia ke kumu o ko laua ike ole mai, , « . t A mawaenakonu 0 ua mau kainika la i komo aku ai oia, a iluna 0 kekahi pahu huinaha i noho iho ai 0 Hame Piie. A ia manawa i kahea ae ai kekahi leo maloko ae o ua pahu la me ka i ae; "Eha loa au ia oe e uoho iho la." la manawei i ku īno ae ai q Ilame Bire iluna, a pane hou mai h ua leo la. E wehe mai oe i ke pani 0 ka pahu, a e lilo no au i kokua no kou alahele. Ia mmaua i lalau aku ai 0 Haine l!irea wehe ae !a oia i ke pani, aole nae he hemo; a laia eimi ana i kahi e hemo ai, lohe oku la oia i ka leo uui o ua ilio la e kahea mai dua 1 na kanaka eiua e noho la ma ka ipu-

lloko no hoi o keia mannwa hookahi hemo. ai kf j>:ua o ua pr.hu la iaHatnc Bire, a ike iho ia oia iU'ko <> ua pahu la, e >vaiho ana ehui kamaa ninmi, a no laua no hoi ka leo i par»e ac ai ia Hanie 'Bire. () keia niau kamaa, he mau kumaa lel?, i kapa ia ka inoa tce kamaa lole o Kegohon. Ika iko ana aku « Mame Bitp, ial»u koke aku la oia n koino koke īho la oia i kouii mau wawae iioko, a o keu» manawa i kokolo mai ai uu ni:m ifanaku la iloko e k.i halo, ouu ka pouh e uh. ana .ia loko o ua hule !a.

ka mc ka ninao niai: I Aole nnei i hoea inr<i nei he kupua imua kc oh'a alo? J aku 1;\ ua mau kanaka ia, aole maua i iko. aka, he haohao ko mava i nei }>nuli kinuna'ia i nee uiai nei m .luna o na hau a nalowa'e nu ilio noj. I m*i u\ ua Ilio īa. ke t>oivs aku iu.:i au i ' ka hohoiiM kan.ika ;n< he mea !a eia oiailoko ne; o ka hak o k;'<ou. la n)anaw,i iku ua mau kanaka l.i iiun», a'huii aku la I. ,a komo no ka hale e jmi ai.

Iko kokoke ann mni <> ke kanak.i tnuix ike »lo q o Hame Biro hopu koke iho lu ia me kona ikaika nui īua kimaka la, a hnpai ae in oin i'una me ka hookomo iho i ua k*naka !a īloko o ka pahu > lawe ia miu mo ko ieamaa, a po: !«".a īho la o;a Kie ka hikiwiwe 't»a. Na ke koele okv pnni oka patu i iohe ni k« iua o ko knn»kci ; a kokolo mai U oia i kahi a Hami; Bne e ku noi mo kona mai nao aia i ka pahu kumua kahi i ku ai o »n kupaa nei. I kena kokoke ann aku, hopu koke iho U o llanie Ivrr me kft hiuiwawe l«n, a hookon'.o aku la ioia ikiko o ua pahu kainaa la a pani iho la oia »r.e ka eleu !oa, a ia manawa i pua mai''ai ka uahi aala o kā la>tu iliahi (('eEiei') mailoko ae o ua pahū lu r punohu oe la ka uahi i!ok«fo ua hnle ia a hoea I«a aku l i i'walio; u n:i ia uahi aala i h we *ku a honi mai |a u:v ilio la o Aīna-Gu'n, a na i* mea i hai aku i ua ilio nei aia ko kupua iloko o kom hale.

Nolailu i a-ea ao ai u* ilio oUhe uei me -ka !eo nu l , a o ka p.ilena pau oUn iilo ana 6 koni leo ala i!nn* oka ainn o 'Flomorana ka meu e. w*!ho nui ia ns* ke. lrom«han» ho' mau baneri nnle ka m'ampe''ma Aina Gula aku-

!Na k : Bia leo kupinai $ Rogeiion ka ilio Olohe y Aina giVki i iioopuiwa ae i iia kauaka e iioh-o e.nu ilunu o Homfcraiia a puaiia r.e !u lnkou i ka huaolelo hooki.hi e oielo atia kekahi. Am iluna o Aina gula kc kupua e hele mai la a i ao auā lu>i kekalii, ao)o : aia i\v*eua moana a pela iho lu lakou i noke ai i ka hoopaapaa hie ko lukoa nana' naai i ke ao Aiua o e oili aku iiei iluna o ka inoani'.

