Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 19, 6 November 1886 — MA KE KAUOHA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MA KE KAUOHA.

-Y. KK KANAWAI E llooloī i ai X KB Kanawai i Eapaia '' He Ivakawai li AI A K HOOLOLI AI IKE KANAWAI E I'ILI AXA I NA Auhat; Kuloko," i Aponoia i ka La Ehiku o Aiīoath M. H. 1882. £ hoolioloia e ka Moi a me ka- Halo Aliaolelo o ko Hawan Pae Aina i akoakoa iloko o ka ALaololo Kau Kānawai o ke Aupuni. Fauku 1. E hoololi īa, a rna keia ko hoololi ia nei ka Pauku 14 o ua Kanawai la, a penoi e holuhelu ia ai : " Pauku 14 Ma na huaolelo " Waiwai Paa," no na hana 0 keia Kanawai, ua manao ia, 0 hookomo malaila: ' ; Na aina apau, a me na kahua halo apau, ma na kulanakau hale me na hale, na pa laau, na uwapo, a me na mea paa a pau i kukulu ia, a e waiho paa ana maluna o ka aina." Pauku 2. E hoololi ia, a mo koia ke hoololi ia nei ka Pauku 16 o ua Kaiiawai 'la, a penei e heluhelu ia ai : " Pauku 16. Na na huaolelo Waiwai Lewa, no na hana o koia -Kanawai, ua manao ia, ua komo malaila, na kahiko hale apau ; na kahiko gula a dala paha, na wati, na waiwai, na ukana a mo na waiwai kelepa o na ano a pau, na lako mekini o na ano a pau, na inoku a pāu, i na maanei a ua holo paha ma kahi e, na dttla a pau e wailio ana ma ka lima, na \yahi ke kuleano iloko o na aina a waiwai paa paha, na mana a mO na pono r 0 ke kukulu a hoohana ana i kekahi hana. na palapala s:la no kekahi hana hou a akamai, na aelike, na mea kanu o ulu ana, na Bona Aupuni a pau, ame na manu iaka, ame na lioloholona a pau, 1 &tihau mua 010 ia maloko o keia Kanawai." Pauku 3. -E'liōololi ia, ama keia ko hoololi ia nei ka Pauku 17, o ua Kanawai la, a ponei 0 heluhelu ia ai: " Pauku 17. E auhau ia na Hui Pani Hakahaka o na Aina e, no na poino mamuli o ke alii, poho ma ka moana, a me ke ola, e lawe3av,-e ana i ka lakou hana iīoko o keia Aupuni, 1 elua dala no kela a me koia haneri dāla i loaa i kela ame keia Hui, a i ole, iko lakou mau Agena ma na loa& uku-panee, iloko o ka makahiki mamua iho 0 ka helu ana i na Auhau, a aole e auliau ia na hni oia ano rae kokalii auhau o ae malalo o keia Kanawai." Pauku 4. E hoololi ia, ama keia ko hoololi ia nei k» Pauk'u 21, oua Kanawai la, a penoi e heluholu ift ■ "Pauku 21. Ona Agena apau « leKāhi mea i hele mai Aupum aku no manawa, a ua hele loa paha, a o na ona mea hoopnkapuka dala, mea hoa.ie dala, loio, feahu malama waiwai, puuku, hooko kauoha, lunahooponopo waiwai, a kahu malama keiki 00 ole, 0 helu kaawalo ia no lakou, no kela a mo keia waiwai a lakou i malama ai, a nana no e nku i na auliau no ia mau mea. e liko me he mea la ponoi ia waiwai, a e helu pakalii ia ma k©ua inoa, ma ke ano he liopo o ka mea nona ka w&iwai ana i malama ai, a 0 malalna kaawalo ia kola a mo koia holu ana, mai loko aku o kona heln ponoi," Pauku 5. E hoololi ia, ama keia ke hoololi ia nei