Iloko o keia mau?.wft i hōolele aku ai o B£i'uliima \ ka Aiiia o Hornorana a lele mai )a oia maluna oka lewa me kona raatui nui, e kamoe ana i kfir:a hu:iic«i no Ainagula, kahi o kn [ao vvawalo oka ilio Olohē e hookina ana 1 ke a-oa ana. lloko o keia raai[avva puka aku la 0 Ilame Bire raa Uek'ahi aoi.o o ka puka oka ha!e oua ilio Qloh« '-|a, b lele ae la oia ilunu oka lewa, ia manawa ī ike ae ai ua ilio Oiohe 'lu ia Hame Bire me kona mau kamaa a ]ele ia manawa i uwe ae ai ua ili» 'la me ka leo nui a huli a« la ia uanah'u 1 konii haia a uie ua 'iaau p ku ar>a no kona pilia loa- i ka iimiua; e lele aua oia io aia «ei; o na pohaku e pa aku ana i kona mau u"ho uu li!o' #, lak n u i mea h«lAl«. 0 lja Jj. nniu | aau q ftku ana i kona papa auwae c hina wale iho no !akcu me he ' : |a he mau maka koi ka mea nana e ' kulai ana ia lakou i ka ka mea oka hele a

Ha« ka ilio na-na, Hae nanahu i ke kai. Ika ha)a. ana a« o IIam« Bir'e ma . luna o ke kaupaku 0 ka hale o ua olohe la, iarnanavy« i īke aku ai Aia ia Bai<lutna e uel© mi anu ilunu / k» elima 0 ka aina o kona ke ike aku la o ka hakm'ua | mai ona ale oka moaua, i pa;ui pu ia mai me ka halulu oke k'ikino makani i kona umauma, a ke lolie ia aku la ke kani oooe o koua huelo hiu ia i huipuia me ka malamaluma o ,na ihoiho kukui maluua 0 koua poo, a he mea weliweli loa ia i i ka poe « pau e nana ae ana luaialo i kemu kiuo kumahao e lele ae Uv maluua o ka lewa.

I ka ike aua uku © Hamt* T?iro. k*le ae la oia iluna o ka k*wa īloko.o kek.»hi no }»o!ohivvo., a na ao i huna īlio iaia a kar» tnaiip iho oia malaime na kamaa lelo o ka ilio olohe o Aiiwgula. I ka hiki ana nuii o Jiaidunia iluna 0 Ainagu!a, aole oia i iho ihlo e hal* \rai rae ua ilio oiohe l-a; ak:t, [ni j>uloloi aku la oia tlutia o ka Soua Unhi t. ke ao poiohiwa o io!e ae L», kaiā hoi a Ilame B:roe ii-hoan;»,« he mea i ka u:in,i aku, ua iko Hi>u\ n>) j-ah;) o iUKluma, a i oio, na honi uiua uo j»aha o;r i ka hohouo kanaka, a oi;s uo k( īia kunni s [)ii |>oioioi ai iiuna o 1 u« ao la.