ka Pauku 22, o ua Kanawai la, a penei e heluholu ia ai : " Pauku 22. Maluna o kela a me keia Agena, ona Baneko, mea hoopukapuka dala, moa hoaio dala, loio, kahn malama waiwai, puuku, hooko kauoha, lunahooponopono waiwai, a kahn malama keiki 00 ole paha, 0 manao ia no ka pono o keia Kanawai, he Agena oia, a no ka hooko ana o na mea a pau i kauoha e hana ia mamuli o keia Kanawai, no ka helu ana, i ka waiwai ana i malama ai, a me ka uku ana i na auhau maluna o ia waiwai, a malalo no hoi ia o na hoopai no kona hana ole, hoole a hooko ole palia e like no me kokahi poe e ae, ā ua haawi ia ka mana iaia, e imi a loaa mai kekahi mea mai ; ana i liookaa ai ika Auhau, ina dala i uku ia e ia, a i ole ia e ana 110 loko ae o kekalii dala e loaa ana iaia ma kona ano hope e like ka nui mo ka mea e kaa ai ia auhan. a ma keiā ua hookuu ia oia mai na hōopii, no na uku a £au ana i hookaa ai mamuli o keia Kanawai." Pauku 6. E hoololi ia ama keia ke hoololi ia nei ka Pauku 25 o ua Kauawāi la, a penei e heluhelu ia ai: " Pauku 25. E helu kaawale ia kola mea koia mea iloko o kekahi waiwai, (koe nae na mea i hoakaka ia mamua 0 pili ana i na lala o kekahi liui) a e pili maluna o kela m'o keia maa ka auhau piha, ma ke dala i kau ia maluna 0 kona kuleana iloko o ia waiwai." Pauku 7. E hoololi ia ama keia ke hoololi ia nei ka Pauku 27, o ua Kanawai la, a 0 heluholu ia ai: " Pauku 27. Oke kuleana o kela kanaka keia kamika ma kona ano noho hoolimalima maluna o kekahi waiwai paa, i hookuu ia mai ka auhau ana, e holu ia no mu ka inoa oke kanaka iku ika auhau ia, mamuli o ka waiwai io o ua kuleana 'la." Pauku 8. E noololi ia ama koia ke hoololi ia nei ka Pauku 28 o na Kanawai la a penei o heluholu ia ai: "Pauku 28. E helu ia ka waiwai piha io maoli ma ke dala kuike. maluna o ke kuleana o kekalii mea iloko 0 kekahi wiiwai paa, a waiwai lewa paha, ma kekahi puu dfila, i ir.anao ia e loaa ana, i na e kuai knd.da akea ia ua kulea'na r.ei." Pauku 9. E hoololi ia a ma lfciu ke hoololi ia noi ka Pauku 2'J o ua Kanawai la a |>oaei e heluhelu ia ai. Panku 29. Ka ke Kuhina apono o ka Moi iloko o ka Aha Kuhiua e hoonelio i kela makahiki koia makahiki, ma ka la mua 0 lulai, o niamua a e paha i Luna Helu no kela apana auhau koia apana auhau o keia aupuni, a nana no e ham» }>ololoi mamuii o na olelo o keia Kanawai, ma k.i la 15 0 Sepat<?maba a inamua ae pah<\ o ia 1.1, 1 prth,pul.» >•. kumu a ].;n. oko hikoii a P :U "-' I'iikau:. i Uah L o ke Knuaw:-i. a t> hauu i rv.>o ?-vio:« i o w.uvvt»i i, lielu ia 0 iik. u., n.i pr.pu pai A U; ; Kuhiiia T\ aiwai ne; e liaawi ai. a ma ia pi-pa e hoike ia na īnoa o na mea a pau i auhau ia. a 1110 na uno waiwai i uuhau ia. a nio ka nui o na anhau mahiua o kela kanaka keia kamka, i na he mea noho 010 ma kona apana. e hoakaka ia kom» wahi o noho ai i na ua ike ia. ina aolo i iki ia alailn 0 kakau ia uo aole i ike ia."

Pauku 10. E hoololi ia a ma- koia ko hoololi ia nei ka Pauku 30. o ua Kanawai Ta, a penei.e heluliolu ia ai : .'' Pauku 30. Aia ko'ho ia kekalii Luna Helu, a mamua o kona lawelawo ana aku i kana mau liana, o kakau inoa (3ia-a o haawi mai ī bona, e malama ia ai e ko Kuliina Waiwai, nona ka huina dala- hoopaa, aole e emi- malalo- o $2,000 e liko me ka mea o hooholo ia ana e ua Kuhiua Waiwaila; mo elua a oi aku paha inau ho})C kupono, a e apono ia ana--.hoi.ua mau. hope la, o ke Kuhina Waiwai, alaila, e hoohiki ia oia a o kakau inoa hoi imua o kokahi lmnakanawai Hoomalu a apana palui, a luua e ao paha i haawi ia ka mana e hoohiki i palapala hoohiki oihana, u e hoouna koke ia aku ia i ke KuliinaW r aiwai ; penei e hana ia ai ua palapala hoohiki la. " Owau o ~ . .. . ....i koho ia i Luna Helu no ka . Apana o . . ...... ,-ma ka Mdjpipuui o. . ke hookihi, a ke ho oiaio pololei -i na kumu -... 'ouhau- iloko o ua apaua noi,e kuu 'a kainai a me kun noonoo pono, a e hana i n pau i pili i ua oihana nei ma ke Kan>iwai, pela ke akua'e kokua mai ai." Pauku 11. E hoololi ia, a ma koia ko hoololi ia noi ka Pauku 31 o ua Kanawai la, a ponoi e heluholu ia ai; " Pauku 31. Aolo o loaa ka uku i kokahi Luua 'Holu no kana hana, ala lōaa mua i ko Kuhina Waiwai ka palapala o kana hoohiki oihana, a me ka hona."* ' 1 -. - ■. Pauku 12. E hoololi ia, ama keia ke hoololi ia nei ka Pauk-u 37, o ua Kanawai la, a penoi e heluholu ia ai: . " Pauku 37. Na kela Luna Helu keia Luna Holu ma ka la 15 o Hep"atemaba, a mamua ae palia, ma kela makahiki keia makahiki, e hana a e hoomakaukaxi i olvia kope o kona Buke Helu e like me ka mea i olelo mua ia." Pauku 13. E hoololi ia a ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 38, o ua Kanawai la, a penei e heluhelu ia ai : , " Pauku 38. lSa kela amo koia Luna Holu, e noho ma na la a pau, koe na la Sabati, mawaena o ka la 20 o Sepatomaba, a mo ka' la 1 o Okatoba, ma kahi wahi, a inau wahi kupono iloko ' o kona apana, mawaona o ka hora oiwa o ke kakahiaka, a mo ka hora eha o ko ahialii, mo kona Buke Helu, a oia Buke lielu iloko oia mau manawa — o hamama no ka nana ana o na moa a pau i ku i ka auhau maloko oia apana mo ka uku olo." Pauku 14. E hoololi ia a «na keia ko hoololi ia nei ka Pauku 39, o ua Kanawai 'la, a penei e holuholu ia ai: "Pauku39, Na kola a m.e keia Luna Helu e 111111 i lioolalia 'akea i kakau ia a i j>ai ia paha. n ° ia aole o emi malalo o e waln wahi akea »"»īoe6 o kona Apana, e hoiko ana ika manawa, a 'fcahi e welie ia ai o kana Buko Helu, no ka uai»« ia ana, e liko me ia i hoakaka ia ma ka Pauku . mua." .; '■ Pauku 15. E hoololi la a ke hoololi ia nei kit Pauku 40, o ua Kanawai la. a penei e heluholu ia ai; " Pauku 40. O kela amo keia' kanaka i iko ia kona inoa • ma ka buko īiolu, a ua hoike aku oia īkona hoike i ka Luna Helu, e like me ia i hoakaka niua ia, a i na ho kuleana kona e hookuu; ia ai alaila, o noi aku oia hookuu; a i . .na ua manao kokahi ua lioopilikia ia oia-, mamuli o hoomahuahua ana o kokahi Luna.Holu i ka lielu ana i ka waiwai i hoike ia o liko me ia i lioihoi ia inni, a i ka huina a ano paha o ua waiwai la, ii iolo ia, o ka huina l uku ia e ua kanaka Ja, iia hoomahuahua ia a oi aku,. mamua o ka huina o uku ia