ika ike nna aku o Ilaine liire hoomanao iho la oia na ike i»i oi^i, a iih Ii!o iu he mea pihoihoī loa no kona noonoo i hui pu i;i me ka makau, a uolaila oiu i j_hki.hu, hī ika liuaolelo kauueuae.. Auwe au e Uge!egina Ka-nui-e! ■ ■ • i.- ■"■■■ . la maHawa i pae mai ai he lao "friV hope o Iliimo. Bire e i mai ana e ia.no au kou koknn iu wa i huli ino ae ai oia i hopt? a ike aku la oia ia Ugafe gina Kanui e ku «ua mahopo ona Run» olii lowa, e lei ana oia iluna (?.!$)- na ai i ka lei hua w&nia o ka mnki Waina o Enegeti, a ia& koua liiua, e paa aua kaua pahikaua Laau o Nuwoiu a maluuu o komi poo hep&pa le maouou o ka ili oku Moo Levi«kna i kau ia i ka huahelu kah.i f ponoi o ke ajio o ka lipine o ua ie 'ia. . i . . * I I ke kokoke nna mai o Baidum% ij hapalua mile ka mamao iwaeua o na 1 inea eiua e ku aku yei, ia matiav.'M* i»i hapai ae ai o Ugelegma Kanui i kaiia i pahikaua Laau S:tima a o aku la oiai i mua a ia nmnawa no i anapu aku ai ke a)ii maliimalama o ka uwila maii ke alo aku o l T irelcgiiia Kanui a kmtu nku la iluna o I)aiduma ke kupun'wnliine o na Ainaehiku o Wuuadaideimi; i panai ia aku me ka leo nakolokolo o ka llelii'i e hoonaue ;vna i ka Ilonua: ake olopapa Ma ia mau mea make ihina oua kupim wahine 'Ia me ka manao o L T gelegiua Kanui ua ka uwiia a me ka Hekili.e haeliae liilii aku i ua kupu;i wahmo la o ua AupUni ehiku o \Yarmdaidema e in ka hewai anau ia no kela kaikamahine.

Oiai ka uwila a me ka llekili o olopapa nna iluna o Baiduma, aia na kupua wahine 'la e paa Mia i m ihoiho kuikui ma kona mau lima a k'e pnana mni !u i k; huaolelo hhaheo. K Ugelegina Kunui, aole i k.au iho kr» wai o ke kaikamaliine o nnaupuni ehiku o Wai)a<l,»i(!ema i kpia hiaū' wa!ā nu-i mat,a au,

Ika ]»au ana no o keia hnaolelo a Baiduma, ia wa om i kipeln aku ai i kekahi ihoih<3 kukui ann iluna o UgeioginA Kanui a me Knime Biio; ;t !a!apa «e !a ke |hi oka Luai|)c!e iluna o ka lewa, ehi ann 5 na tnea a pau e Jt»aa aku ana i kona alelo ana ole, a ia manawa hpokahi no Hp' i wehe fle ai o Ugelegina Kanui i kotui papale muuuou kupanaha, a oili aku la ka luiahelw 1 mailoko aku o ha papale Ia a hiolo aku la na omaka wai o ke knau;> nui o ka h««oijo, e kinai una i ke ahi a Baiduma, a ilio aku la na wuipiulani a haule aku la iluna o Ainagn!a, a pulumi aku lu ka \vai i ua ululaun a me na mea a pau, me ke.koe o]e ib.o q keka hi raea'iluha o ua"aina !a, a oia paha ka ka mea haku mele i kanaonae ae ni: Ka hao a ke Kona e,

A ka mukani nui a, o—lolo na kaha\Vav Kn k& > piha-a i kai, E hoomanao iho oe e ka mea heluhelu «ia ur. ilio olohe la iloko o ka wai k;i!ii inu ai, ake l«he iho la o Hame Bit'e i kona leo a-oa o ka poino n ke h"U hele la ua ilio la i o a ia ! me kona iiiauao e loaa knhi e h.oomaha ;ii o ko:ia niau wawue, aole nae he wahi e ioua ui } iio k.i nien, ua le ilio la ka aina i ku wai,

Na ku leo nakoloko'o o ka hekili i hui pu ia me ka malHmalama o ke ahi o ka luapele iluna o ka lewa, oia uia-ka mea nana i aku i na aupuui eniku o \Vunuduidetn. Kia ke kupua wahino Baidunjia ke kaua nei me kekahi kupiui i oie o leona wahi i hele mai ui.

M- ka Ponkahi aku nin o ka puU i hala, ua pakelo mai ku ika Ui kīpu ka wahme a YV. B. Wright, ka Lmj» Mui o.kn HaU> mai Pupule, mai ka pu njiai a kA mea lokoiuo- E maku#]a e uu I niko s k«;>s e liokai hel<? uei,