e.ia, o liko m<f ka hoiko, a i 010, aole iae ia kana noi e hookuu, e hoohalahala ōia ia helu ana, ma kona waiho ana aku i k» Luna Helu, ma ka la olima o Okatoba, a inamua ao paha oia la, i lioiko ia, i kakau ia, e hoiko ana i kona kumn o ke kue ami i kana helu ana, a i kahi wahi palia oia helu i pili ai ke kue ana, a o waiho pu aku hoi i mau dala no ia hoohalahala ana." Pauku 16- E hoololi ia a ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 43, o ua Kanawai la, a_]wßki o lieluholu ia.ai : '' Pauku 43. Na ka Luna liolu, ma ka la mua o Sepatemaba, a manuia a e paha o il la, iloko o kela a mo keia makahiki, e hooili aku i na olelo hoolaha i kakau ia, i ka poe moa waiwai paa, iloko o ko lakou mau apana pakahi, -ma ka hookomo ana hoi ia mau olelo hoolaha maloko o ka Halo Leta, o kona apana, a i kakau ia aku ma kahi noho hopo loa, i iko ia ai o ua poe mea waiwai la, ka poo hoi o nolio ana mawnho o ua apana la, a o noho ana nao maloko o keia aupuni, a i hoouna mai hoi i ua palapala lioike ika Luna Holu, o liko me ko Kanawai, a ma keia ke kaiioha ia nei lakeu, e hoiko i ko lakou mau waiwai i ka Luna Holu, o like me ka Paiiku 33, o ka Mokuna 43, o ke Kanawai i hooholo ia i ka'M. H. 1882, a e hoakaka ana hoi ua mau olelo hoolaha la i ka waiwai i .auhau ia ai. o ua pae mea waiwai la, a e hoiko aku ana hoi i jka holu auhau i manao ia no ua waiwai la ; eia nae haawi ia kekahi 01010 hoolaha oia ano, a ia hoomahūahua ia ka helu waiwai io, o ua waiwai la o ka Luua Helu, a hoole paha i ka ae ana aku i kokalii koi, a ua poo mea wiiiwai la no ka hookuu ia ann. Pauku 17. E hoololi ia a ma keia ko hoololi ia noi ka Pauku 51, oua la, a j>onci e heluhelu ia ai: " Pauku 51. E uku i,a kela ame keia lala oka aha i uku, aole o oi aku mamua o na dala elima, mai loko ae o ka waihona dala a ke aupuni, no kela a me keia la i hana maoli ia e lakou, a me ko lakou nn>u lilo kaahele maoli." Pauku 18. E hoololi ia a ma keia ko hoololi ia nei ka Pauku 55, o ua Kauawai la, a penei o heluhelu ia ai: '' Pauku 55. Mamun o ka hoomaka ana o na Luna Auhau i ka lakou hana, o haawi kela a md keia o lakou, i ' palapala hot»paa' i ke {Kiaaina, na ke Kuhina Waiwai, mo na hopo elua a oi aku palia i ao ia o ua Kuliina Waiwai noi, o liko ka nui o na dala me ka nūi o ua dala auhau e ohi ia ana mamuli o ka Buko Holu, o olelo ana ia palapala hoopaa e hana pololei j>ia ma kana oihana, e like mo ke Kanawai, a na ke Kiaaina o hooili koke uku i kopo ho oiaio iu, o ua palapala hoopaa la i ko Kuhina Waiwai." Pauku 18A. E lioololi ia ama keia ko hoololi ia nei ka Pauku 58 o ua Kanawai la a ponei o heluhelu ia ai: Pauku 58. lua e hookaa o!o kt meu iku i kaauh.au ia, i koua niau auhau i lo» Lu;u; Auluoi «ua ka ki umi kunui maiiuia u l>okomaba a iiiamna ao pa«>-: v ua uiki uo i kā Lnuā Auhan ko lawe a V.' •;ua!o i Wkn wahi oka Maiwai lewa o ua kauaka noi. ar»:i i manao ai lawa :io ka lKX>kaa ana i koua anhan , a nxe na koina no k* ohi ana. a e kuai aku ia waiwai ma ke kauoha a ka l.una Kanawai 1100 malu a Apana paha. o ka hoolahja ko N akea a hala na la olima ; « i oU> ia, ua hiki i la laina Auhan ke •

. hpopii-aku v np Ma.auliau, a.mo.-.umi 110 kola elala-keia elalu liou ilio nm/kmiii inoa pouoi, ma ka ino» o leo aupuni imua o kekahi a]ia apana a hoomalu. paha, iih; ka nana ole i ka nui ona dala ikoi .ia, a,.ua-Uiki-kolioopwleaia napalapala hoo- : maki .waiwai eliko me na hihia,o ae ; .-uka, -nae, aole e liooknn' ~ia: k ekahi waiwai, niai ka heomiUu a kuai-ia..aiui, i nu uole •ia };ii wuiwai i hookuu iu n.a kft KnnawAi. A M o n:i moa i pili i na auhau kino, i na aolo e loaa ka waiwiii lalpono o ' hoomaiu ia, ahiik, o loaa no i ka Auhau kn umna o katjoha i kekahi makai, o lawe aku i ■ua kanaka la iiii'uu 'o'-ka" . Lunakanawai Hoomaiu a apana paha ; mawaona-- o ka la mua o Novemaba, a hiki i ka la 30 o lune, ina iio kunaka kino ikaika oia, ua hiki i ka Lunakanav;ai i oleloia hoopai i ua m«a la, e hoopaahao ia ma ka liana oolōa, a hiki i ka wa o kaa ai auliau, a me na-koiua ma ke kan-a-lima kent)ta o ka la hookahi." Paukl- 11). E Louloli ia ama koia hoololi ia nei ka Pauku 01 o ua Kanawai la, a-penei o holul\el'i ia ai: "Pauku 61. !Sa kela Luna Auhau keia Luna Au'um ma ka lalippo o Ookemaha, a mamua aepaha o ia la, i kela makahiki keia makahiki o uku aku i ke K.iaaina oka Mokupuui, kahi o kona Apana, i na dala a pau ana i olii ai, koe nae na auliau e haawi ia npi,- a e haawi-ia -atia ma hope aku, oke Kanawai i kekahi Luna Aupuni, a keona| .paha ; a i nā aole o hana pela kokahi. Luna Auhau. maloko o ka olelo ia, e hiki no ke hoouku ia ma koi lawe ana I na papa-lianei-i he umi, no loko ao o kona uku Luna Auhau, ke manao ke Kuhina "Waiwai e hoouku na ke Kuliina Waiwai no e hoopii ika la mua o Febcruari, a mamua ue . palia oia la, ma ka.pala.pala. hoopaa a-kokahi Luna Auhau, i uku oie aku i ko liiaaina i na dala Auhau ana i olii ai, o lika mo ka 01010 maluna, a o kela ame keia,Luna Auhau, e uku 010 ae ana i na. dala a pau i ohi ia ai e ia, ina ka la mua o Maiaki, a mamua.ae paha, ua ku ka howa aihue waiwai i h?tawi ia © malama, a e hoopai ia oia e like ine ia "' Pauku 20. E hoololi ia a ma keia ke ho';!';>li ■:a 'aoi'ka Pauku GB. o ua Kanawai la, a penei e heluheiu ia ai: !< Pauku 08. oka waiwai pua i ona ia eka Moi, ame ka Moiwaliine, e ke Aupuni, e.ka Papa Iloonaauao, no na Kula Pualu, a Kula Wao paha i hoohui ia, a ,me ka Halemai Moi"wahine; ēTia poo hui lionmaua i wālil'e kukulu ai i'na lialepule, aolo nao o oi aku mamua o" elima oka, a me na pa kuaolo no e kau i'a kekahi auhau 'maluna oia mau waiwai paa. Ca hookuu ia no hoi na waiwai. lewa oka Moi, ame ka Moiwaliino, ko Aupuni, ka Papa Hoonaauao, no na Kula Pualu a Kula Wae, i hoohui ia a me ka Halemai Moiwahine. Aka Jiae, i na manawa a pau o ka auhau o hookahi keneta i kau ia ae nei maluna o na waiwai, o ohi wale ia no maluna o na waiwai oi aku, o ko kumu waiwai 10 mamua o $300, i na ho waiwai paa, a waiwai lowa, aka nae, o ae ole ia naliookuu ana, mai ka waiwai o na Hni o kola a mo keia ano, na waiwai o kapoe mako, a poo e noho ole noi maanei, a e ao ia 'ke $bina hookuu o $300, iloko wale no o lioōkaHi apana o keia Aupuni, a o ua apana la, o"ia no kalii o noho ana o ka mea nona ka waiwaī."" a Pauku 21. Ona Kanawai a pau ame na hapa Kanawai e ku.e ana i lieia Kanawai, ma lioia ua hoopau loa ia. Palku 22, E lilo keia i Kanawai mai kona la aku o apono ia ai. . .■ Apono ia i koia la 15 o Okotobor M. H. 1886. KALAKATJ A EEX.